Tabiiy fanlar fakulteti

1.2. Qo’shimcha guruh elementlari.
Galliy gruppachasi elementlariga galliy Ga, indiy Jn va talliy Tl kiradi. Bu elementlarning tashqi elektron qavatlarida s² p¹ elektronlar mavjud.Bu elementlarning oksidlanish darajasi +3 ga teng, faqat talliy +1 oksidlanish darajasini ham namoyon qiladi. Galliy va indiy sp² d₂ gibridlangan orbitallar hosil qilganida koordinatsion soni 6 ga, talliy esa sp³d²f gibridlangan orbital hosil qilgani uchun koordinatsion soni 8 ga teng bo’ladi.
Tabiatda uchrashi.. Bu elementlar tabiatda gallit lorandit va avisenit minerallari holida alyuminiy, rux, qo’rg’oshin rudalari tarkibida juda oz miqdorda uchraydi.
Olinishi. Galliyning birinchi bo’lib Lekok-der, Uabodran 1875 yili rux rudalarini spektr nurlari bilan tekshirish natijasida topgan. Galliyni ajratib olish usuli birmuncha murakkabdir. Buning uchun laboratoriya sharoitida galliyni birinchi navbatta sianoferratlar holida cho’ktirib, qizdirish natijasida Ga₂O₃ va Fe₂O₃ lar aralashmasi hosil qilinadi. Bu aralashmani kaliy gidrosulfat ishtirokida suqlantirib ishqoriy muhitda temir birikmalari cho’ktiriladi.
Indiy – oqish kumushrang, yaltiroq, yumshoq, past temperaturada suyuqlanadigan metall. Oddiy sharoitda indiy kislorod ta’sirida yaltiroqligini o’zgartirmaydi, qizdirilganda yupqa parda hosil qilib oksidlanadi. Indiy suyuqlanish temperaturasidan yuqorida juda tez oksidlanadi.Indiy qizdirilganda xlorda shiddatli yonadi. Indiy boshqa galogenlar va oltingugurt bilan to’g’rida to’g’ri birikib, JnBr₃, JnJ₃, Jn₂S₃ tarkibli birikmalar hosil qiladi. Xlorid kislotada yaxshi, sulfat va nitrat kislotalarda qisman eriydi. Qizdirilganda erish jarayoni tezlashadi. Indiy qizdirilganda ishqorlarda oz miqdorda eriydi, havo va suv ta’sirida oson korrozayalanadi. Toza holda talliy oq, yaltiroq, yumshoq, 302, 50C da suyuqlanadigan metall. Havoda juda tez oksidlanadi, chunki bir valentli talliy birikmalari ishqoriy metallarning birikmalariga o’xshab asos xossaga ega. Talliy xlorid va sulfat kislotalarda yomon, suyultirilgan nitrat kislotada yaxshi eriydi. Suyultirilgan ishqorlar talliyga ta’sir etmaydi.