Tafakkur ziyosi
Yüklə 4,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5 Ўринов В., Султонов М., Умаров А. Ўзбекистон Республикаси олий таълим ташкилотларида ЕCTS кредит-модуль тизими: асосий тушунча ва қоидалар (услубий қўлланма). –
Тошкент, 2020 йил. – Б. 95. 6 Ҳайдарова О.Қ. Бўлажак ўқитувчиларни таълим жараёнига технологик ёндашувга тайёрлаш: Дис. . пед. фан. номз. – Т: 2005 – 143 б. rivojlanishi yo‘nalganligini integrativ-modulli o‘qitish deb ataymiz. U har bir o‘quv kursi hamda yechiladigan masalalar bo‘yicha o‘quv kurslarini modulli qurishni nazarda tutadi, o‘quv kurslari bitiruvchi kasbiy ta’lim ehtiyojlarini hisobga olgan holda integrativlikni ta’minlashga yo‘naltirilgan. Buning uchun o‘quv reja va o‘quv dasturlarining muvofiqligi, turli fanlararo bilimlar sohasiga tegishli o‘qituvchilarning muvofiqlashuvi va kooperatsiyasi, zaruriy o‘quv-metodik qo‘llanmalarning mavjudligi, talabalarning mutaqil ishini maqsadga qarata tashkili, ya’ni integrativ-modulli o‘qitish asosida texnologiya o‘qituvchilari kasbiy tayyorgarligini loyihalashtirish zarur 6 . Texnologiya o‘qituvchilari kasbiy tayyorgarligida integrativ-modulli o‘qitish asosida o‘zaro muayyan bog‘liqlikda joylashgan va o‘qitishda yagona yaxlitlikni tashkil qiluvchi, fanlararo va ichki fanlararo modullarning metodik shartlangan, izchil, tizimli tartibini ishlab chiqish lozim. Fanlararo modullar, tashkiliy-metodik tizim sifatida, talabani o‘qitish jarayonida kasbiy-shaxsiy (kasbiy o‘sish bosqichlari) yoki kasbiy-funksional (asosiy kompetensiyalarni o‘zlashtirish) o‘sishini aniqlovchi bir blokni o‘zlashtirish uchun zaruriy bo‘lgan o‘quv fanlar yig‘indisini bildiradi. Bunday yondashish rejalashtirish bosqichida texnologiya o‘qituvchilari kasbiy tayyorgarligining umumiy g‘oyasi bilan birlashgan universitetning turli kafedralari va o‘quv fanlari o‘qituvchilari harakatlarini birlashtirish, tayyorgarligi integrativligini ta’minlashga imkon beradi. Fanlararo modullar oliy ta’lim muassasalari tajribasi va bitiruvchining kasbiy yo‘naltirilganligini hisobga olib, tayanch va variativ qismlari asosida shakllanadi. Ichki fanlararo modullar bir o‘quv fani doirasida tashkiliy-metodik tuzilmaviy birliklar sifatida o‘quv kursini modulli qurish, darajalar bo‘yicha fan dasturiy materiali mazmunini moslashtirib qurish, o‘qitish jarayonini to‘g‘rilashga imkon beradigan o‘quv jarayonini baholash tizimi va bilimlarni o‘zlashtirish nazorati bilan ta’minlashga yordam beradi. Ichki fanlararo modullarni loyihalashtirish tahlili quyidagilarni ko‘zda tutadi: yirik bo‘limlar – modullar bo‘yicha tuzilgan fanlarning modulli dasturlarini ishlab chiqish; axborot, ijro, metodik va nazorat qiluvchi modul bloklarini qurish; tahsil oluvchilarning bilim va malakalarining kirish, joriy va yakuniy nazoratini tashkil qilish; o‘quv materialining tayanch tuzilmaviy-mantiqiy chizmalarini tasvirlash; talabalar bilim va malakalari balli-reyting baholash tizimini qo‘llash. Hozirgi vaqtda loyihalashtiruvchi obyektlar PEDAGOGIKA, PSIXOLOGIYA VA INNOVATSION TA’LIM “TAFAKKUR ZIYOSI” ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son 28 murakkabligi ortdi, ularni tizimlar ko‘rinishida, ya’ni muayyan tuzilma, keng xususiyatlar to‘plami va turli xil tashqi va ichki aloqalarga ega o‘zaro bog‘langan belgilar majmuasini ko‘rib chiqish va yaratish zaruriyati yuzaga keldi. Demak, o‘zaro va tashqi muhit o‘rtasida ayrim belgilarning o‘zaro bog‘liqligi va o‘zaro ta’sirini e’tiborga, ularning ishlashi turli oqibatlarini hisobga oladigan tizimli loyihalashtirish paydo bo‘ldi. Tizimli loyihalashtirish loyihalashtirish obyekti (model) va loyihalashtirish jarayoni (tuzilma, tamoyillar) birgalikda ko‘rib chiqishga asoslanadi. Oliy ta’lim muassasasida integrativ-modulli o‘qitish asosida texnologiya o‘qituvchilari kasbiy tayyorgarligi samarali ishlashini ta’minlovchi asosiy mexanizmlar yaratilishi kerak: rejalashtirish, tashkiliy, motivatsiyaviy, nazorat qiluvchi va to‘g‘rilovchi. Asosiy ishlash mexanizmlarining har biri hajmi va mazmuni OTMda muvofiq o‘quv jarayoni bosqichi bilan aniqlanadi. Masalan, boshlang‘ich bosqichda fanlararo integratsiyani hisobga