Tabiiy xususiyatli favqulodda vaziyatlarda aholini

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-22, Issue-1, November - 2022
 
185
bilan qoqib qo‘ying. Evakuatsiya uyushgan holda o‘tkazilmayotgan bo‘lsa, yordam 
etib kelgunga va suv sathi pasaygunga qadar yuqori qavatlar va binolar tomidan, 
daraxtlar va tepaliklardan joy egallang. SHu bilan birga muntazam halokat signalini 
berib boring (kunduz kuni uzoqdan yaxshi ko‘rinadigan ochiq rangli matoni osib 
qo‘yish yoki silkitish bilan, tunda - yorug‘lik signali va ovoz bilan). Qutqaruvchilar 
yaqinlashganda, suzuvchi vositaga o‘ting. Bunda qutqaruvchilarning ko‘rsatmalariga 
qat’iy amal qiling, suzuvchi vosita ustidagi yukning ko‘payib ketmasligiga e’tibor 
bering. Harakat vaqtida o‘rningizdan qimirlamang, qayiq chetiga o‘tirmang, ekipaj 
a’zolarining talablarini bajaring. Suv ostida qolgan zonadan mustaqil ravishda 
chiqishga, faqatgina jiddiy sabablar (jabrlanganlarga tibbiy yordam ko‘rsatish, suv 
sathining ko‘tarilib borishi, yuqori qavatlar va chordoqlarni suv bosish xavfi) paydo 
bo‘lganda tavsiya etiladi. Ammo ishonchli suzuvchi vosita bo‘lsa, harakat yo‘nalishini 
bilsangizgina shunday yo‘l tutishingiz mumkin. Mustaqil harakat vaqtida halokat 
signalini berishni to‘xtatmang.Suvda qolganlar va cho‘kayotganlarga yordam bering. 
Odam cho‘kayotgan bo‘lsa, unga suzuvchi vosita tashlang, harakatlarini qo‘llab-
quvvatlab turing, boshqalarni yordamga chaqiring. Jabrlanuvchiga yaqinlashar 
ekansiz, daryo oqimini hisobga oling. Agar cho‘kayotgan odam o‘z harakatlarini 
nazorat qilolmayotgan bo‘lsa, unga orqa tomondan suzib borib sochidan ushlang va 
qirg‘oqqa qarab suzing. 
Sel oqimlarini uzoq davom etgan kuchli jala, qor yoki muzliklarning jadal erishi, 
zilzila va vulqon otilishlari keltirib chiqaradi. U to‘satdan yuzaga keladi, katta tezlik 
(10 m/soniya va undan ortiq) bilan harakatlanadi, odatda o‘n daqiqadan bir necha 
soatgacha bo‘lgan oraliq bilan bir necha to‘lqinlar shaklida o‘tadi. Sel to‘lqini oldingi 
qismining balandligi 15 m va undan ortiq bo‘lishi mumkin. Harakatlanayotgan sel 
oqimining gulduragan ovozi uzoq masofadan eshitilib turadi. Odamlar (sayyohlar, tog‘ 
razvedkachilari, chegarachilar, mahalliy aholi), turar joy binolari va yo‘l inshootlari 
tabiiy ofatning qurboniga aylanishlari mumkin. 
Selga qanday tayyorlanish kerak? 
Odatda sel oqimlari kelishi mumkin bo‘lgan joylar ma’lum bo‘ladi. Toqqa 
chiqishdan avval harakatingiz yo‘nalishida mavjud bo‘lgan shunday joylarni o‘rganib 
chiqing, ularni, ayniqsa kuchli yog‘inlardan so‘ng chetlab o‘ting. Sel oqimiga to‘qnash 
kelib qolinganda qutulib qolishning iloji juda kamligini doimo yodda 
tuting.Evakuatsiya oldindan o‘tkaziladigan bo‘lsa, turar joyni tashlab chiqib ketishdan 
avval elektr, gaz, suv manbalarini berkiting. Eshik, deraza va shamollatish tizimlarini 
yaxshilab yoping.Avvaldan o‘tkaziladigan selning oldini oluvchi chora-tadbirlar: 
seldan xavfli hududlarda selga qarshi damba va to‘g‘onlar, suv yo‘lini o‘zgartirib 
yuboruvchi kanallar quriladi, tog‘ ko‘llari sathi pasaytiriladi, yonbag‘irlardagi tuproq 
qatlami daraxt o‘tkazish yo‘li bilan mustahkamlanadi, kuzatuv ishlari olib boriladi, 
xabar berish tizimi yaratiladi va evakuatsiya rejalashtiriladi. 

---