T o sh k e n t d a V l a t iqtiso diyo t u niversiteti f. T. A b d u V a X id o V, Z. A. Um arov, K. N. D ju ra y ev
Pul hisob-kitob hujjatlarini rasmiylashtirish tartibi
Yüklə 29,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2. Pul hisob-kitob hujjatlarini rasmiylashtirish tartibi
Banklarda barcha operatsiyalar O ’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan o’matilgan shakldagi pul hisob-kitob hujjatlarining asl nusxasi hamda "Bank-mijoz" tizimidan foydalanuvchilardan elektron aloqa orqali olingan elektron to ’lov hujjatlari, shuningdek plastik kartochkalardan foydalangan holda tuzilgan elektron hujjatlar asosida amalga oshiriladi va buxgalteriya hisobida qayd etiladi. Pul hisob-kitob hujjatlari bank tomonidan ijroga faqat mijozning bankka taqdim qilgan muhr izi va imzo namunasi qo’yilgan varaqchada ko’rsatilgan shaxslar yoki mijozning ishonchnomasi asosida vakil qilingan shaxsdan qabul qilinadi. Pul hisob-kitob hujjatlarining majburiy rekvizitlari quyidagilardir: - mijozning nomi va soliq to’lovchining identifikatsion raqami (STIR); pul oluvchi va pul to’lovchi mijozlar hisobvaraq raqamlari; - ularga xizmat ko’rsatuvchi bank nomi va kodi; hujjatning nomi va raqami, u tuzilgan sana va joy; - operatsiyaning nomi, maqsadi va summasi; - mijoz muhri va mas'ul shaxslarining imzolari. Hujjatlarda operatsiya maqsadi aniq bayon etilishi lozim. Pul hisob-kitob hujjatlarida bo’yash, chizish va tuzatishga yo’l qo’yilmaydi. Bank operatsiyalari 2 5 qonun hujjatlarida belgilangan shaklda rasmiylashtirilgan elektron hujjatlar asosida amalga oshirilishi mumkin. Elektron hujjatlar pul hisob-kitob hujjatlaming asl nusxasida belgilangan barcha rekvizitlarga ega bo’lishi shart. Elektron hujjatlar mas'ul shaxslar imzolari o ’mini bosuvchi - elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan bo’lishi lozim. Elektron hujjatlami qabul qilish va qayta ishlash jarayonida ulaming biror ko’rsatkichlarini o ’zgartirishga yo’l qo’yilmaydi. Elektron hujjatlar asosida hisob-kitob operatsiyasi amalga oshirilayotganda pul hisob- kitob hujjatining asl nusxasi bankka taqdim qilinmaydi. Elektron hujjatdagi barcha m a’lumotlaming to ’g’riligiga mijoz javobgar hisoblanadi. Pul hisob-kitob hujjatlari bank tomonidan ijro uchun qabul qilinadi: a) yuridik shaxslardan - asl nusxada imzo namunalari varaqchasida ko’rsatilgan imzolar namunasi v a asosiy muhming iziga muvofiq mansabdor shaxslaming imzosi hamda asosiy m uhri izi mavjud bo’lganda; b) yuridik shaxs tashkil qilmasdan turib dehqon xo’jaligi va yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchilardan - varaqchada ko’rsatilgan imzolar namunasidan bittasi va asosiy muhming izi mavjud bo’lganda. Agar bankka taqdim qilingan imzolar namunasi va muhr izi qo’yilgan varaqchada ulaming asosiy muhri bo’lmagan hollarda, dehqon xo’jaligi va yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan taqdim qilingan pul hisob-kitob hujjatlari muhr izisiz qabul qilishga ruxsat beriladi. Imzolar o ’z egasining qo’li bilan qo’yilishi shart. Barcha pul hisob-kitob hujjatlarida imzo izi tushirilgan faksimilni qo’yish taqiqlanadi. Banklarda naqd pulsiz hisob-kitoblar bilan bog’iq to ’lov hujjatlari "O’zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblar to ’g ’risidagi nizom" hamda naqd pul bilan bog’iq operatsiyalari bo’yicha to ’lov hujjatlari "Tijorat banklarida kassa ishini tashkil etish, inkassatsiya va qimmatliklami tashishga doir yo’riqnoma"da