olgan holda asosiy ta’lim dasturi, o‘quv rejasi, ishchi dasturlari ishlanmasi, ichki fanlararo modullarning, ya’ni rejalashtirishning ishlanmasi amalga oshiriladi 7 . O‘quv jarayonini tashkil qilish bosqichida o‘quv-metodik boshqarma, integrativ- modulli o‘qitishni qo‘llash bo‘yicha kafedralar tomonidan izchil boshqaruv harakatlari zarur. Shu bilan bir vaqtda professor-o‘qituvchilar tarkibining tizimning ishlashi va takomillashuviga nisbatan qiziqishini qo‘llash, ularni rag‘batlantirish va motivatsiya zarur. Texnologiya o‘qituvchilari kasbiy tayyorgarligi didaktik tamoyillar talablariga bog‘liq. Integrativ-modulli o‘qitish nazariyasi har qanday didaktik nazariya kasbi uning umumiy yo‘nalishi, maqsadi, mazmuni, bilish faoliyatini tashkil qilish va boshqarishni aniqlovchi didaktik tamoyillarga tayanadi. Demak, nazariy tasavvurlarni amaliyot bilan birlashtiruvchi ko‘prik bo‘lib o‘qitish tamoyillari hisoblanadi. Zamonaviy didaktikada o‘qitish tamoyillari pedagogik faoliyat va umuman o‘quv jarayonini yo‘naltiruvchi tavsiyalar sifatida, o‘quv jarayoni qonuniyatlarini hisobga olib, pedagogik maqsadlarga erishish usullari sifatida ko‘rib chiqiladi. Integrativ-modulli o‘qitish qo‘llanilishining asosiy tamoyillari sifatida o‘qitish mazmunini ajratilgan belgilarga nisbatan moslashtirish; jo‘shqinlik; o‘zgaruvchanlik; o‘qitish metodlari, shakl va vositalarini oqilona biriktirish; anglangan istiqbol; 7 Зарипов Л.Р. Ўқув-дастурий ҳужжат – касбий компетенцияларни шакллантириш мазмунини жорий этиш воситаси // Касб-ҳунар таълими. – Тошкент, 2014. - № 1. Б. 2-6. 8 Абдураимов Ш.С. Касб таълими ўқитувчиларини тайёрлаш сифатини таъминлашда тармоқлараро интеграциянинг педагогик имкониятларини такомиллаштириш. Дис. … п.ф.ф.д. (PhD) – Т.: 2017. - 143 б. metodik maslahat berishlarning har tomonlama ekanligi; boshqaruvchanlik; tizimli nazorat tamoyillarini kiritadi. Talabalarni integrativ-modulli o‘qitish asosidagi metodik tizim umumdidaktik tamoyillar bilan chambarchas bog‘langan o‘ziga xos tamoyillarga tayanadi: modullik, tizimlilik va izchillik, maqsadni qo‘yishlik va anglangan istiqbol; integrativlik, o‘zgaruvchanlik. Modullik tamoyili ko‘rib chiqilayotgan o‘qitish turi uchun “modul” tushunchasi asosiy hisoblanganda o‘qitishga yondashishni aniqlaydi, u ma’nosi va mazmunini yanada to‘liq tavsiflaydi. Modullarning yig‘indisi esa o‘quv fani mazmunini o‘zlashtirishni ta’minlaydi. Tizimlilik va izchillik tamoyili modullar soni va to‘ldirilishi, o‘rganilish izchilligi, har biridagi nazariy va amaliy qismlarning o‘zaro munosabatini o‘rnatadigan o‘quv kursini integrativ-modulli o‘zgartirish asosiga solingan. Integrativ-modulli o‘qitishda izchillik integrativ kursni tizimli o‘rganish uchun asoslar yaratadi. Maqsadni qo‘yishlilik va anglangan istiqbol tamoyili tahsil oluvchilar tomonidan yaqin, o‘rta va uzoq (istiqbolli) o‘qitish maqsadlarining anglanishi va tushunilishini ko‘zda tutadi. Integrativlik tamoyili kurs va turdosh fanlar ichida takrorlanishlardan qochishga imkon beradi, belgilarni butunga birlashtiradi, sifatiy yangi ta’limga olib keladi 8 . O‘zgaruvchanlik tamoyili talabalarning o‘quv faoliyati mazmuni variativligi va darajalari murakkabligiga asoslangan. Texnologiya o‘qituvchilarini integrativ- modulli o‘qitish asosida rivojlantiruvchi xususiyatni ta’minlash uchun zarur bo‘lgan shart-sharoitlar quyidagi guruhlar orqali aniqlanadi: boshqaruv- tashkiliy, ta’limiy-texnologik va motivatsiyaviy- shaxsiy. Ta’limiy-texnologik – integrativ-modulli o‘qitish kontekstida universitet kafedralarini umumiy integrativ aloqalar bilan birlashtirish orqali aniqlanadi, integrativ-modulli o‘qitish zaruriy tashkiliy va metodik ta’minotga, texnologiya o‘qituvchilari kasbiy tayyorgarligi darajasining rivojlangan va amaldagi pedagogik monitoringiga ega. Motivatsiyaviy-shaxsiy – professor- o‘qituvchilar tarkibining oliy ta’lim muassasalari talabalarining integrativ-modulli o‘qitilishi metodik ta’minlanishini yaratish va qo‘llash, o‘quv materialini modulli o‘zlashtirishda talabalarning tayyorgarligi va faolligiga qiziqish va motivatsiya orqali aniqlanadi. PEDAGOGIKA, PSIXOLOGIYA VA INNOVATSION TA’LIM |