Tarjimon: Shahnoza Qahhorova
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Cho'l atirguli, fohisha
1244 yil,17 oktyabr, Konya. Islovotxonalar ko'p asrlardan buyon bor. Men kabi ayollar ham. Lekin boshqa narsalar meni taajjublantiradi. Nima uchun fohishalardan nafratlanaman, deb yuradigan insonlar fohisha o'z hayotini o'zgartirmoqchi bo'lsa, bunga jon- jaxdlari bilan qarshilik qilishadi. Ular xuddi bizlarning shu ahvolga tushganimizga achinganlarini aytadilar-u, ayni paytda, hamon shu ahvolga tushgan ekanmiz, o'sha yerda qolaverganimiz ma'qul, deyayotganday bo'lishadi. Nima uchun bunday? Men bir narsani tushundim: ba'zi odamlar boshqa odamlarning baxtsizligi hisobiga yashashadi, bundaylarga yer yuzida bir baxtsizning kamayishi yoqmaydi. Ular nima desalar va nima qilsalar qilaversinlar, men esa bir kunmas bir kun fohishaxonadan ketaman. Ertalab birdan-bir tilak bilan uyg'ondim - buyuk Rumiy xutbasini tinglash tilagi. Agar bekaga buni aytsam va borib kelish uchun ruxsat surasam, u meni masxara qilib kulishi turgan gap. - Qachondan buyon fohisha masjidga boradigan bo'lipti? - degan bo'lar edi u, yumaloq yuzi to'q qizargancha kulib. Shuning uchun men yolg'on ishlatdim: “Soqolsiz darvish ketganidan keyin”. Beka hayratdan dovdirab qolganday ko'rindi va men tushundimki, bundan qulayroq vaqt topilmaydi. Kimdir uni sarosimaga solib qo'ysa, u hamisha odatdagidan xushfe'lroq bo'lib qoladi. Va men unga bozorga borishim va ba'zi mayda-chuyda topshiriqlarni bajarishim zarurligini aytdim. U menga ishondi. To'qqiz yillik og'ir zahmatlarimdan keyin u menga ishondi. - Faqat bir shart bilan, - dedi u. - Sezam sen bilan birga boradi. Bu mening ta'bimni xira qilmadi. Sezam yaxshi. Bu yosh bolanikiday aqli bor yirik jussali juda soddadil erkak ishonchli va beg'ubor edi. Uning bunday ayovsiz dunyoda qanday jon saqlab yurgani men uchun g'aroyib sir edi. Hech kim uning o'z ismi nimaligini bilmas edi; balki o'zi ham bilmasa kerak. U kunjutdan tayyorlanadigan sezam degan holvani judayam yaxshi ko'rgani tufayli, biz uni Sezam deb chaqirardik. Fohishalardan birontasi bir yerga borishi kerak bo'lib qolsa, Sezam hamisha soyaday kuzatib borar edi. Sezam men orzu qilishim mumkin bo'lgan eng yaxshi tansoqchi edi. Shu tariqa biz bog'lar orasidan o'tgan chang yo'ldan yurib ketdik. Birinchi chorrahaga etganimizda men Sezamdan kutib turishini iltimos qildim, o'zim esa butalar orasiga avval yashirib qo'yilgan to'rvadan erkaklar kiyimini oldim. Erkakcha kiyim kiyish men o'ylaganimdan qiyinroq ekan. Oldin, bilinib qolmasligi uchun yupqa bo'yinbog' bilan ko'kraklarimni bog'ladim. Keyin qopday keladigan ko'ylak va ishtonni, to'q qizil rangli kamzul kiydim va sallani boshimga o'rnatdim. Nihoyat, arab sayohatchisiga o'xshab ko'rinish uchun yuzimning yarmini bo'yinbog' bilan berkitdim. Sezamning yoniga qaytib kelganimda, u hayratdan titrab ketdi. - Ketdik, - dedim men, u o'rnidan qimirlamay turganini ko'rib, yuzimni ochdim. - Nahotki meni tanimayotgan bo'lsang, qadrdon? - Bu senmisan, Cho'l atirguli?! - xuddi ko'rqib ketgan bolalarday, kaftini og'ziga bosib, xitob qildi Sezam. - Nimaga bunaqa kiyinib olding? - Sir saqlay olasanmi? Sezam bosh silkitdi va hayajondan ko'zlari dumaloq