belgilangan blanka shakllaridagi rekvizitlar bo’yicha to ’liq va to ’g’ri to ’ldirib, rasmiylashtirilgan bo’lishi shart. Bank kassasidan naqd pul olish uchun foydalaniladigan naqd pul cheklari bir xil rangli siyohli yoki sharikli ruchka bilan qo’lda to ’ldirilgan bo’lishi shart. hujjatning to ’ldirilmagan qismlarga ikkita parallel chiziq tortilishi lozim. Hisobvaraq egasining nomi, uning hisobvarag’i raqami va bank nomi cheklarda hamda e'lonlarda burchak shtamplar bilan k o ’rsatilishi mumkin. Bankda beriladigan naqd pul hujjatlarida so’z bilan yoziladigan summa satming boshidan katta h arf bilan boshlanishi shart. "Summa raqam bilan" hamda "Summa so’z bilan" chek vizitlaridagi summadan oldin va keyin qolgan bo’sh joylarga uchlari diagonal chiziq bilan birlashtirilgan ikki parallel chiziq tortib qo’yiladi. Naqd pul chekining old tomonida albatta, naqd pul olish uchun korxona tomonidan ishonchnoma berilgan shaxsning ismi, sharifi yoziladi. hisobvaraq egasi naqd pul cheklarining orqa tomonida xarajatlaming maqsadini ko’rsatishi shart, ushbu ma'lumotlar chek beruvchining imzolari bilan tasdiqlanadi va pul oluvchining pasporti yoki uning o ’mini bosuvchi hujjat ma'lumotlari ko’rsatiladi. Bu m a'lum otlar oluvchilaming o’zlari tomonidan to ’ldirilishi shart. Naqd pul berilishi uchun asos bo’ladigan pul cheklari va chiqim kassa orderlari oluvchilaming imzolari bilan tasdiqlanadi. Naqd pul cheki bo’yicha mablag’ chekda shaxsi ko’rsatilgan shaxsga to ’lanadi. Chek bo’yicha pul olish huquqi boshqa shaxsga topshirilishi man etiladi. Ikkinchi imzo huquqi bilan chekni imzolagan tashkilot bosh buxgalteri yoki bosh buxgalter vazifasini bajaruvchi xodim nomiga yozilgan chek bo’yicha pul to’lanishiga yo’l qo’yilmaydi. Faqat harbiy qismlar, harbiy tashkilotlar, markazlashtirilgan buxgalteriyalar xizmatidan foydalanmaydigan o’z-o’zini boshqarish organlarining, shuningdek pul olishiga ruxsat etiladigan boshqa shaxs shtatida bo’lmagan tashkilotlar hisobvaraqlariga doir cheklar bundan mustasno. Bu holat hisobvaraq egasi imzolar namunasi varaqchasida qayd etgan tegishli yozuv bilan tasdiqlangan bo’lishi lozim. Bank rahbari, ayrim hollarda, chek bo’yicha qisman pul to ’lashga va pul oluvchi shaxsga ushbu chek bo’yicha unga amalda berilgan pul summasi to ’g’risida ma'lumotnoma berishga ruxsat etishi mumkin. Ma'lumotnomaga bank rahbari va bosh buxgalteri imzolari qo’yilib, bank muhri bosiladi. Pul oluvchidan olingan pul summasi to ’g ’risida chekning orqa tomoniga tilxat yozdirib olinadi. Ushbu chek bo’yicha boshqa naqd pul olishga ruxsat berilmaydi va unga qisman to’langani haqidagi ma'lumotnomaning nusxasi ilova qilinib, shu kunning kassa hujjatlariga qo’shib tikiladi. "O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetining kassa ijrosi to’g ’risidagi yo’riqnoma" ga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati, Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Davlat bojxona qo’mitasi va ularga qarashli muassasalaming to’lov topshiriqnomalari va cheklarida to ’lovlar maqsadi ko’rsatilishi talab qilinmaydi. Bank operatsiyasini o’tkazish uchun asos bo’ladigan pul hisob-kitob hujjatlarida, ulami to’g ’ri rasmiylashtirganligi va tekshirilganligini bildiruvchi bank mansabdor shaxslarining imzolari bo’lishi lozim. Bajarilgan operatsiyalami isbotlovchi hujjatlar sifatida bankda saqlanadigan hujjat nusxalari hamda hisobvaraqlardan olinib, ulaming egalariga yuboriladigan ko’chirmalarga ilova qilinadigan