T o sh k e n t d a V l a t iqtiso diyo t u niversiteti f. T. A b d u V a X id o V, Z. A. Um arov, K. N. D ju ra y ev

3.1. Mijozlarga bank hisobvaraqlarini ochish va amalga oshiriladigan
operatsiyalar hisobi
Tijorat banklari tomonidan mijozlarga milliy va xorijiy valyutada bank 
hisobvaraqlarini ochishi, ulami qayta rasmiylashtirishi hamda yopishi mumkin12. 
Bank hisobvarag'i - bu bank va mijoz o'rtasida tuziladigan maxsus shartnomaga 
(xizmat ko'rsatish) muvofiq, mijozning pul mablag'larini saqlash uchun ochilgan 
hisobvarag'i tushuniladi. Bank hisobvaraqlari quyidagi: talab qilib olinguncha 
saqlanadigan 
depozit hisobvaraqlar; jam g'arm a depozit hisobvaraqlar; muddatli 
depozit hisobvaraqlar; depozit hisobvaraqlaming boshqa turlari; kredit hisobvaraqlari 
kabi turlarga bo'linadi.
Yuridik va jism oniy shaxslar o'zlariga hisob-kitob va kassa xizmatlarini 
ko'rsatish uchun xoxlagan banklarida milliy va xorijiy valyutadagi talab qilib 
olinguncha saqlanadigan depozit hisobvaraqlari hamda depozit hisobvaraqlaming 
boshqa turlarini ochishlari mumkin. Bunda, mijoz va bank o'rtasida tuzilgan 
hisobvarag'iga xizmat ko'rsatish to'g'risidagi shartnoma asosida rasmiylashtiradi. 
Mijozlar tomonidan hisobvaraqlar ochish uchun bankka ariza bilan birgalikda boshqa 
zaruriy (hisobvaraq ochish to'g'risida ariza, davlat ro'yxatidan o'tganligi to'g'risidagi 
guvohnomaning nusxasi, юридик шахслар низомларининг нотариал тасдикланган 
нусхаси, imzolar namunalari va muhr izi qo'yilgan varaqcha) hujjatlar taqdim 
qilingan kundan boshlab, banklar ikki bank ish kuni mobaynida ularga hisobvaraqlar 
ochishlari va keyingi ish kunidan kechiktirmay, hisobvaraqlar ochilganligi to'g'risida 
tegishli soliq organiga yozma ravishda xabar beradi. Mijozlar tomonidan xorijiy 
valyutada talab qilib olinguncha depozit hisobvaraqlarini hamda ikkilamchi talab 
qilib olinguncha, jam g'arm a, muddatli va depozit hisobvaraqlaming xorijiy va 
boshqa milliy valyutadagi turlarini ochish uchun bankka yuqoridagi hujjatlar taqdim 
qilinadi. Bankda mijoz tomonidan ilgari ochilgan hisobvaraq mavjud bo'lsa, faqat 
hisobvaraq ochish to 'g 'risid a ariza taqdim qilinadi.
Shuningdek, 
xo'jalik yurituvchi sub’ektlar o'zlariga xoxlagan banklarda 
hisobvaraqalar ochishlari uchun tegishli hujjatlar bilan birga, imzo namunalari va 
muhr izi qo'yilgan varaqchalar ikki nusxada taqdim qilinadi. Varaqchaning bir 
nusxasi buxgalterda, ikkinchisi esa pul cheklarini rasmiylashtiruvchi nazoratchida 
turadi. Imzolar namunalari va muhr izi qo'yilgan varaqcha notarial yoki yuqori 
tashkilot tomonidan tasdiqlanadi. Agar bank operatsiya qismlarini joylashtirish 
shartlari bo'yicha zarur bo'lsa, ushbu bankda bittadan ko'p hisobvaraqqa ega bo'lgan 
hisobvaraq egalaridan imzolar namunalari va muhr izi qo'yilgan varaqchaning 
qo'shim cha nusxalari talab qilinishi mumkin. Bunda qo'shim cha nusxalar bank bosh
12 Ў з б е к и с г о н
Р е с п у б л и к а с и б а н к л а р и д а о ч и л а д и г а н б а н к й и с о б в а р а к п а р н т ў г р и с и д а н ў р и қ н о м а . Ў зР A B 2 9 .0 9 .2 0 0 3 й. 
1080-1 -с о н б и л а н р ў й х э т г а о л и н г а н в а“ Ў э б е к и с т о н Р е с п у б л и к а с и д а н а к д п у л с и з й и с о б - к и т о б л а р т у г р и с и д а г и ” Н и зо м . Ў эР
А В т о м о н и д а и 1 3 .1 2 .2 0 0 4 й и л д а 1 1 2 2 -2 -со н б и л а н р ў й х а г г а о л и н г а н . (я н г и т а й р и р и )

