T. Malikov O. Olimjonov moliya

Muomala xarajatlari – mahsulotlar muomalasi jarayoniga xizmat qiluvchi xarajatlardan iborat. Ular ikki ko’rinishda bo’lishi mumkin: 1) oldi-sotdi jarayoni bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar (sof muomala xarajatlari); 2) ishlab chiqarish jarayonining muomala sohasida ham davom etishi bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar (mahsulotlarni saqlash, ortib jo’natish, qadoqlash va boshqalar). Muomala xarajatlari absolyut summalarda va mahsulot aylanmasiga nisbatan foizda ijtimoiy zaruriy xarajatlar chegarasida (doirasida) rejalashtiriladi.
Mulkiy soliqqa tortish – soliq to’lovchining mulkidan, ko’p hollarda uning kapitalidan olinadigan soliqlar tizimi. Odatda, progressiv xarakterga ega – mulkning o’lchami (hajmi, miqdori) oshishiga qarab soliqning stavkasi ham ortadi.
Mulk solig’i (mulkiy soliq) – o’z tarkibiga ko’chmas mulk (er, binolar) solig’ini va shaxsiy mulk(asbob-uskunalar, zahiralar) solig’ini oladi. Mahalliy hokimiyat organlari foydasiga hisoblanib, ko’pgina mamlakatlarda ular daromadlarining asosiy manbai hisoblanadi. Bizning mamlakatimizda bu soliq yuridik shaxslarning mol-mulkiga va jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqlarga bo’lingan.

N

Nafaqa – vaqtinchalik mehnat qobiliyatini yuqotganda, homiladorlik va tug’ishda, bola tug’ilganda, bola parvarishi bo’yicha va shunga o’xshash boshqa holatlarda mamlakat fuqarolariga beriladigan doimiy ravishdagi yoki bir martalik pul to’lanmasi.
Nodavlat moliyaviy nazorati – xo’jalik yurituvchi sub’yektlarning moliyaviy ahvoli va likvidliligi, moliyaviy hisobotlarining ishonchliligi, foydaliligi va to’lovga layoqatliligi ustidan auditorlik firmalari, korxona va tashkilotlarning rahbariyati va moliyaviy xizmatlari, aktsionerlari, tijorat banklari, sug’urta firmalari tomonidan amalga oshiriladigan nazorat.

O

Obligatsiya – foiz shaklida daromad keltiruvchi qimmatli qog’oz. Davlat organlari tomonidan byudjet defitsitini qoplash uchun va aktsionerlik jamiyatlari tomonidan kapitalni jalb qilish maqsadida chiqariladi. Aktsiyadan farqli o’laroq obligatsiyada uni qaytarish (uzish) muddati ko’rsatiladi.
Oborot solig’i - ishlab chiqarishning yakuniy bosqichida xalq iste’moli uchun ishlab chiqarilgan mahsulotlarning qiymatidan olinadigan soliq turi. Asosan, uch xil metod bo’yicha aniqlanadi: 1) chakana baho (savdo va ta’minot ustamalari chegirilgan) va korxona ulgurji bahosi o’rtasidagi farq; 2) chakana baholardagi (savdo ustamalari chegirilgan) tovar oborotga nisbatan foizda; 3) mahsulot birligiga nisbatan absolyut pul summalarida. Barcha mahsulotlardan olinmasdan, balki texnologik zanjirning oxiridagi mahsulotdan olinadi (masalan, cho’yan rudasidan emas, balki muzlatgich, avtomobildan olinadi). Hozirgi paytda Buyuk Britaniya, Fransiya, Germaniya, Rossiya, O‘zbekiston kabi mamlakatlarda bu soliqdan qo’shilgan qiymat solig’iga o’tilgan bo’lsa, AQShda uning o’rniga sotuvdan olinadigan soliq joriy etilgan.