Tafakkur ziyosi

YOSH TADQIQOTCHILAR
bilan murojaat qilmoqchiman”
4
. 
“Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik” g‘oyasi 
xalqimiz uchun azaliy qadriyatlardan biri 
sanaladi. Ma’rifatli jamiyat qurish orzusi 
azaldan bizni olg‘a intilishimizga turtki 
bergan. Buyuk ajdodlarimizning ilmiy, axloqiy 
asarlarida ilm egallash zarurati, odob-axloq 
masalalari eng dolzarb masalalardan bo‘lgan. 
Ular ushbu masalalarga nafaqat jamiyat, balki 
davlat taraqqiyotiga sabab bo‘luvchi omil 
sifatida qarashgan.
Buyuk mutafakkir Abu Nasr Forobiy “Fozil 
odamlar shahri” asarida ma’rifatli jamiyat 
qurish to‘g‘risidagi g‘oyalarida ma’rifatli davlat 
rahbari “ta’lim olishga, bilim, ma’rifatga havasli 
bo‘lishi, o‘qish, o‘rganish jarayonida sira 
charchamaydigan, buning mashaqqatidan 
qochmaydigan bo‘lishi zarur”
5
ligi uqtirilgan. 
Ilm-ma’rifatga e’tibor berilmagan jamiyat o‘z-
o‘zini chohga tortadi. Ommaning saviyasini 
pasayishi, jaholat, buzg‘unchi g‘oyalarga 
ishonish kabi holatlarning zamiri aynan 
ilmsizlik oqibatidir. Jamiyat ma’naviy hayotini 
yuksalishida avvalo, xalqimizning hayot 
falsafasi, qarashlarini kengaytirish va boyitish 
masalasi turadi. 
Ajdodlarimiz asrlar davomida milliy g‘urur, 
oriyat, kuchli iroda sohibi bo‘lish kabi umum 
ahamiyatga ega fikrlarni ilgari surishgan. 
Negaki, “Milliy g‘ururi baland xalqning qadr-
qimmati ham baland, ma’naviyati, irodasi kuchli 
bo‘ladi”
6
. Yosh avlod tarbiyasida biz qancha 
ko‘p ajdodlarimiz ta’kidlab o‘tgan o‘gitlarni ular 
ongiga singdirib borsak, bu yoshlar nafaqat, 
ilmli, tarbiyali balki, vatanparvar shaxslar bo‘lib 
voyaga yetadi. Bu haqida O‘zbekistonning 
birinchi Prezidenti I.Karimov: “Vatanga sodiqlik, 
vatanparvarlik o‘zining qudratli ildizlari bilan 
o‘z oilasining, avlod – ajdodlarning nomus – 
origa, chuqur ehtiromiga, insonning shaxsiy 
vijdoniga, burchga va o‘z so‘ziga sodiqlikka 
borib taqaladi”
7
deb ta’kidlagan. 
Yoshlarga vatanparvarlik g‘oyasini 
singdirishimizda avvalo, buyuk 
ajdodlarimizning ko‘rsatgan jasoratlari, 
qahramonliklarini namuna qilib keltirishimiz 
lozim. Qanchadan – qancha kishilar vatan 
uchun, oilasi uchun o‘z jonidan voz kechganligini 
tinmay ta’kidlasak, bolalarda ham vatanni 
qadrlash, asrab – avaylash, undan faxrlanish 
hissi rivojlanadi. Uzoq o‘tmishda jasorat 
ko‘rsatgan ajdodlarimiz bilan bir qatorda yaqin 
o‘tmishimizda yashab o‘tgan Said Ahmad, 
4 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida so’zlagan nutqi. – Toshkent: / “Ozbekiston ovozi”, 2017 21 sentabr (№ 117) soni.
5 Abu Nasr Forobiy “Fozil odamlar shahri” ziyouz. Com kutubxonasidan – B
6 Mirziyoyev Sh. M. Yangi O’zbekiston strategiyasi. T. O’zbekiston. 2021. – B 298
7 Karimov I. A. O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li. T. O’zbekiston. 1992. – B 65
8 Imom Ismoil al-Buxoriy Al-adab al-mufrad. ziyouz. com kutubxonasidan. – B 156
O‘tkir Hoshimov, Erkin Vohidov, Abdulla 
Oripov kabi xalqimizning dono farzandlarini 
hayot yo‘lini ibrat qilib ko‘rsatsak, maqsadga 
muvofiq bo‘ladi. Vatan so‘zining ma’nosini, 
ajdodlarimizning vatan uchun qilgan jasoratini 
bola tushunmasligi mumkindir, lekin uni 
oilasini, maktabini, mahallasini sevishga, asrab 
– avaylashga o‘rgatib borsak, o‘z – o‘zidan 
bolada Vatanga, ajdodlarimizga bo‘lgan mehr 
– muhabbat shakllanadi.
Barchamizga ma’lumki, islom dinining 
mohiyatida axloqiylik, ma’naviyati yuksak, 
ilmli bo‘lish kabi g‘oyalar ustuvordir. Shuning 
uchun mamlakatimizda shaxsning ma’naviy 
dunyoqarashi shakllanishida din masalasiga 
alohida urg‘u berilmoqda. Xususan, buyuk 
muhaddis bobolarimizning diniy, ilmiy-
ma’naviy merosini o‘rganish va keng targ‘ib 
qilish maqsadida Samarqandda Imom- 
Buxoriy, Surxondaryoda Imom Termiziy 
xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari, shuningdek, 
Toshkentda xalqaro islom akademiyasi, 
Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot 
markazi ish olib bormoqda. Yosh avlodning 
milliy va umumbashariy qadriyatlar ruhida 
tarbiyalashda ham amalga oshirilayotgan 
islohotlarning o‘z o‘rni bor.
Imom Ismoil al-Buxoriyning “Al-adab al-
mufrad” asari ma’naviy dunyoqarashimizni 
shakllanishiga katta hissa qo‘shuvchi fikrlar 
jamlanmasi desak mubolag‘a bo‘lmaydi. 
Chunki bu asarda kishining jamiyatdagi 
barcha yurish-turish qoidalari juda go‘zal 
hadislar bilan izohlangan. Har bir hadisga 
Payg‘ambarimiz (s.a.v.) ning aytgan so‘zlari 
va qilgan amallari keltirib o‘tilgan. Farzand 
va ota-ona munosabati, qarindoshlar bilan 
munosabat, qo‘shnilar bilan munosabat, 
bola tarbiyasi xususida, yaxshiliklar qilish, 
rahmdillik, adolatparvar bo‘lish kabi masalalar 
ko‘tarilganki, bu masalalar VIII-IX asrlarda 
dolzarb bo‘lib kun tartbiga chiqqan bo‘lsa, 
haligacha o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. 
Masalan, asarning 449 – bobida: Baro ibn Ozib 
(r.a.) dan rivoyat qilindi: “Rasululloh(s.a.v.) 
dedilar: Salomni oshkora qilinglar(orangizda 
yoyinglar), salomat bo‘lasizlar”
8
, deya 
marhamat qilingan.
Insonlarning ma’naviy dunyosi boyib, 
shakllanib borishida jamoaviy hamkorlik qilish 
tuyg‘usi ham muhim o‘rin tutadi. Axir vatanni bir 
kishi himoya qilmaydiku yoki bir kishi qancha 
ko‘p insonlarni himoya qilishi mumkin. Shaxs 