nusxalar ham ushbu bank xodimlarining imzolari bilan rasmiylishtiriladi. Pul hisob-kitob hujjatlariga imzo chekish huquqi berilgan mansabdor shaxslar imzolarining namunalari maxsus blankalarda beriladi. Bu namunalar bank rahbarining imzo chekish huquqini berish to ’g ’risidagi farmoyishi hisoblanadi, ularga bank rahbari va bosh buxgalteri imzo chekadi. Maxsus blankalar shakli bank tomonidan mustaqil belgilanadi. Ayrim buxgalteriya xodimlari boshqalari bilan almashtiriladigan hollarda yangi xodimlar imzolarining namunalari alohida blankalarda beriladi. Bank mansabdor shaxslari imzolarining bekor qilingan va o ’zgartirilgan namunalarini ulaming ustidan chizish yo’li bilan o ’chiriladi. Belgilangan hollarda pul hisob-kitob hujjatlariga jo ’natma kaliti ham qo’shilib, gerbli muhr yoki bank kassasining muhri yoxud bank kechki kassasi apparati qo’yadigan shtamp bosiladi. Pul va qimmatliklami qabul qilish hamda berish bilan bog’iq hujjatlar, shu jumladan, pul va qimmatliklar qabul qilingani to’g ’risidagi kvitantsiyalarda yuqorida qayd etilgan imzolardan tashqari pul va qimmatliklami qabul qilgan yoki bergan kassiming imzosi ham bo’lishi shart. Kirim kassa orderlariga hamda pul va qimmatliklami qabul qilish kvitantsiyalariga imzo chekish huquqi berilgan kassa xodimlarining familiyalari, ulaming imzo namunalari bank rahbari tomonidan chiqarilgan maxsus blankalarda ko’rsatiladi. Bosh buxgalter imzolaming tegishli namunalari o’z vaqtida kassaga, buxgalteriya xodimlariga va nazoratchi xodimlarga berilib, bu haqda ulardan tilxat olinishini ta'minlashi shart. Bundan tashqari, bosh buxgalter imzo chekish huquqi bekor qilingan shaxslar imzolarining namunalaridan foydalanuvchi mansabdor shaxslar qo’lidagi ro ’yxatlardan o ’z vaqtida o ’chirilishini ham kuzatib borishi shart. Bankning ichki operatsiyalari bank xodimlari tomonidan normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiq o ’matilgan shakllarda rasmiylashtiriladigan hujjatlar bo’yicha amalga oshiriladi. Bunga, xususan, memorial orderlar, kirim va chiqim kassa orderlari, ko’zda tutilmagan holatlar hisobvaraqlari bo’yicha memorial orderlar, kredit bo’limi hamda bankning alohida operatsiyalari bo’yicha tayinlangan mutasaddi xodimining farmoyishlari va boshqalar kiradi. Bank to ’lovchi bo’lib ishtirok etgan va memorial orderlar ishlatilgan hollarda, ular bank rahbarining va bosh buxgalteming imzolari bilan tasdiqlanadi, boshqa holatlarda memorial orderlar ushbu bank hisobvarag’ini olib boruvchi buxgalter va bosh buxgalteming imzosi bilan tasdiqlanadi. Muddatida to’lanmagan pul hisob-kitob hujjatlari (2-kartotekaga kirim qilingan to ’lov talabnomalari, to’lov topshiriqnomalari va inkasso topshiriqnomalari)ni qisman to ’lash maqsadida tuzilgan memorial orderlarda operatsiya mazmunini bildiradigan matn o ’miga uning shartli belgisi - "1" va "2" raqamlari hamda to’lov talabnomasi yoki topshiriqnomasining tegishli raqami va sana ko’rsatilishi shart. Bank tuzgan hujjatlarda ulaming raqamlari qayd etiladi. E'lonlar, shuningdek ulaming kvitantsiya raqamlarining tartibi bank bosh buxgalteri tomonidan belgilanadi. Pul qabul qilinganligi to ’g ’risida to ’lovchiga kvitantsiya beriladigan hollarda bank xodimi pul qo’yuvchiga berilgan kvitantsiya raqamining oxirgi uch raqamini e'longa yozib qo’yadi. E'lonlar kompyuter texnikasi yordamida tuzilishi mumkin. Texnik imkoniyati mavjud bo’lmagan banklarda esa e'lonlar qo’lda yozib to ’ldiriladi. Bunda, naqd