bo'lib ketdi. - Ha, yaxshi, - shivirladim men. - Biz masjidga ke-tayapmiz. Lekin sen buni bekaga aytmasliging kerak. Sezam titrab ketdi: - Yo'q, yo'q. Biz bozorga ketayapmiz. - To'g'ri, qadrdon, keyin bozorga boramiz. Ammo oldin buyuk Rumiyni tinglaymiz. Sezam qo'rqib ketgan edi, lekin men boshqacha bo'lishi mumkin emasligini oldindan bilardim. - Iltimos, bu menga juda ham zarur. Agar gapimga kirsang va bu haqida hech kimga aytmasang, men senga kattakon holva olib beraman. - Holva, - tilini taqillatib, mamnuniyat bilan takrorladi Sezam, go'yo shu so'zning o'ziyoq uning og'zini shirinlik bilan to'ldirganday. Biz juma kunlari Rumiy xutba o'qiydigan masjid sari yo'l oldik. Men Nikeya shahri yaqinidagi qishloqchada tug'ilganman. Onam hamisha: «Sen to'g'ri joyda tug'ilgansan, lekin noto'g'ri yulduz ostida tug'ilganmikansan, degan xavotirdaman», - derdi. Yomon vaqtlar edi. Hamisha tahlikali gap-so'zlar yurardi. Eng oldin salibchilar qaytib kelayotganlari haqidagi gaplar yurardi. Ularning Konstantinopolda (hozirgi Istambulda) qilgan dahshatli ishlari, uylarni talaganlari, butlar, cherkovlar va butxonalarni yo'q qilganlari haqida. Keyin Saljuqiylarning bosqinlari. Saljuqiy qo'shinlar haqidagi shov- shuvlar tugar-tugamas, mo'g'ullarning yirtqichliklari haqidagi hikoyalar. Istilochilarning nomlari o'zgarar edi, xolos, lekin istilochilar tomonidan o'ldirilish qo'rquvi sira yo'qolmas edi. Ota-onam novvoychilik qilishar va e'tiqodli xristianlardan edilar. Bolalikdan qolgan ilk xotiralarimdan biri yangi yopilgan nonning isi. Ota-onam boy emas edilar. Bolalikdayoqbuni tushunardim. Lekin nochor ham emas edik. Sadaqa so'rab uyimizga kelganlarning ko'z qarashlari qanday bo'lishini ko'rganman. Har kecha uxlashdan oldin qornim och holda uxlashga yotmayotganim uchun Xudoga shukronalar aytardim. Men u bilan xuddi o'z do'stim bilan gaplashayotganday gaplashardim. Ha, u vaqtlar Xudo chindan ham mening do'stim edi. Men yetti yoshga to'lganimda onam homilador bo'ldi. Bugun ortga qarab, uning bolalari bir necha tushib qolgan bo'lsa kerak, deb o'ylab qolaman, lekin u vaqtlarda men hech nimani tushunmas edim. Men shunchalik sodda edimki, bolalar qayoqdan paydo bo'ladi, deb so'rashsa, Xudo ularni yumshoq shirin xamirdan yopadi, deb javob berardim. Xudo onam uchun yaratgan kichkintoy juda katta ekanmi, onamning qorni tez orada juda katta va qattiq bo'lib qoldi. Onam zo'rg'a harakatlanardi. Doya xotin bu suvning ko'pligidan degan edi, lekin hech kim buning xatarini ko'rmas edi. Qorinda bir emas, uchta bola borligi na onamning va na doya xotinning xayoliga kelmagan ekan. Va hammasi o'g'il ekan. Ukalarim onamning qornida yoqalashib qolishipti. Bittasi ikkinchisini kindigi bilan bo'g'ib qo'yipti, ikkinchisi esa xuddi buning uchun qasd olganday yo'lni to'sib qo'yib, u ikkitasining tug'ilishiga yo'l qo'ymay turipti. Onam to'rt kun azob chekdi. Biz ertayu kech, to butkul jim bo'lib qolmaguncha uning qichqiriqlarini eshitib turdik. Doya xotin onamni qutqara olmadi, lekin ukalarimni qutqarish uchun qo'lidan kelgan hamma ishni qildi. Qaychi bilan qornini qiydi va bolalarni chiqarib oldi. Lekin faqat bittasi tirik qoldi. Ukam shunday tug'ilgan edi. Onamning o'limi uchun otam