Tarbiya qonuniyatlari va tarbiya mazmuni tamoyillarini modellashtirish

6. Tarbiya ko‘rganlikni aniqlash (diagnostika)

O‘quvchining tarbiya ko‘rganligini aniqlash (diagnostika) — bu o‘qituvchi tomonidan shaxslararo munosabatlar tizimida amalga oshiriladigan o‘quvchining shaxsiy xususiyatlari va sifatlarining shakllanganlik darajasini belgilovchi jarayondir. Uning natijalarini tahlil qilish asosida tarbiyalash texnologiyasi asosiy unsurlarining yo‘naltirilganligi va mazmunini aniqlashtirish yoki tuzatish amalga oshiriladi.
Ta’kidlash joizki, hozirgi vaqtda tarbiya ko‘rganlikni aniqlash (diagnostika) muammosi pedagogik aniqlashning (diagnostika) yangi yo‘nalishlaridan biri sifatida pedagog olimlarimiz tomonidan nazariy jihatdan ishlab chiqiladigan tadqiqot bosqichi hisoblanadi. Tarbiya ko‘rganlikni aniqlash, pedagogik ilmiy adabiyotlarda mukammal darajada o‘z aksini topmagan, bu esa uning tarbiyaviy texnologiyalarda ilmiy asoslangan holda amalga oshirilishini murakkablashtiradi. Bir vaqtning o‘zida ota-onalar kabi o‘qituvchilar va turli toifadagi tarbiyachilar ham, har doim uning natijalariga etarlicha subyektiv baho berolmaydilar. Buning natijasida aynan bir xil xarakterdagi o‘quvchilarning tarbiya ko‘rganlik darajasi har xil o‘qituvchilar va tarbiyachilar tomonidan turlicha baholanmoqda. Hozirgi vaqtda ishlab chiqilgan ilmiy-nazariy holatlarga tayanmasdan turib, ushbu kamchilikni hal etib bo‘lmaydi.
Eng avvalo, “tarbiya ko‘rganlik” tushunchasining mohiyatini anglab yetish zarur. Afsuski, hech bir lug‘atda ushbu daraja bevosita muammo sifatida qo‘yilib ilmiy ta’rif berilmagan. Shu bilan bir vaqtda bir qator pedagogik tadqiqotlarda, shaxsni o‘rab turgan ijtimoiy, biologik va geografik muhit, kishilar bilan o‘zaro munosabatida namoyon bo‘ladigan eng olijanob shaxsiy xususiyatlar tarbiya ko‘rganlikni belgilab berishi ta’kidlanadi. Tarbiya ko‘rganlikni aniqlash asosida shaxslararo munosabatlar tizimida amalga oshiriladigan o‘quvchining shaxsiy xususiyatlari va sifatlarining shakllanganlik (rivojlanganlik) darajasini ham o‘rganishga imkoniyat yaratiladi.
Tarbiya ko‘rganlik darajasini aniqlash jarayonining asosiy xususiyatlari pedagogika va psixologiyada, shuningdek, boshqa fanlarda ishlab chiqiladigan maxsus metodlar tizimini qo‘llash natijasida belgilanadi. Ya.S.Turbovskiy, N.V.Kuzmina, I.P.Rachenko, V.P.Simonov, A.V.Xristeva kabi pedagog olimlar ularni uch guruhga birlashtiradilar: ommaviy, an’anaviy va diagnostik metodlar.