---

“TAFAKKUR ZIYOSI”
 
ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son
182 
dunyoqarashi va ma’naviyatini shakllanishida 
ta’lim tizimining o‘rni alohida ahamiyat kasb 
etadi. Yapon ta’lim tizimiga e’tibor qaratadigan 
bo‘lsak, bolalarga 5 yoshgacha guruh a’zosi 
bo‘lishni o‘rgatadi. Yaponlar uchun jamoadan 
chetlanishdan qo‘rqinchli narsa yo‘q. Shuning 
uchun ularni shaxsiy egoistik qiziqishlarini 
jamoa uchun qurbon qilishga o‘rgatishadi. 
Bu bilan yaponlarda guruhiy ong va jamoaviy 
javobgarlik hissi bolalikdan singdirib boriladi. 
Hozirda rivojlangan davlatlarning 
ta’lim tizimi o‘rganilib, mamlakatimiz ta’lim 
tizimiga joriy etilmoqda. Chunki rivojlangan 
davlatlarning taraqqiyot yo‘liga nazar 
tashlansa, ta’lim sohasi jamiyat va davlatning 
asosiy richagi bo‘lib kelgan. Ya’ni, ularning 
taraqqiyotiga ma’lum bir ma’noda ta’lim 
sohasi sabab bo‘lgan. Lekin bu o‘rganilgan 
davlatlarning ta’lim tizimi yurtimizga to‘g‘ridan 
– to‘g‘ri joriy etiladi degani emas. Chunki 
xalqimizning o‘ziga xos ma’naviy dunyoqarashi, 
prinsiplari mavjud. Ajdodlarimiz ilgari surgan 
axloqiy, ilmiy qarashlar bilan omuxta qilib 
ta’lim tizimi shakllanib bormoqda. Yurtimizda 
ma’naviy yangilanishning bir ko‘rinishi sifatida 
bir qator ishlar amalga oshirildi. Xususan, 
2017-yil 7-fevralda “2017 – 2021 yillarda 
O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning 
5 ta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha” Harakatlar 
strategiyasi, 2017-yil 28-iyulda “Ma’naviy 
– ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish 
chora – tadbirlari to‘g‘risida” gi qaror, 2019-
yil 31-dekabrda “Uzluksiz ma’naviy tarbiya” 
konsepsiyasi, 2020-yil 23-sentabrda “Ta’lim 
to‘g‘risida” gi qonun yangi tahrirda qabul 
qilindi. Zamonning shiddat bilan rivojlanishi 
bizni ham zamonga mos xatti – harakatlarini 
amalga oshirishimizga turtki bo‘ladi. 
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, 
barcha davrlar, jamiyatlar va davlatlar uchun 
xalqning ma’naviyati, dunyoqarashi muhim 
masala bo‘lib kelgan. Har bir jamiyat, davlat o‘zi 
tanlagan yo‘l va hayotiy prinsiplariga asoslanib, 
kishilarni tarbiyalagan yoki muayyan tizimga 
yo‘naltirgan. Bizning mamlakatimiz ham 
demokratizm, insonparvarlik tamoyillariga 
tayanib, insonlarni tarixga hurmat, ajdodlardan 
faxrlanish, millatni sevish, uni asrab – 
avaylashga da’vat etadi va bunga keng 
imkoniyatlar eshigini ochib beradi.