uni kechira olmadi, hatto uni cho'qintirganlarida ham ko'rgani kelmadi. Onam o'ldi, otam esa badqovoq, kamgap odamga aylandi, bundan mening hayotim ham o'zgarib ketdi. Otam novvoychilik ishini eplay olmay qoldi. Sekin- asta xaridorlarni yo'qota boshladik. Kambag'al bo'lib qolish va sadaqa so'rab yurishdan qo'rqib men kulchalarni to'shagimga berkitardim, nonlar qotib qolar va mog'or bosib, yeb bo'lmaydigan bo'lib qolardi. Ammo ukam ayniqsa ko'p azob chekardi. Men hech bo'lmasa avvallari mehr va erkalashlar nimaligini ko'rgan edim. Unda esa bulardan asar ham bo'lmadi. Unga qilayotgan muomalalarini ko'rish qo'rqinchli edi, lekin men yuragimning tubida otamning qahri menga emas, ukamga qaratilayotganidan deyarli xursand edim va shukur qilardim, Afsuski, ukamni himoya qilish uchun menda jasorat yetmagan edi. Agar yetganida edi, hammasi boshqacha bo'lishi va men islovotxonaga tushmagan bo'lishim mumkin edi. Afsuski, hech nimani oldindan ko'rib bo'lmaydi. Bir yildan keyin otam yana uylandi. Ukam hayotidagi bor o'zgarish shu bo'ldiki, ilgari faqat otam unga zug'um qilgan bo'lsa, endi o'gay onam ham unga qo'shilgan edi. Ukam vaqti-vaqti bilan uydan qochib ketardi. U tobora qo'pol bo'lib borar, atrofiga ham tobora jahldor do'stlar to'planar edi. Bir kuni otam uni chalajon qilib urdi. Shundan keyin ukamda tuzatib bo'lmas o'zgarish yuz berdi. Ko'z qarashlarida ilgari bo'lmagan sovuqlik paydo bo'ldi. Uning bir narsani rejalashtirayotganiga sira shubham yo'q edi, lekin yuragida qanday rejani saqlab yurganini xayolimga ham keltirmagan edim. Bilganimda, balki fojianing oldini olgan bo'lar edim. Bu bahorda sodir bo'ldi. Bir kuni ertalab otam va o'gay onamni o'lik holda topishdi. Ular kalamushdori bilan zaharlangan edilar. Bu narsa ma'lum bo'lgan zahoti hamma gumonlar ukamga tushdi. So'roq qilishlar boshlandi va u uydan qochib ketdi. Mening oila a'zolarimdan hech kim qolmadi. Hamon onamning isini tuyib turgan uyimda yashashga boshqa chiday olmasdan, xotiralar azob berayotgan novvoyxonada ishlashga kuchim yetmasdan, endilikda mening yakkayu yolg'iz qarindoshim bo'lib qolgan qariqiz xolamnikiga Konstantinopolga ketishga qaror qildim. O'shanda o'n uch yoshga to'lgan edim. Konstantinopolga soyabonli yollanma aravada ketishga qaror qildim, yo'lovchilar orasida men eng yoshi edim va sayohatda meni hech kim kuzatib bormayotgan edi. Bir necha soat o'tar- o'tmas o'g'rilar to'dasi yo'limizni to'sdi. Ular hamma narsamizni - safar qutilarimiz, kiyimlarimiz, poyafzallarimiz, belbog'lar va taqinchoqlarimiz, hattoki aravakashning yemishigacha olib qo'yishdi. Menda ularga beradigan hech nima yo'qligi uchun, menga zarar etkaza olmasligiga ishongan holda, bir chetda jim turardim. Lekin endi ketmoqchi bo'lib turishganida ularning boshlig'i birdan menga o'girilib so'radi: - Sen iffatingni yo'qotmaganmisan, kichkintoy? Men qip-qizarib ketib, bunday andishasiz savolga javob berishdan bosh tortdim. Qizarib ketib, uning savoliga javob berib bo'lganimdan o'zim bexabar edim. - Ketdik!, - qichqirdi qaroqchilar boshlig'i. - Otlarni va qizchani olinglar! Men yig'lab-siqtadim va qarshilik qildim, lekin yo'lovchilardan hech biri menga yordam bermadi. Qaroqchilar meni o'rmon chakalakzoriga