T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka
TOSHKENT IRRIGATSIYA VA MELIORATSIYA
Yüklə 9,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.10. TOSHKENT IRRIGATSIYA VA MELIORATSIYA
INSTITUTINING QISQACHA TARIXI VA FAOLIYATI Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti (TIMI) Markaziy Osiyo davlatlari va boshqa bir qancha oliy o‘quv yurtlari ichida keksalaridan hisoblanadi va u yetishtirib chiqargan kadrlar mamlakatimizning turli tomonlarida va chet ellarda samarali mehnat qiladi. TIMlning tashkil topish, shakllanish va rivojlanish tarixi davlatimiz tarixi bilan chambarchas bog'liqdir. 1920-yil 7-sentyabrda tashkil etilgan Turkiston Davlat universiteti O 'rta Osiyo rsspublikalarida xalq maorifi va oliy maktab rivojlanishining asosi boidi. Universitetda ikkita fakultet: texnika va qishloq xo‘jaligi fakultetlari ochilgan edi. 1923-yilda texnika fakulteti injenerlik-melioratsiya fakulteti qilib qayta tashkil etildi. 0 ‘sha yili bu fakultetni sakkiz kishi bitirib chiqdi va injener gidrotexnik muta:xassisligini oldi. 0 ‘zbekiston SSR tashkil etilgan paytda 1924-yil dekabr oyida injenerlik-melioratsiya fakulteti O 'rta Osiyoda yagona oliy texnika o‘quv yurti boiib, injener gidromelioratorlar, gidravlik va issiqlik kuchi injener-mexaniklari tayyorlar edi. 54 Injenerlik-melioratsiya fakultetining professor-o‘qituvchilar tarkibi 49 kishidan va texnik xodimlar 13 kishidan iborat bo‘lgan. Fakultetda o‘sha vaqtda 274 talaba ta’lim oldi. Buyuk O'zbekiston gidrotexniklaridan biri V.D.Jurin fakultet dekani edi. Respublikaning qishloq va suv xo'jaligi sohasida injener kadrlar juda kam bolganligi tufayli 1929-yilda ushbu fakultet zaminida 0 ‘rta Osiyo paxtachilik irrigatsiya politexnika instituti (keyinchalik SATITI), 1931-yil avgustida esa 0 ‘rta Osiyo qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalashtirish instituti (SAIMSX) tashkil etildi. 1934-yil dekabr oyida sobiq SSSR Xalq Komissarlari Soveti qoshidagi oliy maktab Komissiyasining qaroriga muvofiq ikkala institut birlashtirilib Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalashtirish instituti (TIQXMII) tashkil etildi. Yangi institutning vazifasi qishloq xo'jaligi uchun injenerlar, meliorator- gidrotexniklar va injener-mexaniklar tayyorlashdan iborat edi. TIQXMIIning tashkil etilishi 0 ‘rta Osiyo respublikalarida yer- suv islohotini muvaffaqiyatli amalga oshirish, qishloq xo‘jaligini kollektivlashtirish va sug‘oriladigan dehqonchilikni yanada rivojlan- tirish sharoitida qishloq xo‘jalik texnika ta’limini rivojlantirish uchun katta ahamiyatga ega boTdi. Uning tashkil topishida va yuqori malakali injener kadrlar tayyorlashida gidrotexnika, melioratsiya, qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalashtirish sohasidagi taniqli sobiq ittifoq olimlari, yirik mutaxassislarning roli kattadir. Ulardan biri akademik A.N.Askochenskiy bo‘lib, u suv xo'jaligi tashkilotlari ishlab chiqarishining buyuk gidrotexnigi va tashkilotchisidir. TIQXMIIda U.Yusupov nomidagi Katta Farg‘ona kanali loyi- hasining, Farhod gidrouzeli gidrotexnika inshooti jamlanma- sining va boshqa ko‘plab yirik irrigatsiya inshootlarining muallifi V.V.Poslavskiy bir necha