Tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlanishining tashkiliy asoslari tadbirkorlikning huquq va majburiyatlari

Kichik biznes koronalarining moliyaviy moslashuvchanligini ta’minlash.
Firmaning hayot siklini ap qanday bosqichida, uning moliyaviy moslashuvchanligini zaruriy saviyada o‘z vaqtida baholash va qo‘llab-quvvatlash mumkin isoblanadi.
Koronaning moliyavny moslashuvchanligini - bu ko‘rsatgichlar majmuasi bo‘lib, uning aktivlari qanchalik likvidliligini, qo‘shimcha moliyaviy vositalar olish imkoniyati qandayligini, ishga kiritilmagan kapitalini foizi qanchaligini va korona o‘zining investitsion va ishlab chiqarish faoliyatini o‘zgartirish qobiliyatiga qay darajada ega ekanligini aniqlaydi.
Koronaniig moliyaviy moslashuvchanligini aniqlash uchun qo‘yidagi baholash tizimi ishlatiladi:

• 
  aktivlarni yuqori lakvidliligi;
  

• 
  aktivlarni sifat tuzulishi va ularni narh tavsifi;
  
• 
  aktivlarni o‘zini o‘zi saqlash davrining davomiyligi;
  
• 
  koronaning o‘zi siyosatini tashqi muhit o‘zgarishlariga bog‘lab o‘zgartira olti qobiliyati.
  

Aktivlarning likvidliligi - bu moddiy boyliklarni sotib naqd pulga aylantirishdagi engillikdir. Koronaning ba’zi bir aktivlari o‘zining shunday bog‘langan bo‘lishlari mumkinki bittasida yo‘qotish boshqasini samarali ishlatilishiga sezilari ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Korona o‘z material aktivlarini boshqa aktivlari keltiradigan daromadiga salbiy ta’sir ko‘rsatmas, sota olishi unga moliyaviy ustunlik keltiradi. Masalan, "xolding" kompaniyasining aksiyalarini sotish boshqa sotiluvchi qimmatbaho qog‘ozlarni, obligatsiyalari sotilishiga salbiy ta’sir ko‘rsatmaydi.
Koronalarda o‘zgarmas bozor nariga aktivlarini bo‘lishi, ularni etarli likvidliligi tavsiflaydi, chunki narni kuchli o‘zgarishi firmaning aktivlarini sotilishini bartaraf etadi. Uzoq muddatli aktivlar qisqa muddatliyligiga qaraganda, tavakkalchilikga ega, chunki birinchisidan ozod bo‘lish ancha qiyinroqdir.
Aktivlarni o‘zini-o‘zi qoplash davri ularni iqtisodiy rentabelligi saviyasini aniqlaydi, ya’ni korona uchun ayotiy muhim ko‘rsatgichdir. U quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:

Bu erda: Ri – aktivlarni iqtisodiy rentabelligi;

NNEI-netto-natija, investitsiyani ishlatish natijalari (balans daromad qarzlar bo‘yicha moliyaviy arajatlar) so‘mda;
MT- muddati uzaytirilgan to‘lovi (kreditorlik karzlar) so‘mda;
A – aktivlar, so‘mda.
Agar iqtisodiy rentabillik formulasini boshqacha deb o‘zgartirib aylanmani (aylanma) ko‘paytirsak, kabi operatsiyadan aktivlar rentabilligi miqdori o‘zgarmaydi, ammo ikkita muhim ko‘rsatkichga ega bo‘lish mumkin.
Tijorat markasi (tm) va tranformatsiya koeffitsienti (tk) quyidagicha bo‘ladi.