---

buxgalteri yoki uning o ‘rinbosari tomonidan varaqchaning asosiy nusxasi bilan 
solishtirgandan keyin tasdiqlanadi. Varaqchalaming bunday nusxalarini qo'shim cha 
tasdiqlash talab qilinmaydi. Imzolar namunalari va muhr izi qo'yilgan varaqchalarda 
hisobvaraqlaming raqamlari ko'rsatiladi. Imzo namunalari varaqchasiga yuridik 
shaxsning rahbari va bosh buxgalteri imzolari yoki rahbar tomonidan vakolat berilgan 
shaxslaming imzolari kiritiladi va muhr bilan tasdiqlanadi. Dehqon xo'jaligi rahbari 
va yakka tartibdagi tadbirkoming asosiy muhri bo'lmagan holda ular faqat 
o'zlarining imzolari namunalarini taqdim qiladilar.
Mijozlar tomonidan amalga oshiriladigan operatsiyalaming hisobi har bir 
turdagi m ablag'lar va qimmatliklar bo'yicha ochiladigan shaxsiy hisobvaraqlarda 
(kartochkalar, kitoblar, jumallarda) yuritiladi. Bunda ulaming maqsadi, shuningdek, 
hisobvaraq egalari ko'rsatiladi. Mijozlaming shaxsiy hisobvaraqlari birlamchi 
hujjatlar asosida dasturiy yo'l bilan ikki nusxada tayyorlanadi. Ikkinchi nusxa shaxsiy 
hisobvaraqdan ko'chirm a bo'lib xizmat qiladi va mijozga berish yoki jo'natish uchun 
m o'ljallanadi. Shaxsiy hisobvaraqlarga yozuvlar faqat tegishlicha rasmiylashtirilgan 
hisob-kitob-pul hujjatlari asosida kiritiladi. Shaxsiy hisobvaraqlardan ko'chirmalar 
kompyuter yordamida tayyorlansa, ular mijozlarga berilayotganda imzolar va bank 
shtamplari bilan rasmiylashtirilmaydi. Kredit bo'yicha o'tkazilgan summalar 
yuzasidan, shaxsiy hisobvaraqlardan ko'chirmalarga hisobvaraq bo'yicha yozuvlar 
kiritishda asos bo'lgan ilovalar qo'shiladi.
Ko'chirmalarga ilova qilinadigan hujjatlarga shtamp, shuningdek, hujjat shaxsiy 
hisobvaraq bo'yicha o'tkazilgan sana kalendar shtempeli bosilishi kerak (agar bu 
sana hujjat yozilgan sanaga mos kelmasa). Shtamp faqat ko'chirmaning asosiy 
ilovasiga qo'yiladi. Asosiy ilovada qayd etilgan operatsiyalaming mundarijasi va 
umumiy summasini tushuntiruvchi hamda talqin etuvchi qo'shimcha hujjatlarga 
shtamp qo'yilmaydi.
Bank ikki ish kuni o'tganidan keyin mijoz hisobvarag'i kreditida noto'g'ri 
yozuvlar borligini aniqlasa, mijoz kechiktirilgan har bir kun uchun hisobvaraq 
kreditidagi umumiy summaning bank xizmati ko'rsatish to'g'risidagi shartnomada 
ko'zda tutilgan foizi miqdorida bankka jarima to'laydi. Mijoz shaxsiy hisobvaraqdan 
ko'chirmani yo'qotib qo'ygan taqdirda, uning dublikati mijoz arizasiga ko'ra, bank 
raxbari yoki uning muovini beradigan yozma ruxsatnoma asosidagina mijozga 
berilishi mumkin.
Agar mijozning asosiy hisobvarag'ini boshqa bankka o'tkazish uning arizasiga 
asosan hisobvaraqning qoldig'i tasdiqlanishi va chek daftarchalari qaytarilishi bilan 
amalga oshiriladi. Bunda ushbu mijozning ikkilamchi hisobvaraqlari yopilmaydi. 
Mijozni qabul qilayotgan bank uning arizasiga asosan o'zida “Mijozlarga to'lanishi 
lozim bo'lgan m ablag'lar hisob-kitobi” ichki bank hisobvarag'ini ochadi va bu 
to 'g 'rid a mijozga xabar beradi. Asosiy hisobvaraqni yopayotgan bank mijozning 
farmoyishiga asosan unga asosiy hisobvaraq ochayotgan bankka uning hisobvarag'i 
qoldig'ini 
o'tkazishi, 
shuningdek 
ro'yxat 
bo'yicha 
yuridik 
yig'majildini, 
kartotekasidagi hisob-kitob hujjatlari va boshqa hujjatlari beriladi.
Mijozning barcha hujjatlari olingandan keyin bank unga belgilangan tartibda, 
asosiy talab qilib olinguncha asosiy depozit hisobvaraq ochadi va ushbu hisobvaraqqa 
unga ilgari ochilgan ichki bank hisobvarag'idagi m ablag'lar qoldig'ini o'tkazadi.

---

Hisobvaraq o ‘tkazilganligi to'g'risidagi ma'Iumot axborotlar bazasida 2 oy davomida 
saqlanadi. Ushbu muddat tugagandan so'ng o'tkazilgan hisobvaraq to'g'risidagi 
ma'Iumot arxivlanadi va belgilangan tartibda saqlanadi, shu bilan bir vaqtda 
hisobvaraq to'g'risidagi ma'Iumot bazadan o'chiriladi. O'tkazilgan hisobvaraq 
bo'yicha kelib tushgan hisob-kitob hujjatlari ro'yxatdan o'tkazilgach, quyidagi: 
Masalan, “Hisobvaraq yopildi. UzR AT “Paxtabank” ning Xamza filialiga murojaat 
qiling” mazmundagi xabar bilan jo'natuvchiga qaytariladi.