Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

 Xalqaro moliyaning tuzilmasi
Xalqaro moliyaning barcha tashkiliy elementlari jahon 
moliyaviy muhitida birlashadi. 
Jahon valyuta tizimi 
 
Xalqaro moliya 
Xalqaro moliya 
bozorlari 
Xalqaro moliyaviy 
menejment 
Xalqaro soliqqa 
tortish 
Xalqaro hisob-
kitoblar 
Jahon moliyaviy muhiti 
715 
–
xalqaro savdo munosabatlarining an’anaviy tovarlar 
savdosidan milliy ishlab chiqarish jarayonlarida bevosita xizmat 
ko‘rsatish vositasiga aylanib borishi; 
– kapital migratsiyasining globallashuvi; 
– hududiy iqtisodiy integratsiya jarayonlarining yanada 
kengayishi va jadallashuvi. 
Xalqaro moliya munosabatlari rivojlanishida kapitalning 
xalqaro harakati, ayniqsa, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar 
shaklida u yoki bu mamlakatga kirib borishi, shuningdek, xalqaro 
savdoning mahsulotlar, turli xizmatlar ko‘rsatish, texnologiyalar 
sohasidagi rivoji ijobiy omil sifatida ta’sir ko‘rsatmoqda. 
Jahon savdosining o‘sishi, ishlab chiqarishning ixtisos-
lashuvi va kengayishi, xalqaro kapital harakatining rivoji, 
chegaralararo tovarlar, xizmatlar hamda ishchi kuchi migratsiyasi 
xalqaro moliya munosabatlarining rivojlanishiga, shuningdek, 
jahon moliya bozorlarining taraqqiy etishiga hamda transmilliy 
korporatsiyalar faoliyatining kengayishiga, xalqaro moliyaviy 
faoliyatning boshqa jabhalarini jadallashuviga imkon yaratdi 
Moliyaviy 
globallashuv 
sharoitida 
xalqaro 
moliyaning 
vazifalari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 
–
milliy 
iqtisodiyotlarning 
yagona 
xalqaro 
tizimga 
integratsiyalashuvini ta’minlash; 
–
xalqaro savdo hamda tovarlar, xizmatlar va kapital 
ayirboshlashning oqilona harakatini tashkil etish; 
–
milliy iqtisodiyotlarni xalqaro iqtisodiy va moliyaviy 
o‘zgarishlarga moslashtirish; 
–
mamlakatlarning milliy moliyaviy siyosatini yuritishida 
tavsiyalar berish. 
Xalqaro moliya munosabatlari tarkibiga xalqaro aylanmaga 
kelib tushgan va xalqaro iqtisodiy munosabatlarda, ya’ni 
rezedentlarning 
tashqi 
dunyo 
bilan 
yuzaga 
keladigan 
munosabatlarida qo‘llaniladigan moliyaviy munosabatlar tizimi 
kiritiladi. Xalqaro moliya quyidagilarga xizmat qiladi: 
Birinchidan, turli mamlakat rezedentlari o‘rtasidagi iqtisodiy 
aloqalarga va o‘zaro hamkorlikka;
Ikkinchidan, jahon mamlakatlarining turli xil moliyaviy 
institutlar bilan yuzaga keladigan o‘zaro munosabatlariga; 
Uchinchidan, turli mamlakatlar rezidentlarining xalqaro 
moliya bozorlaridagi operatsiyalarini tashkil etishga. 