pul qabul qilingani to ’g’risidagi kvitantsiyalar faqat siyohli yoki sharikli ruchka bilan qo’lda to ’ldirilishi shart. Faqat blankalar komplektiga kiradigan, bir vaqtning o’zida qora qog’oz bilan to ’ldiriladigan kvitantsiyalar bundan mustasno. Bank tomonidan beradigan kvitantsiyalarda so’z bilan yoziladigan summa satming boshidan katta harf bilan boshlanishi shart. "Summa raqam bilan" rekvizitidagi summadan oldin va keyin qolgan bo’sh joyga ikki parallel to ’g’ri chiziq tortib qo’yiladi. Pul omborida saqlanayotgan qimmatliklar va hujjatlami kirim qilish va hisobdan chiqarishga doir kirim-chiqim orderlarida yakuniy summalar so ’z bilan qayta yoziladi. Kirim va chiqim kassa jum allari kompyuter texnikasi yordamida tuziladi. Unda sana, mijozning hisobvaraq raqami, kirim va chiqim hujjatining raqami, hisobot ramzi hamda uning summasi ko’rsatilishi lozim. Shuningdek, ushbu kassa jumallari kirim va chiqim hujjatlarini dastlabki nazoratdan o ’tkazgan mas'ul ijrochi va kassiming imzolari bilan tasdiqlanishi shart. Bank kunlik operatsiyalar yig’majildiga tikish va saqlash uchun chiqariladigan elektron to ’lov hujjatlarining ro’yxati hamda mijozlar tomonidan taqdim qilingan pul hisob-kitob hujjatlarining asl nusxalari bankning mas'ul xodimlari imzosi va bank shtampi bilan tasdiqlanadi. Buxgalteriya hisobining yuritilishi, buxgalteriya ishining to’g ’ri tashkil etilishi va nazoratning aniq olib borilishi bankning o’z vazifalarini to’g ’ri bajarishini, mavjud va bo’lg’usi investorlar, kreditorlar, hukumat muassasalari, vazirliklar, idoralar, jamoatchilik va boshqa manfaatdor foydalanuvchilar, shuningdek, bank rahbariyati va xodimlari uchun bank faoliyatiga haqqoniy baho berish imkonini yaratadigan aniq va foydali axborot olishni ta'minlaydi. Banklarda buxgalteriya hisobi ishlarini yuritish va buxgalteriya apparatini tashkil qilish tamoyillari, mijozlarga xizmat k o ’rsatish hamda hujjatlar aylanmasini yo’lga qo’yish usullari to ’g’risida ko’rsatmalar berilgan, bank operatsiyalari hisobini yuritish va ulami nazorat qilish qoidalari hamda bajarilgan bank operatsiyalarining qonuniyligi bo’yicha javobgarlik belgilangan. Shuningdek, quyidagilarni ta'minlash maqsad qilib qo’yilgan: - hisob-kitob, kassa, valyuta, kredit hamda boshqa bank operatsiyalarini to ’g ’ri bajarish hamda ulami buxgalteriya hisobi va hisobotida o ’z vaqtida va aniq aks ettirish; bank aktivlari, majburiyatlari, daromadlari va xarajatlari hamda kapitali holati va ulardagi o’zgarishlar to’g’risida ishonchli ma'lumotlar to’plash; bankning moliyaviy holati, moliyaviy holatidagi o ’zgarishlar va moliyaviy natijalari to’g ’risidagi va bank rahbariyati faoliyatiga baho beruvchi moliyaviy hisobotlami tuzish uchun xizmat qiluvchi axborotlar tizimini yaratish; - bank ish kuni tartibiga qat'iy rioya qilish, mijozlarga tez va aniq xizmat ko’rsatish; - hisob-kitoblardagi mablag’lar aylanishini tezlashtirish; bankdan chiqayotgan hujjatlami tegishli tarzda rasmiylashtirish va buning natijasida ulardan foydalanishni osonlashtirish, shuningdek, boshqa banklarda ushbu hujjatlar bilan operatsiyalar bajarilishini hamda ular tomonidan xizmat ko’rsatuvchi mijozlaming operatsiyalari hisobini yuritishni belgilangan talablarga muvofiqlashtirishni tashkil etish; - bankdagi pul mablag’lari, moddiy qimmatliklar, shuningdek, qat'iy hisobda turuvchi blankalar kamomadi yoki ortiqchaligiga yo’l qo’ymaslik hamda belgilangan tartibda ulaming saqlanishini tashkil