Tafakkur ziyosi

FILOLOGIYA FANLARI

---

“TAFAKKUR ZIYOSI”
 
ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son
146 
yoki narsaga aylanadi deb ishongan. Shuning 
uchun marhum jasadini dafn etishdan oldin 
totem jonzod terisiga o‘raganlar... Ana shu 
an’ana asosida totem terini kiyish orqali o‘z 
qiyofasini o‘zgartirish mumkinligi haqidagi 
tasavvurlar kelib chiqqan"
23
.
Demak, totemistik qarashlar tarixida 
evrilish muhim ahamiyat kasb etgan. 
Hayvonlarni totemlik mohiyati asosini 
qarindoshlik tushunchasi tashkil etar ekan, 
qadimgi odamlar ham o‘zlarini "qarindoshi" 
qiyofasida ko‘ra olishlari mumkin (o‘zga 
dunyoda). Aks holda ma’lum bir hayvonlarni 
o‘z ajdodboshilari sanab, ilohiylashtirmagan 
bo‘lar edilar. Totemizm izlarining mifologiya, 
qolaversa, folklor janrlari tarkibida boshqa 
diniy e’tiqod va qarashlariga nisbatan ko‘proq 
uchrashiga sabablardan biri totem sanalgan 
narsaning mavhum (ruhlar kabi) emas balki, 
23 Пропп В.Я. Исторические корни вольшебной сказки. – Л., 1946. – С.184-185.
tabiatda mavjudligidir.
Umuman olganda, evrilish motivi qadimgi 
etnografik aniqlikdan uzilib qolgan bo‘lsa-da, 
u ajdodlarimizning keng tafakkur durdonalari 
sifatida folklor asarlarida yashab qolgan. 
Ma’lum bir maqsadga qaratilgan, voqealar 
oqimida muhim rol o‘ynaydigan evrilish motivi 
o‘zbek xalq og‘zaki ijodi namunalari tarkibidan 
mustahkam o‘rin olib, folklor asar talablariga 
mos holda yashab, muhim g‘oyaviy-tematik, 
badiiy-estetik vazifa bajaradi.
Evrilish motivini tadqiq etish, xalq tafakkur 
tarixini tadqiq etishdir. O‘zbek folkloridagi epik 
motivlarni, jumladan evrilish motivini o‘rganish 
xalq og‘zaki ijodi asarlarining ma’no-mohiyati, 
ahamiyati, yuksak badiyatini his etish imkonini 
beradi.