---

714 
egallash uchun yuqori sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish va ularni 
sotish jarayonida vujudga keladi. 
•
Transmilliy korporatsiyalar va transmilliy banklar rolining 
ortib borishi. Bu holat, jahon iqtisodiyotida transmilliylashish 
jarayoni kuchayishi, ya’ni, alohida mamlakatlarga yoki bir nechta 
mamlakatlarga tegishli xalqaro kompaniyalar va banklar 
faoliyatining rivojlanishi, ular tomonidan xorijiy filiallarning 
kengaytirilishi orqali yuzaga keldi. 
•
Mamlakatlarda 
tashqi 
iqtisodiy 
faoliyatning 
erkinlashtirilishi. Mazkur holat, milliy iqtisodiyotning tashqi dunyo 
uchun ochiqlik darajasi orqali ifodalanadi. Bunda, xalqaro moliya 
munosabatlarining 
ishtirokchilari 
uchun 
muayyan 
shart-
sharoitlarning yaratilishi, xususan, xalqaro savdoda bojlarning 
pasaytirilishi, xorijiy investorlarni keng jalb etishga qaratilgan 
qulay 
investitsiya 
muhitining 
yaratilishi 
hamda 
valyuta 
cheklovlarining bekor qilinishi kabi tadbirlar amalga oshirilishi 
muhim o‘rin tutadi. 
•
Tashqi iqtisodiy aloqalarning xalqaro me’yoriy-huquqiy 
bazasini qabul etilishi. 
•
Mamlakatlar o‘rtasidagi moliyaviy munosabatlarni xalqaro 
jihatdan tartibga solish va nazorat qilish tizimini tashkil qilinishi. 
Alohida olingan milliy iqtisodiyotning xalqaro moliya 
munosabatlaridagi ishtirokini bir necha miqdoriy ko‘rsatkichlar 
bilan tavsiflash mumkin: 
– eksport kvotasining miqdori, bunda eksport hajmi YaMMga 
nisbatan foizda hisoblanadi; 
–
import kvotasining miqdori, bunda import hajmi YaMMga 
nisbatan foizda hisoblanadi; 
–
tashqi savdo kvotasining miqdori, bunda tashqi savdo 
aylanmasi hajmi YaMMga nisbatan foizda hisoblanadi. 
Mazkur ko‘rsatkichlarni hisoblash asosida mamlakatning 
xalqaro moliya munosabatlaridagi ishtirokini baholash mumkin. 
Jahon iqtisodiyotida ro‘y bergan o‘zgarishlar xalqaro moliya 
munosabatlarining istiqbolda rivojlanish tendensiyalarini belgilab 
berdi: 
–
xalqaro moliya munosabatlari sohasida ikki tomonlama 
munosabatlardan ko‘p tomonlama munosabatlarga o‘tish; 
–
jahon 
xo‘jaligida 
xalqaro 
mehnat 
taqsimotining 
chuqurlashuvi; 
711 
Jahon moliyaviy muhiti – investorlar va korporatsiyalar 
moliyasi, banklar boshqaruvchilari qabul qiluvchi qarorlarga ta’sir 
ko‘rsatadi hamda jahon moliya bozori o‘sishi sharoitini aniqlaydi. 
Xalqaro moliya tizimining asosiy funksiyalari sifatida 
quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 
–
valyutalar ayriboshlash va hisob-kitob tizimi shartlarining 
birxillashuvi; 
–
valyuta kurslari rejimlarini tartiblashtirish va valyuta 
cheklovlarini tartibga solish; 
–
xalqaro valyuta likvidligini tartibga solish; 
–
kredit, sug‘urta, investitsiya va fond operatsiyalari xalqaro 
qoidalarini birxillashtirish; 
–
mazkur funksiyalarni amalga oshiruvchi va nazorat 
qiluvchi xalqaro moliya institutlarini tashkil etish. 
Xalqaro moliya munosabatlarining subyektlari sifatida 
quyidagilar ishtirok etadi: davlat, korxona, tashkilotlar, firmalar 
hamda xalqaro tashkilotlar va moliya institutlari, transmilliy 
korporatsiyalar, transmilliy banklar, birjalar, jismoniy shaxslar. 
Xalqaro moliya munosabatlari turli mamlakatlarning xo‘jalik 
yurituvchi subyektlari o‘rtasida, davlat va boshqa mamlakatlar 
xukumatlari hamda xalqaro tashkilotlar o‘rtasida, davlat va 
korxonalar bilan xalqaro moliya institutlari o‘rtasida yuzaga kelishi 
mumkin. 
Davlat xalqaro moliya sohasida faoliyat ko‘rsatuvchi asosiy 
subyekt hisoblanadi.
Markaziy banklar – bu iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga 
solish organlari bo‘lib, ularga monopol tarzda banknotalar 
chiqarish, pul muomalasi, kredit va valyuta kursini tartibga solish, 
valyuta zaxiralarini saqlash vazifalari biriktirilgan. 
Xalqaro tashkilotlar – ular xalqaro shartnoma asosida tashkil 
etilgan bo‘lib, doimiy faoliyat ko‘rsatuvchi organlarga ega bo‘lgan 
holda jahon xo‘jaligi birliklarining iqtisodiy, ijtimoiy rivojlanishiga 
yordamlashish vazifalarini bajaradi.
Xalqaro valyuta-kredit va moliya tashkilotlari – jahon 
iqtisodiyotini barqarorlashtirish maqsadida xalqaro valyuta va 
moliya-kredit munosabatlarini tartibga solish uchun davlatlararo 
kelishuvlar asosida tashkil etilgan iqtisodiy tashkilotlar.
Xalqaro moliyaning rivojlanishida transmilliy korporatsiyalar 
va transmilliy banklar kabi subyektlar faol rol o‘ynaydi. 

---

712