etish; operatsiyalaming qonuniyligi hamda to ’g ’riligini doimiy ichki nazorat va auditdan o’tkazish, ulaming natijalari bo’yicha ma'lumotnomalar tuzish va rasmiylashtirish imkoniyatini yaratish; zamonaviy kompyuter texnikasi vositalaridan foydalangan holda bank operatsiyalari hisobini dasturiy amalga oshirish, hisob ishlarini yuritish hamda hisobotlar tuzishda mehnat va mablag’ sarfini qisqartirish. Amalga oshirilgan operatsiyalami amalga oshirish, rasmiylashtirish, hisobini yuritish va nazorat qilish to’g ’risidagi talablari barcha banklar uchun majburiydir. Banklar belgilangan asosiy qoidalar doirasida o’zlarining ish xususiyatlarini hisobga olgan holda ichki buxgalteriya hujjatlapini yuritish tartibini belgilashlari mumkin. Bank xodimlari buxgalteriya hisobida aks ettirilgan bank siriga oid ma'lumotlarni O ’zbekiston Respublikasining "Bank siri to’g ’risida"gi qonuni talablariga qat'iy amal qilgan holda sir saqlashlari lozim. Buxgalteriya hisobining yuritilishi, buxgalteriya ishining to’g ’ri tashkil etilishi va nazorat qilish maqsadi quyidagi asosiy tushunchalardan foydalaniladi: - bank amaliyot kuni - bank ish kunining bir qismi bo’lib, bankka kelib tushgan barcha pul hisob-kitob hujjatlarini qabul qilish, rasmiylashtirish va buxgalteriya hisobi hisobvaraqlarida aks ettirish uchun ajratilgan vaqt; - bank buxgalteriya apparati - pul hisob-kitob hujjatlarini rasmiylashtirish, bank operatsiyalarini ichki nazoratdan o ’tkazish hamda ulami hisob registrlarida qayd etish bilan shug’ullanuvchi xodimlar guruhi; - bank ish kuni - qonun hujjatlari bilan belgilangan kun ichida o ’matilgan ish vaqti; bank operatsiyalari ichki nazorati - bank rahbariyati va barcha bank xodimlari tomonidan kunlik bank operatsiyalarini amalga oshirish jarayonida ulaming qonunchilikka mosligi, samaradorligi, yuqori malakada bajarilishi va moliyaviy hisobotlaming ishonchliligini ta'minlash tizimi. Ichki nazorat ma'lum yoki aniq vaqt mobaynida amal qilinishi lozim bo’lgan tartib yoki qoida bo’lmasdan, balki u bankning barcha bo’g ’inlarida kunlik bank operatsiyalaming boshlanishidan tortib tugagunga qadar doimiy yuritiladigan bank faoliyatining ajralmas qismidir. Ichki nazorat o ’z navbatida dastlabki nazorat, joriy nazorat va yakuniy nazoratga bo’linadi; bosh kitob - hisobvaraqlar rejasidagi ikkinchi tartibli hisobvaraqlari qoldiqlarining ro’yxati; buxgalteriya hisobi registrlari - ikkiyoqlama yozuv usulida operatsiyalar qayd etiladigan jum allar, qaydnomalar, daftarlar va tasdiqlangan blanklar; Bek-ofis - bankning tarkibiy qismi bo’lib, Front-ofis tomonidan dastlabki nazoratdan o’tgan va ijro uchun taqdim qilingan operatsiyalami joriy nazoratdan o’tkazish va bank operatsiyalarini amalga oshiruvchi buxgalterlar guru?i. Bek-ofisning asosiy vazifasi Front-ofis tomonidan dastlabki nazoratdan o’tkazilib, ma'qullangan barcha bank operatsiyalami qaytadan joriy nazoratdan o’tkazib, ulami ikkiyoqlama yozuv yordamida buxgalteriya registrlarida qayd etish va tegishli hisobotlar tayyorlashdan iborat. Bek-ofis mijozlar bilan bevosita muloqotda bo’lmaydi. U, mijozlar operatsiyalarini buxgalteriya hisobida aks ettirish bo’yicha Front-ofis bilan, bankning ichki moliyaviy-xo’jalik operatsiyalarini buxgalteriya hisobida aks ettirish bo’yicha bank ma'muriyati bilan aloqada bo’ladi. Bek-ofisga Bek-ofis boshlig’i rahbarlik qiladi va u o ’z navbatida bank rahbariga bo’ysunadi; dastlabki nazorat - Front-ofis yoki mas'ul ijrochi buxgalter