Taraqqiyot psixologiyasi va differensial psixologiyasi (1)
Jonlanish kompleksi Bola bir oyga tulgach ozini parvarish qilayotgan odamga intiladigan, talpinadigan boladi va buning misoli tariqasida uning kishilar orasidan "uz" kishisini tanishi va ajratishini aytish mumkin.
Mazkur psixologik xrlatni N.L.Figurin va M.P.Denisova "jonlanish" deb ataganlar. Bu davrda bolaning psixik dunyosida tetiklik, his-tuygusida esa atrof-mutitdan tasirlanish uz aksini topadi. Ularning fikricha, bolaning katta yoshdagi odamlarga uz munosabatini bildirishi uning bundan keyingi usishini belgilovchi bosqich vazifasini otaydi.
"Jonlanish" bolaning kattalar bilan oziga xos ravishda munosabatga kirishining yangi shakli sifatida vujudga keladi. Lekin tashqi qozgatuvchining qitiqlashiga javob tariqasida namoyon boladigan "jonlanish"ning tabiati xali ochilgani yok,- Ehtimol, bu holat bolaning kattalar bilan muloqotining maxsus kurinishi va ovqatlanish refleksining mustahkamlanishi bilan bogliqlir, u balki bolada ijobiy his-tuyrularni qozgatish omilidir. Bazan bolada ozini parvarish kiluvchi shaxsning muomalasi tufayli emotsional xarakatlar vujudga keladi, natijada uning kul va oyokdari Xarakati ildam va tez amalga oshadi. Bu jarayon intilish, iltijo, talpinish kabi tashk,i ifodaga ega bolgan ichki psixik kechinmalarda uz aksini topadi.
Psixolog E.K.Kaverina bolaning tashtsi tasirga javob bildirishini tadqiq qilib, unda odamlar va jismlarga munosabat bir xilligini takidlaydi. Uning fikricha, insonning aft- angoriga qarab ijobiy his-tuygular uygonishi keyinchalik vujudga keladi. Tasirga berilish va tasirlanishning mazkur shakli bola bilan kattalar ortasidagi aloqaning boshlangich kurinishi xisoblanadi. Shaxslararo alokaning bu shakli chaqaloklik davrining tugashi va ilk bolalikning boshlanishidan dalolat beradi.
Chaqalokda paydo boladigan ijobiy tis-tuygularning oddiy tabiiy etiyojlarni qondirish bilan hech qanday bogliqligi yoq,. Chunki psixik dunyodagi ozgarishlarni organgan M.Yu.Kistyakovskayaning uk,tirishicha, uyquizlikdan qiynalish va ochlik uygotuvchi qozgatuvchilarni bartaraf qilish salbiy kechinma va his-tuyguni pasaytiradi Bodaning kattalar bilan ijobiy munosabatda bolishi zamirida tabassuum. kulgi, ildam xarakat, tovush chiqarish bolsa xam, bolarning tabiiy-organik ehtiyojlarni qondirish bilan hech qanday aloqasi yoq. Aksincha, ijobiy emotsional holat yangi ijtimoiy extiyojning korsatkichi bolib, bola katta yoshdagi odamlar bilan muloqotga kirishishining motivi va imkoniyati rolini bajaradi.7 Adabiyotlar VigotskiyL.S. Sobr. soch. V 6 t. M., 1982. T. 1.
G`oziev E. Psixologiya (Yosh davrlari psixologiyasi). T. 2002.
Rubalko E.F. Vozrastnaya i differentsialnaya psixologiya. M. 2001.