yil ishlagan. Professor N.A.Yanishevskiy 0 ‘zbekistonning eng keksa irrigatorlaridan biridir. U 1924-yilda K.A.Timiryazev nomidagi Moskva qishloq xo'jalik Akademiyasini tugatgandan so‘ng, 42-yil mobaynida O‘zbekistonda ilmiy tadqiqot va o‘qituvchilik faoliyati bilan mashg'ul bo‘lgan. N.A.Yanishevskiy 0 ‘zbekiston sobiq Ittifoq 55 irrigatsiyasi tarixida birinchi bo‘lib sug'orish tizim lari yordamida suvdan rejali ravishda foydalanishning nazariy asoslarini ishlab chiqdi va amalda joriy etdi. 1928-yildan u 0 ‘rta Osiyo davlat universiteti (SAGU)ning injenerlik-melioratsiya fakultetida, so'ngra Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalashtirish injenerlari institutida (TIQXMI1) dars berdi. Bu yerda u gidromelioratsiya tizim laridan foydalanish kafedrasini tashkil etdi va uni boshqardi. Institutning o'quv ishlari bo'yicha direktor o'rinbosari bo'lgan N.A.Yanishevskiy m am lakatning sug'oriladigan qishloq xo'jaligi zonasi uchun oliy m a’lumotli kadrlar tayyorlash ishiga ulkan hissa qo'shdi. 1933-1956-yillarda institutda paxtachilikni m exanizatsiya lashtirish sohasida yirik mutaxassis bo'lgan, shpindelli paxta terish m ashinalari nazariyasini yaratgan akadem ik M.V.Sablikov samarali m ehnat qilgan. Qishloq xo'jalik m ashinalarining nazariyasi va hisoblariga oid yuzlab ilmiy ishlar uning qalamiga mansub. M.V.Sablikovning ilmiy rahbarligi ostida o'nlab nom zodlik va doktorlik dissertatsiyalari yoqlangan. TIQXM IIda Sirdaryo daryosi suvidan foydalanish loyihasining, Qoraqum kanali birinchi loyihasining muallifi professor F.P.Morgunenkov uzoq vaqt ishlagan. U O 'rta Osiyoda va Sovet Ittifoqining boshqa rayonlarida sug'orish ishlarining rivojlanishiga katta hissa qo'shgan. U yaratgan sxemalardan hozirga qadar O 'rta Osiyoning yirik suv xo'jaligi obyektlarini loyihalashda foydalaniladi. Profeosor V.F.Bulayevskiy o‘z um rining 30-yildan ortig'ini M irzacho'lni o'zlashtirishga bag'ishladi. 1920-yilda V.F.Bulayevskiy O 'rta Osiyo davlat universitetining professor va o'qituvchilar guruhiga kiritildi va injenerlik-melioratsiya fakultetini tashkil etishda faol qatnashdi. 1927-yilda u professor, 1929-yilda esa ana shu fakultet dekani qilib tasdiqlandi. 1954-yilda unga «O'zbekiston SSRda xizm at ko'rsatgan irrigator» faxriy unvoni berildi. M am lakatim izning buyuk gidrotexniklaridan hisoblangan V.D.Jurin sobiq ittifoq yoilanm asi bilan M oskvadan Toshkentga keldi va O 'rta Osiyo suv xo'jaligi tizim ida ishlay boshladi. O'sha 56 vaqda u Turkiston davlat universitetida ilmiy va pedagogik faoliyat bilan ham shug‘ullangan, injenerlik-melioratsiya fakultetining tashkilotchilaridan va uzoq vaqt ana shu fakultet dekani boigan. 1927-yilda gidravlika va gidravlika inshootlari kafedrasining professori b o id i. Bundan tashqari, V.D.Jurin hozir uning nomi bilan ataladigan 0 ‘rta Osiyo irrigatsiya ilmiy tekshirish institutining (SANI1RI) tashkilotchisi va birinchi direktori boigan. TIM Ida turli yillarda professorial' va fan doktorlaridan S. T. A ltunin, A .N .G astunskiy, N .A .D im o, Т. I, Qori-Nnyoziy, E .A .Z am arin , A. S. Saidxo‘jayev, S.M . Suxanov, Yu.T.Toshpolatov, S .R P olato v , X .A .A xm edov, N. A. Rachinskiy, A. G. Ostankov, S .M .X o ‘jayev, S.M .K rivovyaz, N .X .M aqsudov, O.V. Lebedev, P.V.Baydyuk, М. I. Landsman, F. M. Raximboev, S. Sh.Mirzayev, M .S.G aniyev, Sh. U. Yoldoshev, T.S.Xudoyberdiyev, Q ‘.P.Umur- zoqov М. H. Hamidov va boshqalar samarali m ehnat qilganlar va mehnat qilib kelmoqdalar. Qishloq xo‘jalik texnika instituti tashkil etilgandan so'ng talaba larning soni ko‘paydi, ta’lim berish sifati yaxshilandi. U rushdan oldingi besh yilliklarda TlQX M IIni bitirib chiqqan kishilar m am lakatim izning y irik irrigatsiya qurilishlarida muvaffaqiyat bilan rahbarlik qildilar va qilmoqdalar. Ilmiy pedagogik kadrlar tayyorlash uchun 1936-yilda aspirantura ochildi, oradan to‘rt yil o‘tgach esa sirtqi b o lim ish boshladi. Bu b o lim keyinchalik sirtqi fakultetga aylantirildi. Vatan urushining og‘ir yillarida institutda laboratoriyalar, jihozlar va kerakli xonalar yo‘qligiga qaramay (ular gospitallarga berilgan edi) m utaxassislar tayyorlash va ilm iy tadqiqot ishlari davom ettirildi. 1941-yil kuzidan e’tiboran, o‘quv m ashg‘ulotlari shahardan 35 km narida joylashgan traktor m exaniklari tayyorlay digan m aktabda o‘tkazilib turdi. U rushning dastlabki oylaridayoq TIQXMIIda 300 ga yaqin talaba m ashg‘ulotlarni boshlab yubordilar. U lar M oskvadagi evakuatsiya qilingan gidromelioratsiya instituti, Xarkovdagi qishloq xo‘jaligini m exanizatsiyalashtirish instituti, Belorussiyadagi politexnika 57 instituti. Kiyevdagi gidromelioratsiya institutining talabalari, shuningdek, Lvov, Taganrog, Saratov, Novocherkassk va sobiq ittifoqning boshqa shaharlaridagi oliy o‘quv yurtlarining talabalari edi. O 'quv amaliyoti, T1QXMI] jam oasining ishlab chiqarish obyektlaridagi ishlari «Ham ma narsa front uchun, hamm a narsa g‘alaba uchun!» shiori ostida olib borilardi. Talabalar va institut xodimlari respublikaning paxta dalalarida, Shimoliy Toshkent kanali qurilishida, Toshkent viloyati Parket rayonidagi ikkita suv omborida (har birining hajmi 150000 m 3), K atta Hisor kanalida, K attaqo‘rg‘on suv omborida, Farhod, Quyi Bo‘zsuv va Salor GES larida fidokorona mehnat qildilar. Profeosor-o‘qituvchilar tarkibining ilmiy tadqiqot ishlari m am la- katim izning mudofaa qobiliyatini m ustashkam lash m anfaatlari nuqtai nazaridan olib borildi. Jumladan, professor N.I.Kamenev 0 ‘rta Osiyodagi strategik xom-ashyo konlarini tekshirish ishlariga rahbarlik qildi; professor A.N.Askochenskiy Chirchiq qurilishning bosh injener-boshlig‘i vazifasini bajardi; professor vazifasini bajaruvchi A.I.Gastunskiy otish qurolining zirhni teshib o‘tishini oshirish prinsiplarini ishlab chiqdi; professor E.P.Zalesskiy 0 ‘zbekiston shifobaxsh o‘sim liklar yig‘ishni tashkil etdi; dotsentlik vazifasini bajaruvchi E.K.Baturin tankchi va harbiy avtomobilist kadrlar tayyorlash bilan shug‘ullandi; dotsent E.P.Vinogradov maxsus m ateriallarni elektr bilan payvandlash metodikasini ishlab chiqdi. TlQ X M Ilni bitirib chiqqan yuzlab xalqlar nemis-fashist bosqinchilariga qarshi qahram onlarcha jang qildilar. Institut talabasi Viktor Malyasovga Sovet Ittifoqi qahramoni unvoni beriigan. Institut hududiga tutash ko‘chalardan biri uning nomi bilan atalgan. Vatan urushi g‘alaba bilan tugagach, T1QXMII rivojlanishda davom etdi. Halq xo‘jaligining turli sohalarida injener kadrlarga boigan talab keskin oshishi munosabati bilan institutda 1945- yilda yer tuzish fakulteti, 1946-yilda gidromelioratsiya ishlarini mexanizatsiyalashtirish va gidroenergetika fakultetlari ochildi. 