tomonidan operatsiyalami bajarmasdan oldin ulaming qonunchilikka mos ekanligini aniqlash bo’yicha amalga oshiriladigan nazorat; yordamchi kitob - bosh kitob hisobvaraqlariga ochiladigan shaxsiy hisobvaraqlar, shuningdek alohida mablag’lar turi va qimmatliklar bo’yicha yuritiladigan kartochka, kitob yoki jumallar; joriy nazorat - Bek-ofis yoki nazoratchi buxgalter tomonidan Front-ofis yoki mas'ul ijrochi buxgalter ma'qullagan barcha bank operatsiyalarining qonunchilikka mosligini aniqlash maqsadida qaytadan amalga oshiriladigan nazorat. Joriy nazorat pul hisob-kitob hujjatlarining asl va elektron nusxalarining bir-biriga mosligini tekshirishni ham o ’z ichiga oladi; mas'ul ijrochi buxgalter - mijozlaming pul hisob-kitob hujjatlarini to’g’ri rasmiylashtirilganligi va bank operatsiyalarining qonuniyligini dastlabki nazoratdan o’tkazib, ulami buxgalteriya hisobida aks ettirishga tayyorlovchi buxgalter; minibank - bank filiali binosidan tashqarida, lekin o ’zi joylashgan viloyat-shahar hududida joylashgan va O ’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining tegishli normativ-huquqiy hujjatlariga muvofiq faoliyat yurituvchi bank filialining tarkibiy tuzilmasi; nazoratchi buxgalter - mas'ul ijrochi buxgalter tomonidan dastlabki nazoratdan o ’tkazilgan barcha bank operatsiyalarini joriy nazoratdan o ’tkazib amalga oshiruvchi buxgalter; Front-ofis - bankning tarkibiy qismi bo’lib, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan bank operatsiyalarini amalga oshirishda bank mijozlari bilan bevosita muloqotda bo’lgan holda ularga barcha bank xizmatlari ko’rsatuvchi xodimlar guru?i. Ushbu guruhga Front-ofis boshlig’i rahbarlik qiladi. Front-ofisning asosiy vazifasi mijozlar topshirig’i hamda bank ichki faoliyati bo’yicha amalga oshirilishi lozim bo’lgan operatsiyalaming qonunchilikka mos ekanligini aniqlash va ulami buxgalteriya hisobida aks ettirishga tayyorlashdan iborat; yakuniy nazorat - amaliyot kun tugagandan so’ng, keyingi bank ish kunidan kechikmagan holda Front-ofis yoki mas'ul ijrochi buxgalter va Bek-ofis yoki nazoratchi buxgalter tomonidan bajarilgan barcha bank operatsiyalarining qonunchilik ka mosligi va maqsadga muvofiqligini tasdiqlash maqsadida amalga oshiriladigan nazorat; Yakuniy nazorat bank Boshqaruvi tashkil qilgan Yakuniy nazorat xizmati tomonidan amalga oshiriladi va u, faqat bank Boshqaruviga bo’ysunadi. Yakuniy nazorat xizmati buxgalteriya apparati bir butun yaxlit bo’lgan banklarda buxgalteriya apparati ichida, Front-ofis va Bek-ofisga bo’lingan banklarda esa Bek-ofisi tarkibida alohida bo’lim sifatida tashkil qilinadi. Banklarda buxgalteriya operatsiyalari 3 usulda: dastlabki nazorat, joriy nazorat va yakuniy nazoratdan o ’tkaziladi. Dastlabki nazorat Front-ofis xodimlari (agar, bank tarkibiy tuzilmasi Front-ofis va Bek-ofisga bo’lingan bo’lsa) yoki mas'ul ijrochi buxgalter tomonidan operatsiyalami bajarmasdan oldin ulaming samaradorligini, bankning ichki siyosatiga hamda amaldagi qonunchilikka mos ekanligini ta'minlash maqsadida amalga oshiriladi. Agar, operatsiyalar xorijiy valyutada xalqaro shartnomalar asosida amalga oshirilsa, shartnoma shartlariga rioya qilinishi lozim. Mijozlardan pul hisob-kitob hujjatlarini qabul qilishda, ulaming O ’zbekiston Respublikasi Markaziy bankning normativ-huquqiy hujjatlarida belgilangan shakldagi blankda yozilib to ’g ’ri rasmiylashtirilganligi, barcha rekvizitlar to’liq va to ’g ’ri to’ldirilganligi, ushbu pul