Tabiiy fanlar fakulteti geografiya va iqtisodiy bilim asoslari kafedrasi tuproqlar geografiyasi

Foydalaniladigan adabiyotlar:
1. Xodjimatov A.N., Xolmurodov Sh.A. Tuproqlar geografiyasi. -T.: Fan va texnologiyalar. 2018. (19-22 b).
2. Toshxo‘jaev R. Tuproqshunoslik.– T.: TDPU, 2000.
3. Toshxo‘jaev R. Tuproqshunoslik (laboratoriya mashg‘ulotlari). – T.: TDPU, 2008.


Axborot manbalari:
www. tdpu.uz
www. pedagog.uz
www. Ziyonet.uz
www. lex.uz
www. bilim.uz


Amaliy mashg‘ulot-11
Mavzu: Subtropik mintaqa tuproqlari geografiyasi.
Reja:
1. Subtropik mintaqaning tabiiy – iqlimiy sharoiti va tuproq oblastlarini aniqlash.
2 Subtropik sernam – o‘rmon oblasti, kserofit – o‘rmon va buta – dasht oblasti, chala cho‘l va cho‘l oblasti tuproqlar geografiyasini tahlil qilish va xaritaga tushirish.


Amaliy mashg’ulotning ta’limiy maqsadi: Subtropik mintaqaning tabiiy – iqlimiy sharoiti va tuproq oblastlarini o’rganish, Subtropik sernam – o‘rmon oblasti, kserofit – o‘rmon va buta – dasht oblasti, chala cho‘l va cho‘l oblasti tuproqlar geografiyasini o’rganish.
Amaliy mashg’ulotning jihozlanishi: O’quv metodik majmua, kompyuter texnologiyasi, fanga oid darslik, uslubiy qo‘llanmalar, ishchi dastur, tuproqlar kartasi, slaydlar, qog‘oz va markerlarda foydalanish.
Amaliy mashg’ulotda qo’llaniladigan texnologiya: Jamoaviy, kichik guruhlarda ishlash, slayd-shou va “BLITS-O’YIN” mеtodi va boshqa metodlaridan foydlanish
Nazariy qism
Yer shari tuproq qoplamining 20 % i subtropik mintaqada joylashgan. Mintaqa umumiy maydonining 29 % ini tog‘li hududlar ishg‘ol etgan. Unga tutash mо‘tadil va tropik mintaqalardan subtropik mintaqaga о‘tish, iqlim va butun tabiatning asta – sekin miqdoriy о‘zgarishi bilan bormasdan, yozda tropik havo, qishda esa mо‘tadil havo hukmronligining almashinishi asosida rо‘y beradi. Subtropik iqlimning mohiyati ham ana shundan iborat.
Subtropik mintaqa tabiatining harakteri yana kо‘p jihatdan iqlimdan tashqari litosferaning holati, ya’ni yer pо‘sti yoriqlariga ham bog‘liqdir.
Mintaqaning g‘arbiy qismida о‘rta dengiz tipiga xos iqlim oblasti shakllangan bо‘lib, yog‘in (900 mm atrofida) asosan qishda yog‘adi, yoz juda qurg‘oqchil, namlanish 59 % dan oshmaydi. Materiklarning ichkarisiga tomon qurg‘oqchilik ortadi va quruq subtropik iqlim oblasti shakllanadi. Subtropiklarning sharqiy okean bо‘yi hududlarida yog‘in kо‘p va yil bо‘yi yoqqanligidan bir xilda nam subtropik iqlim oblasti vujudga kelgan.
Subtropik mintaqada havoning о‘rtacha harorati 14 ⁰С, yozda tropik havo 26 ⁰С gacha isisa, qishgi mо‘tadil havo harorati 5-6 ⁰S, hatto 0 ⁰С ga tushib, qor yog‘adi.
Mintaqada 10 ⁰С dan yuqori bо‘lgan о‘rtacha sutkalik havo harorati yig‘indisi 4000-8000⁰, vegetatsiya davri 200 kundan 365 kungacha davom etishi mumkin. Issiqlik resursi qishloq xо‘jalik ekinlaridan yiliga ikki marta hosil olishga imkon yaratadi. Tuproq hosil bо‘lishi asosan sial karbonatli va shо‘rlangan nurash pо‘stida rо‘y beradi. Tuproqlarning gorizontal zonalligi cheklangan tarzda namoyon bо‘lsada, fatsial xususiyatlar yaxshi aks etgan. Subtropiklarda asosan namlanishga bog‘liq tarzda, okean sohillaridan quruqlikning ichkarisiga tomon landshaftlar va tuproqlarning almashinuvi sodir bо‘ladi.
Subtropik mintaqada uch guruh tuproq oblastlari farqlanadi: 1) qizil va sariq tuproqli sernam – о‘rmon (subtropik sernam –о‘rmon) oblasti, 2) jigar rang va sur – jigar rang tuproqli kserofit – о‘rmon va buta – dasht (subtropik kserofit – о‘rmon va kserofit – dasht) oblasti, 3) bо‘z va turli chо‘l tuproqli chala chо‘l va chо‘l (subtropik chala chо‘l va chо‘l) oblasti.