Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan
Yüklə 5,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
265 12-BOB. XO‘JALIK YURITUVCHI SUBYEKTNING ISHLAB CHIQARISH CHIQIMLARI, FOYDASI VA RENTABELLIGI 12.1. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning xarajatlari: mohiyati, tarkibi, klassifikatsiyalanishi va samaradorligini baholash “Ishlab chiqarish xarajatlari” va “ishlab chiqarish chiqimlari” tushunchalari (iboralari) bir xil ma’noni anglatmaydi. Bu tushunchalarning ikkinchisi birinchisiga nisbatan kengroq bo‘lib, jamiyat nuqtayi nazaridan u jonli va buyumlashgan mehnatning barcha hajmini o‘zida mujassam etadi va mahsulotning qiymatiga teng. “Ishlab chiqarish “chiqimlari” tushunchasi, aksariyat hollarda, iqtisodiyotning ma’lum bir sohasi bilan bog‘langan (masalan, ishlab chiqarish chiqimlari, muomala chiqimlari va boshqalar). Ishlab chiqarish chiqimlarini dastlab ikki guruhga bo‘lish mumkin: • aniq yoki amaldagi, haqiqatdagi chiqimlar; • aniq bo‘lmagan chiqimlar. Aniq yoki amaldagi, haqiqatdagi chiqimlar XYuS tomonidan amalga oshirilgan aniq xarajatlardan – ish haqi, xomashyo va materiallar xarajatlari, ijara uchun to‘lov va boshqalardan iborat. Aniq bo‘lmagan, almashgan chiqimlar yoki qo‘ldan boy berilgan, qo‘ldan chiqarilgan imkoniyatlar chiqimlari esa shu bilan bog‘liqki, XYuS mahsulot ishlab chiqarish uchun kapitaldan foydalanib, shuning o‘zida uning muqobilli foydalanish imkoniyatini qo‘ldan chiqaradi. Mablag‘larning cheklanganligi ularning foydalilik daraja- siga qarab mavjud imkoniyatlarning variantlaridan foydalanishga XYuSni majbur qiladi. Bunda har doim qo‘ldan chiqarilgan, boy berilgan foydalar elementlari va demak, aniq bo‘lmagan chiqimlar elementlari mavjud bo‘ladi. U yoki bu mahsulotni ishlab chiqarishni davom ettirish yoki uni yanada kengaytirish xususida har qanday boshqaruv qarori aniq va aniq bo‘lmagan chiqimlarning hisob-kitobiga asoslanadi. U yoki bu iqtisodiy qaror o‘rtasidagi tanlanish har doim boshqa maqsadlarga erishish |