hisob-kitob hujjatlarida bo’yash, chizish va tuzatishga yo’l qo’yilmaganligi, shu jum ladan hisobvaraqni tasarruf etuvchilaming imzolari va muhr izi taqdim etilgan namunalarga mos kelishi tekshiriladi. Agar, mijoz taqdim qilgan pul hisob-kitob hujjatlarida belgilangan talablarga zid kamchilik va nuqsonlar aniqlansa, to’lov hujjatlari mijozga ijroga qabul qilinmasdan qaytarilishi lozim. Summasi, mijozlar nomi va ulaming hisobvaraqlari raqami o ’zgartirilgan to ’lov hujjatlari, hatto mijozlar tomonidan o ’zaro kelishilgan tartibda tuzatish kiritilgan b o ’lsa ham ijro uchun qabul qilinmaydi. To’lov talabnomalari sana bank qabul qilgan sanaga mos tushadigan reestri bor bo’lgan holatda inkassaga qabul qilinadi. Agarda bank hisobvarag’i shartnomasida boshqacha tartib k o ’zda tutilmagan bo’lsa, to ’lov topshiriqnomasi bank tomonidan mijozning talab qilib olguncha depozit hisobvarag’ida to ’lov uchun etarli mablag’lar mavjud bo’lgandagina qabul qilinadi. Byudjetga va byudjetdan tashqari jam g ’armalarga to ’lovlar bo’yicha taqdim qilingan to ’lov topshiriqnomalari mijozning hisobvarag’ida to ’lov uchun etarli mablag’lar mavjud bo’lmaganda 2-son kartotekaga kirim qilinadi va quyidagicha buxgalteriya utkazmasi bilan bosh kitobda aks ettiriladi: Debet 90963-uz vaqtida tulanmagan hisob-kitob hujjatlari Kredit 96321 kontr hisob varag’i To’lov topshiriqnomalari va naqd pulni qo’yish uchun foydalaniladigan e'lonlaming sanasi uni bankka taqdim etilgan sana bilan bir xil bo’lishi kerak, aks holda ular ijro uchun qabul qilinmaydi. Mas'ul ijrochi buxgalter yoki Front-ofis xodimi to ’lov hujjati nusxalarini imzolashdan oldin, ulami solishtirib, o ’zaro bir xilligiga ishonch hosil qilishi lozim. Shundan so’ng, ijro etish sana ko’rsatilgan holda mas'ul xodim imzosi bilan tasdiqlangan va unga biriktirilgan bank shtampi qo’yilgan hujjatning oxirgi nusxasi mijozga qaytariladi. Ushbu nusxa hujjatlar ijro uchun qabul qilinganini tasdiqlovchi tilxat vazifasini bajaradi. Naqd pulni berishda ishlatiladigan cheklar to ’ldirilgan kundan boshlab, 10 kalendar kun davomida bank tomonidan qabul qilinadi. Mas'ul xodim qabul qilingan naqd pul chekining sanani, chekni topshirgan xo’jalik sub'ektining nomini va hisobvaraq raqamini, olinadigan mablag’ning raqam va so’z bilan yozilgan summasini tekshiradi, chekdagi imzolar va muhr izini o ’zidagi imzo namunalari bilan solishtiradi. Shuningdek, naqd pul cheklarini belgilangan tartibda rasmiylashtirilganligini tekshirib chiqadi. Front-ofis xodimi yoki mas'ul ijrochi buxgalter mijozlardan qabul qilingan barcha pul hisob-kitob hujjatlarining asl nusxalariga asosan ma'lumotlarni dasturga kiritadi va to ’lov hujjatlarini imzolab, elektron to ’lov tizimi orqali ulami joriy nazoratdan o ’tkazish uchun Bek-ofis yoki nazoratchi buxgalterga yuboradi. Bek-ofis xodimi yoki nazoratchi buxgalter bank ichki hujjat aylanish tartibiga asosan Front-ofis yoki mas'ul ijrochi buxgalterdan kelib tushgan pul hisob-kitob hujjatlarining asl va elektron nusxalarini qabul qilgandan keyin joriy nazoratni amalga oshiradi. Joriy nazoratda dastlabki nazoratdan o’tkazilgan to’lov hujjatlarining to’g ’ri rasmiylashtirilganligi va ulaming elektron nusxalarining to’g’ri rasmiylashtirilganligi qaytadan tekshiriladi hamda ulardagi imzolar va muhr izini o’zlarida mavjud imzolar va muhr izi namunalari bilan solishtiriladi. To’lov hujjatlarining asl nusxasida Front- ofis xodimi yoki mas'ul ijrochi buxgalteming imzolari