58 1956-yildan boshlab institut qoshida ishlab chiqarishda ishlagan va A rm iya safida xizm at qilgandan so‘ng institutga kirish ishtiyoqida bo‘lganlarga yordam beruvchi tayyorlov kurslari ishga tushirilgan. O 'zbekistanda, ayniqsa, Fargona vodiysida qishloq xo‘jaligining rivojlanish istiqbollarini hisobga olib, 1960-yilda Andijon shahrida institutning qishloq xo'jaligini m exanizatsiyalashtirish mutaxassislari, gidrotexniklar va agronom lar tayyorlovchi filiali ochildi. 1964-yilda ana shu filial bazasida Andijon paxtachilik instituti tashkil etildi. K adrlar tayyorlash vazifalarini hal etishda, tajriba tadqiqot ishlarini rivojlantirishda institut jam oasi 1964-yilda tashkil etilgan o'quv-tajriba xo'jaligi (uchxoz) katta yordam beradi. Bu xo'jalik ixtiyorida o'quv-tajriba dalalari, m ashina-traktor parklari, poligon, turar joy va o'quv binolari qurilgan. Bu esa tinglovchilarni tayyorlash darajasi yuqori bo'lishini ham da o'quv amaliyotini o'tish uchun moddiy - texnika bazasini ta ’minlagan. Qishloq xo'jalik ishlab chiqarishining ko'plab tarm oqlari va suv xo'jaligini intensiv elektrlashirilishi, shuningdek, qator ishlab chiqarish jarayonlarining avtomatlashtirilishi m unosabati bilan 1961- yilda institutda qishloq xo'jaligini elektrlashtirish fakulteti tashkil etildi. 1966-yilda gidrotexnika qurilishi, qishloq xo'jalik m ashina- larining remonti texnologiyasini tashkil etish, qishloq xo'jaligi va suv xo'jaligi injener-texnik xodim larining m alakasini oshirish fakultetlari, 1974-yilda esa suv xo'jaligi iqtisodi va uni tashkil etish fakulteti ochildi. Xalq xo'jaligining tor ixtisoslar bo'yicha injener kadrlarga bo'lgan keskin ehtiyojini hisobga olib, institut chorvachilikdagi ko'p m ehnat talab qiluvchi jarayonlarni mexanizatsiyalashtirish, qishloqdagi ahoii yashaydigan joylarni suv biian ta ’m inlash va atrof- m uhitni m uhofaza qilish, suv xo'jaligi ekonomikasi va uni tashkil etish bo'yicha m utaxassislar tayyorlaydi. B o ig 'u si mutaxassislarni tayyorlash sifatini yaxshilash, quyi kurslar talabalarining oliy texnika o'quv yurtidagi sharoitga moslashishini tezlatish, shuningdek, o'quv 59 jarayonini amalga oshirish uchun eng qulay sharoitlarni ta’minlash maqsadida institutda 1979-yilda um uminjenerlik fakulteti ochildi. Qarshi, Mir/.acho'l va Jizzax cho‘llari, Am udaryo etaklarida yangi yerlarni o'zlashtirish va sug'orish k olam i kengayib borganligi munosabati bilan oliy o‘quv yurtining o^quv-konsultativ punktlari bazasida Qarshi (1974-y.) va Yangiver (1975-y.) shahar- larida in s titu tin g qishloq xo'jaligini gidromelioratsiyalash va mexanizatsiyalashtirish, Qarshi filialida esa yer tuzish ixtisosliklari bo'yicha kunduzgi va sirtqi fakultetlar filiallari tashkil etildi. 