Talabalarda o‘z-o‘zini rivojlantirish psixologik muammo sifatida taylanova Shoxida Zayniddinova Abdusaidova Lobar Shermat qizi

---

5 
TALABALARDA O‘Z-O‘ZINI RIVOJLANTIRISH PSIXOLOGIK MUAMMO 
SIFATIDA 
1.
 
Taylanova Shoxida Zayniddinova
2.
 
Abdusaidova Lobar Shermat qizi 
1.
 
Pedagogika fanlari doktori, professor. O’zbekiston Finlandiya pedagogika 
instituti o’qituvchisi 
2.
 
O’zbekiston Finlandiya pedagogika instituti, 2-bosqich talabasi 
https://doi.org/10.5281/zenodo.7804587 
Mavzuning dolzarbligi:
Mamlakatimizda kasbiy o‘z-o‘zini rivojlantirish muammosi, uni 
shakllantirishning psixologik-pedagogik shartlari bugungi kunda o‘zgarib borayotgan ijtimoiy-
iqtisodiy sharoitlar, ta’lim sohasidagi yangiliklar, ayniqsa, kasbiy, shuningdek, mehnat 
sub'ektining uning kasbiy faoliyatiga munosabatini o‘zgartirish zarurati bilan belgilanadi. 
Zamonaviy professionallikning yangi ma'nosi va uning shakllanishidagi shaxsning roli kasbiy 
rivojlanish qadriyatlarini tubdan qayta baholashni talab qiladi. Mutaxassisga, uning 
tayyorgarligi va bilimiga, sub’ektning o‘z kasbi, kasbiy kelajagi va hayotiy g‘oyalari, kasbiy 
rejalari uchun mas’uliyatiga talablar ortdi. 
“Bugungi kunda mustaqil Respublikamiz dunyo hamjamiyati tomonidan tan olinayotgan ekan, 
uning kelgusidagi rivoji, gullab – yashnashi bugungi kun yoshlariga bog‘liqdir. Demak, bugungi 
yoshlar har tomonlama rivojlangan о‘ziga, boshqa insonlarga, jamiyatga, tabiatga va mehnatga 
о‘z tо‘g‘ri munosabatini bildira oladigan, ijodkor va tadbirkor bо‘lmog‘i lozim” . 
Respublikamizda zamonaviy mutaxassislarni tayyorlashdagi asosiy tamoyillar sifatida ta’limni 
insonparvarlishtirish va ijtimoiylashtirish ularni asosi sifatida esa, milliy va umuminsoniy 
madaniy qadriyatlar aniq belgilab olingan. Shu bilan birga, bugungi kunda kadrlani kasbiy 
tayyorgarligini takomillashtirishga qaratilgan yaxlit ta’lim jarayoni “Ta’limning jahon 
miqiyosidaga zamonaviy yutuqlarini hisobga olgan holda” amalga oshirish lozim. Ta’lim 
tizimini takomillashtirishga unga mukammal madaniy kasbiy, ijtimoiy yо‘naltirilgan amaliy va 
ijodiy mazmun berishga xizmat quluvchi zamonaviy ta’lim paradegmalaridan biri madaniy 
insonparvarlik yondashuvidir. 
Shaxsning o‘z-o‘zini rivojlantirish muammosi va uning mohiyatining turli ko‘rinishlari shaxs 
bilan birga paydo bo‘ldi. Ushbu muammo uzluksiz rivojlanib, muammoli doirasini kengaytirib, 
jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy o‘zgarishlarga mos ravishda o‘zgarib, 
o‘zgarib bordi, bu esa ushbu hodisani o‘rganishning farqlanishiga olib keldi. Shunday qilib, 
1950-yillardan beri psixologlar o‘z tadqiqotlarida shaxs hayotiy faoliyatining o‘ziga xos 
turlariga qarab o‘z-o‘zini rivojlantirishni o‘rganishga, kasbiy o‘zini-o‘zi rivojlantirishni 
o‘rganishga murojaat qiladilar. 
Mutaxassislarni tayyorlash, kasbiy ko‘nikma va malakalarni egallashning turli tizimlari mavjud. 
Kasbiylashtirish - mutaxassis shaxsini shakllantirishning uzluksiz uzluksiz jarayoni bo‘lib, u 
kelajakdagi kasbni tanlagan va qabul qilgan paytdan boshlanadi va shaxs faol mehnat faoliyatini 
to‘xtatganda tugaydi. Kasbiylashtirishning eng qizg'in davri universitetda o‘qitish hisoblanadi. 
Kasbiylashtirishda eng muhim rolni kasbiy shaxsda ifodalangan kasbiy o‘zini-o‘zi 
rivojlantirishni shakllantirish o‘ynaydi. Kasbiy o‘ziga xoslik - bu "shaxsga kasbiy faoliyatda 
yaxlitlik, o‘ziga xoslik va ishonchni ta'minlaydigan ko‘p o‘lchovli va integral psixologik hodisa". 
Shaxsning o‘z qobiliyati, samaradorligi va shaxsiy ta'sirini his qilish kasbiy shaxsning 
shakllanishi haqida gapirish mumkin. 

---

6 
Yuqorida aytilganlardan qat’iy nazar, yigit va qizlar oliy о‘quv yurtiga qabul qilish ularda 
о‘z kuchlari, qobiliyatlari, aql zakovatlari, ichki imkoniyatlari va irodalariga qat’iy ishonch 
bildiradi. Ana shu ishonch о‘z navbatida tо‘laqonli hayot va faoliyatni uyushtirishga umid his – 
tuyg‘usini vujudga keltiradi. 
Hozirgi vaqtda rivojlanib borayotgan ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar, hayotning yuqori sur’at bilan 
o‘sib borishi, shaharlarda aholi sonining ko‘payishi, shaxsga ta’sir etayotgan turli 
informatsiyalar hissiy zo‘riqishlarning oshishiga olib keladi, bu insonda tashvish-xavotir va 
salbiy ruhiy holatlarining ortishi bilan birga keladi, bu esa inson harakatlarini boshqarish, 
ularning rivojlanishini idora qilish, tashqi ta’sir, ichki holat va xulq-atvor shakllari o‘rtasida 
muvozanatni o‘rnatishda o‘z aksini topadi. Bu jarayon, ayniqsa, talaba-yoshlarning yosh 
xususiyatlaridan kelib chiqib, qo‘zg‘aluvchanlik, impulsivlik, o‘z xatti-harakatlarini idora 
qilaolmaslik bilan ajralib turadigan va tajovuzkor harakatlarni sodir etadigan talaba-yoshlar 
uchun taaluqlidir. Demak, talaba-yoshlardagi psixik holatlarni idora qilish va shakllantirish 
uchun tashkiliy maqsadli psixologik - pedagogik faoliyatga extiyoj bor, chunki insonning o‘z 
holatini nazorat qilaolishi, turli vaziyatlarda o‘z-o‘zini boshqarish qobiliyati shaxsiy 
yetuklikning muhim ko‘rsatkichi bo‘lib, u asosan hayot jarayonidagi muvaffaqiyatni belgilaydi.