va shtampi borligini hamda ulami o ’zida mavjud bo’lgan imzo namunalariga mos kelishini tekshiradi. Shuningdek, Front-ofis xodimi yoki mas'ul ijrochi buxgalteri pul hisob-kitob hujjatlarida bo’yash, chizish va tuzatishga yo’l qo’yilmaganligiga ishonch hosil qilishi lozim. Bek-ofis xodimi yoki nazoratchi buxgalter naqd pul cheki va e'lonnomani o’matilgan tartibda tekshirib, ulami imzolab Front-ofis xodimi yoki mas'ul ijrochi buxgalterga qaytaradi. Bek-ofis xodimi yoki nazoratchi buxgalter tomonidan bankning ichki moliya-xo’jalik operatsiyalari bo’yicha kelib tushgan to ’lov hujjatlarining asl va elektron nusxalari hamda ushbu operatsiyalami amalga oshirish uchun asos bo’lgan bank tegishli bo’linmalarining Xizmat farmoyishlarining nusxalari to’g ’ri rasmiylashtirilganligi, xato va kamchiliklar yo’qligi tekshiriladi. Pul hisob-kitob hujjatlarining asl nusxalari yoki ulaming elektron faylida xato va kamchiliklar aniqlanganda, Bek-ofis xodimi yoki nazoratchi buxgalter to ’lov hujjatining asl nusxasiga imzo chekmasdan ulaming xato va kamchiliklarini ko’rsatgan holda Front-ofis yoki mas'ul ijrochi buxgalterga ijrosiz qaytaradi. Bek-ofis xodimi yoki nazoratchi buxgalter tomonidan joriy nazorat natijalari ijobiy bo’lgan taqdirda, u to’lov hujjatining asl nusxasiga imzo chekadi va uni Bek- ofis boshlig’iga yoki bosh buxgalterga tasdiqlash uchun jo ’natadi. Bek-ofis boshlig’i yoki bosh buxgalter belgilangan tartibda rasmiylashtirilib, dastlabki va joriy nazoratdan o’tgan pul hisob-kitob hujjatlarining asl va elektron nusxalarini qabul qilib oladi va ushbu to ’lov hujjatlarida qonunchilik hamda bankning ichki siyosatida o ’matilgan talablarga rioya qilinishi bo’yicha umumiy nazoratni amalga oshiradi. Bek-ofis boshlig’i yoki Bosh buxgalter barcha pul hisob-kitob hujjatlarining asl va elektron nusxalariga o’matilgan tartibda imzo chekib, tasdiqlaydi va buxgalteriya o ’tkazmalarini amalga oshiradi. Bank rahbari buyrug’i bilan to’lovlami tasdiqlash boshqa bank xodimiga topshirilishi mumkin. Banklarda amaliyot kuni yakunlangandan so’ng, kunlik operatsiya hujjatlari o ’matilgan tartibda tikilib va rasmiylashtirilib yakuniy nazoratdan o’tkazish uchun yakuniy nazorat xizmati xodimlariga topshiriladi va ularga elektron ma'lumotlar bazasiga kirish uchun ruxsat beriladi. Yakuniy nazorat xizmati tomonidan keyingi bank ish kunidan kechikmagan holda elektron ma'lumotlar bazasiga kirib, bankda amalga oshirilgan barcha operatsiyalar Bosh va yordamchi kitoblardagi amal qilib turgan shaxsiy hisobvaraqlarda to ’g ’ri aks ettirilganligini pul hisob-kitob hujjatlarining asl nusxalari bilan solishtirib tekshirishdan o ’tkazilishi shart. Tekshirish natijalari dasturiy bayonnoma bilan rasmiylashtirilishi va kunlik yi?majildga tikilishi shart. Kunlik chop etilib, yig’majildga tikilgan balans ma'lumotlari bilan uning elektron balans ma'lumotlari bir-biriga mos kelmagan holda, zudlik bilan rahbariyatga ma'lumot beriladi va shu kunning o ’zida uning sabablari to ’g’risida Bek- ofis boshlig’i yoki bosh buxgalter va xavfsizlik va axborotni muhofaza qilish xizmati xodimlari ishtirokida dalolatnoma tuziladi. Bundan tashqari, yakuniy nazorat xodim bank operatsiyalarini bajarish uchun asos bo’lgan barcha hujjatlami talab qilishga va ular asosida operatsiyalar qanchalik darajada to’g’ri va maqsadga muvofiq bajarilganligi bo’yicha bank rahbariyatiga xulosa berishi mumkin. Yüklə 29,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|