1982-vilda Urganch shahrida TIQXM IIning um um texnika fakulteti ochilib, uning kunduzgi va sirtqi bo‘lim larida quyidagi m utaxassisliklar o‘qitildi: qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalashtirish; gidromelioratsiya; qishloq xo;jalik m ashinalarini remont qilishning tashkil etilishi va texnologiyasi; gidromelioratsiya ishlarini mexanizatsiyalashtirish; gidrotexnika qurilishi (faqat kunduzgi. ta’lim); qishloq xo‘jaligini elektrlashtirish va avtomatlashtirish (sirtqi ta’lim). 1956-vildan e’tiboran TIQXMIIda sotsialistik ham do‘stlik mamlakatlari, Osiyo, A frika va Lotin A m erikasining rivojlanayotgan mamlakatlari uchun injener pedagog kadrlar tayyorlanadi. Ana shu maqsadda institutda tayyorlov fakulteti ochilgan. Institutda BXR, GDR, Kuba respublikasi, M XR, VSR, Jazoir, Angola, MAP, ADR, Bangladesh, Venesuela, Gana, Eron, Iroq, YaXDR, Kongo, Kolumbiya, Kosta-Rika, Laos, Mali, M avritaniya, Marokash, Nigeriya, Suriya, Sudan, Samali, Sera-Leone, Tanzaniya, Uganda m am lakatlaridan kelgan yoshlar muvaffaqiyat bilan ta’lim olgan. Institut 27-yil ichida dunyodagi 36 ta m am lakat uchun 289 mutaxassis tayyorlagan. Chet ellik 35 kishi nom zodlik dissertatsiyasini muvaffaqiyat bilan yoqladi. In s titu tin g xalqaro aloqalari m ustahkam langan 1956-yildan boshlab institutning ko’plab olimlari va mutaxassislari xalqaro ilmiy konferensiyalarda, simpozium va kongresslarda qatnashadi. Professor, fiz ik a -m a te m a tik a fanlari doktori, akadem ik T.N.Qori- Niyoziy birinchilardan bo‘lib Yaponiyada (1957-y.) b o iib o‘tgan 60 xalqaro ilm iy simpoziumda, Um um -Hindiston ilmiy kongressining (1960-y.) 47-sessiyasida, astronom larning ltaliyada (1964-y.) bo‘lib o‘tgan xalqaro s’ezdida ishtirok etgan. 1963-yildan boshlab institutda har yili BMT stipendiatlari uchun qishloq xo‘jaligini gidromelioratsiyalash va mexanizatsiyalashtirish m uam molariga bag‘ishlangan xalqaro sem inarlar o‘tkazib turilgan. 1984-yilda problemalar laboratoriyasi binosi va ikkita zalga ega boMgan jism oniy tarbiya binolari foydalanishga topshirildi. Institutda avtom ashinalar xaydovchilarini tayyorlovchi maxsus kurslar ishlab turibdi. 1991-yil Respublikamiz m ustaqillikka erishganidan so‘ng institut o‘zining rivojlanish pallasining yangi - ja d a l rivojlanish pallasini boshladi. O ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2003-yil 24-m artdagi «Qishloq xo'jaligida islohotlarni chuqurlashtirishning eng m uhim yo‘nalishlari to‘g‘risida» gi farm oniga asoslanib m am lakatim izning qishloq va suv xo‘jaligiga ko‘plab yuqori m alakali kadrlar kerak b o iad i. Bu farm onda qayd etilishicha, hozirgi vaqtda qishloqdagi kadrlar bilim i beqiyos darajada o‘sdi, ular katta va m urakkab vazifalarni ham hal eta oladilar. M utaxassislarga ishonch, ularning faoliyatiga talabchanlik va m anfaatdorlik bilan yondashish. tashabbusni rag‘batlantirish va shu bilan birga topshirilgan ish uchun shaxsiy m as’uliyatni oshirish - davlatim iz siyosatining mohiyatidir. Vazirlar M ahkam asining 2004-yil 30-mart 150-sonli «Toshkent irrigatsiya va melioratsiya institutini tashkil etish to‘g ‘risida»gi ham da 2004-yil 415-sonli «Respublika qishloq va suv xo‘jaligi uchun yuqori malakali kadrlar tayyorlash tizim ini takom illashtirish toig‘risida»gi qarori alohida Toshkent irrigatsiya va Yüklə 9,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|