Tijorat markasi-100 so‘m aktivlar aylanmasi qanday ishlatish natijasiga olib kelishini ko‘rsatadi. Ular odatda foizda beriladi. YUqori saviyadagi daromadga ega koronalarda tijorat markasi 2 va 30% dan oshadi, boshqalarda esa 3 - 5% ga zo‘rg‘a etadi.
Transformatsiya koeffitsienti aktivlarning ar bir so‘mi qancha so‘m aylanma olinishini ko‘rsatadi, ya’ni aktivlarning ar bir so‘mi qanday aylanmaga transformatsiya qilinadi. Tijorat markasini aktivlarni aylanuvchanligi desak ham bo‘ladi.
Aktivlarni sezilarli aylanmasiga erishishi koronalarni ancha muvaffaqiyatga erishganligidan darak beradi. Ammo bu muvaffaqiyatga erishish uchun qancha mehnat sarf bo‘lganini baholash faqat tijorat markasi va transformatsiya koeffitsienti yordamida erishiladi.
Masalan, agar 105 mln. sum balans daromadi 150 mln. sum moliya ishlatish arajatlari isobga olinishda, unda tijorat markasining saviyasi etarli darajada yuqori 105/150 = 7% o‘z aamiyatini yuqori transformatsiya koeffitsienti hisobiga yo‘qotadi (150/(180+120)). Bundan kelib chiqadiki, oyiga kamida aktiv kiritish kerak bo‘ladi. Bu kabi koronaning iqtisodiy rentabilligi atigi 3,5 ga (7% 0,5) teng bo‘ladi.
Iqtisodiy rentabilliknn yo‘lga solish, uning ikkita qismiga ta’sir ko‘rsatish hisobiga amalga oshiriladi: tijorat markasi va transformatsiya koeffitsienti.
Amaliyotda bu kabi ko‘rsatkichlarni yuqori saviyasini ta’minlash ancha qiyin, chunki aktivlar aylanmasini ko‘paytirsak transformatsiya koeffitsienti oshadi tijorat marka esa pasayadi, agar bir vaqtda aktivlarni ishlatilish samarasi oshmasa.
Tijorat markasiga nar siyosati, arajatlar ajmi va tarkibi ta’sir ko‘rsatadi. Transformatsiya koeffitsientiga koronaning faoliyati tarmoqlangan sharoitlari, amda uning iqtisodiy strategiyasi ta’sir ko‘rsatadi.
Aktivlarni o‘zini-o‘zi qoplash davri sezilarli ravishda koronaning moliyaviy turg‘unligiga ta’sir ko‘rsatadi, masalan, koronaning qimmatbaho qog‘ozlarini ikkita yo‘nalish bo‘yncha ishlatishga imkoni bor.
Birinchisi bo‘yicha 100 mln. so‘mli aksiyalarni kiritishda bir yildan so‘ng daromad 100 mln. sum bo‘ladi yoki 100%, ikkinchi variant bo‘yicha ko‘rsatilgan aksiyalarni kiritishda o‘n oydan so‘ng, daromad 25 mln.
so‘mga, ya’ni 25% teng bo‘ladi.
Bu erda qimmatbaho qogozlarni ishlatilishining ikkinchi yo‘nalishi koronani katta moliyaviy egiluvchanligini ta’minlaydi, chunki aktivlarni aylanish davri qisqaradi.
Uch oydan keyin olingan pul mablag‘lari miqdori yana aylanishga kiritilsa, qo‘shimcha daromad keltiridi. Bir yilda aksiyalar bir marta aylansa qo‘shimcha daromad 144 mln. co‘mga teng bo‘ladi, ya’ni birinchi yo‘nalshidagi qimmatbaho qog‘ozlarni ishlatilishiga qaraganda 44 mln. so‘mga teng bo‘ladi.

1. 
   ta aylanma 125% YUO => 125 mln. sum.
   
2. 
   ta aylanma 125% 125 =156,2 mln. sum.
   

3 ta aylanma 125%. 156, 2 =195,2 mln. sum.
4 ta aylaima 125% 195, 2 =244,0 mln. sum .
211% 100 = 144 mln. sum.


YUqorida keltirilgan misoldan ko‘rinadiki, aktivlar aylanishi berilgan miqdoriga erishish uchun qancha mablag‘ ishlatilgan bo‘lsa, korona faoliyatini qayta qurish holatini konvertatsiya qilish uchun shuncha kuch sarf qilish kerak bo‘ladi.
Koronaning moliyaviy egiluvchanligi sezilarli darajada uning o‘z faoliyatini yunalishini tashqi muhitga qarab o‘zgartira olish qobiliyatiga bog‘liq firma taraqqiyot topishi uchun moliyaviy resurslarga kirish imkoniga ega bo‘lishi kerak.
Kira olish qobiliyati va moliya bilan ta’minlanish miqdori nazorat qilinishi qiyin bo‘lgan omillar ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, bank bilan bo‘ladigan munosabat. SHuning uchun korona rahbarini o‘z diqqatini o‘zining birovdan karzga olinadigan mablag‘iga va koniqarli foizga ega kredit olishga qaratilishi kerak.
Kichik biznes koronalari hayot sikliniig muhim bosqichlarida qimmatbaho qog‘ozlar portfeli.
Kichik biznesda ko‘pchilik tadbirkorlik tarkiblarining qisqa hayotiy davri koronalarda bozor iqtisodi sharoitida ulqiy bilimlarni o‘zlashtirishga sabab bo‘luvchi zaruriyatdir.
Bu taraqqiyot topgan davlatlarni ko‘p yillik tajribasi asosida qimmatbaho qog‘ozlar portfeli bilan ishlashni o‘rganishdan iboratdir.