T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

2-§. Ishlab chiqarish omillari va uning tarkibi
Klassik iqtisodiy m a k ta b
-is h la b chiqarishning sh a xsiy va 
m oddiy om ili nazariyasini ilgari suradi.
Hozirgi zam on n azariyalari
-is h la b chiqarishning to 'rt omili 
m avjud bo'lishini ko'rsatadi.
Ishlab chiqarish om illari to'g'risidagi nazariyalar
J.B.Sey (fransuz iq tis o d c h is i)
-is h la b chiqarishning uch 
omili nazariyasini asoslab, unga yer, kapital va m ehnatni 
kiritadi.
E.Baverk (Avstriya m a k ta b i)
-is h la b chiqarishning ikki 
omili: kapital va m ehnat m avjud bo'lishini tan oladi.
m e h n a t q u r o lla r i- m e h n a t p re d m e tla rig a b e vo sita ta 's ir 
ko'rsatadi. M asalan, m ashinalar, m exanizm lar, uskunalar va 
h.k.
Mehnat vositalari m ehnat predm etlariga ta 'sir qilish 
xususiyatlariga ko'ra quydagi guruhlarga ajratiladi:
um um iy vo sita la r - b evosita ishlab chiqarish ja rayo n id a
qatnashm aydi, balki unga um um iy shart-sharoit bo'lib xizm at 
qiladi (binolar, inshootlar, yo'llar, va h.k)..
saqlash vo sita la ri-yo q ilg 'i, m ateriallar va m ahsulotlarni saqlash 
hamda uzatishga xizm at qiladi (sesternalar, turli sig'im idishlari, 
omborlar, quvurlar va h.k).
3-§. Ishlab chiqarish natijalari.
Ishlab chiqarish funksiyasi
Ishlab chiqarish n a tija la ri-tu rli darajada ishlab chiqarish hajm ini tavsiflovchi 
ko'rsatkichlardir:
• korxona (firma) darajasida: yalpi m ahsulot, yalpi daromad, foyda.
• m illiy iqtisodiyot darajasida: yalpi ichki m ahsulot, so f m illiy m ahsulot, 
m illiy daromad.
24

---

Ishlab chiqarish funksiyasi.
Ishlab chiqarish o m illari va uning n atijalari o'rtasid&gi
bog'liqlikni ifodalaydi. 
Bu bog'liqlikni quyidagicha ko'rsatish 
mumkin:
M = X ( K ; U K;E ), 
bu yerda.
M -m a h s u lo t hajmi;
K; U K; E - qo'llanilgan kapital, ishchi kuchi va yer miqdori.
Ishlab chiqarish funksiyasi bir yoki bir necha om il miqdori 
o'zgarganda ishlab chiqarish hajm i qanday o'zgarishini ko'rsatadi.
Um um iy 
m a h s u lo t-re s u rs la rn in g m avjud darajasida ishlab chiqarilgan 
mahsulotning umum iy hajmi.
Ishlab chiqarish natijalarini tahlil qilishda umumiy, o'rtacha va qo'shilgan (keyingi) 
m ahsulot tushunchalaridan foydalaniladi.