sudrab olib ketishdi, u yerda qishloq borligini ko'rib hayron bo'ldim. U yerda ayollar va bolalar bor edi. Hamma yoqda o'rdaklar, echkilar, cho'chqalar aylanib yurishardi. Bu haqiqiy qishloq edi, faqat aholisi jinoyatchilardan iborat edi. Men tez orada ularga nima uchun iffatli qiz kerak bo'lib qolganini tushundim. Ularning boshlig'i uzoq vaqtdan beri qandaydir og'ir asab kasalligi bilan og'rigan ekan. Ko'p vaqtdan beri to'shakdan tura olmaydigan bo'lib qolgan va butun badanini qizil dog'lar qoplagan ekan. Shunda kimdir agar iffatli qiz bilan aloqa qilsa, bu kasallik u qizga o'tib, o'zi tuzalishi va musaffolanishi mumkinligiga uni ishontiripti. Hayotimda shunday hodisalar borki, ularni eslashni istamayman. Masalan, o'rmondagi hayotni. Hatto hozir ham xotiralarimda bu hayotim uchun joy yo'q. Faqat qarag'aylar haqida o'ylayman. O'sha vaqtlar men ko'p vaqtimni bir o'zim qarag'aylar ostida o'tirib va qishloq ayollarining gaplariga quloq solib o'tkazar edim, ulardan ko'pchiligi qaroqchilarning xotinlari va qizlari edi. U yerda o'z ixtiyorlari bilan kelgan fohishalar ham bor edi. Ular nima uchun qochib ketmasligini men sira tushunmas edim, o'zim esa faqat shu haqida tinimsiz o'ylardim. O'rmon ichidan ko'pincha aslzodalarning soyabon aravalari ham o'tib turar edi. Toki bu aravalarning aravakashlari jinoyatchilarga katta garov berishlari va bexavotir o'tib ketishlari uchun tovon to'lashlarini fahmlab olmagunimcha, bu sirning tagiga yeta olmay yurdim. Shuni tushunganimdan boshlab, rejamni pishita boshladim. Bir kuni katta shaharga ketayotgan aravani to'xtatib, haydovchidan meni olib ketishini so'rab yolbordim, lekin u, menda pul yo'qligini bila turib, juda katta pul so'radi. Shundan keyin men buning haqini o'zimda bor yagona yo'l bilan to'ladim. Faqat ancha vaqtdan keyin, Konstantinopolga kelgach, o'rmondagi fohishalar nima uchun qochib ketishga urinmasliklari sababini anglab etdim. Shahar O'rmondan badtar ekan. Shahar yana ham ayovsizroq ekan. Men qari xolamni izlamay qo'ya qoldim. Iffatimni yo'qotganimdan keyin bu to'ppa-to'g'ri hayot kechirib kelayotgan qarindoshim meni qabul qilishni istarmidi. Men faqat o'zimga umid bog'lashim mumkin edi. Shahar ko'p o'tmay ruhimni sindirdi va vujudimni bulg'adi. O'zim kutmagan holda butkul boshqa qahru g'azab, zo'rlik, dag'allik va kasalliklar dunyosiga - o'tib qoldim. Men toki hayz ko'ra olmaydigan darajada zaiflashmagunimcha va boshqa farzand ko'rmaydigan bo'lib qolmagunimcha ketma-ket bir qancha marta bola oldirdim. Men shunday narsalarni ko'rishimga to'g'ri keldi-ki, ularni aytish uchun so'z topilmaydi. Shahardan ketgach men askarlar, ko'zboylog'ich (sirkchi)lar, lo'lilar bilan bir joydan boshqa joyga ko'chib yurdim. Keyin meni Shoqolbosh deb atashadigan odam topib oldi va Konyadagi islovotxonaga olib keldi. Toki ko'rinishim yaxshi ekan, bekaning o'tmishim bilan ishi yo'q. Unga homilador bo'la olmasligim yoqdi, chunki bu tomondan murakkablik bo'lmaydi. Bepushtligim tufayli u menga Cho'l nomini berdi, keyin «cho'l» ismini biroz bezash uchun Atirgul ismini qo'shib qo'ydi. Menga ham bu ism yoqdi, chunki atirgullarni juda yaxshi ko'raman. E'tiqod haqida esa shunday o'ylayman: u men ancha ilgari sayr qilib yurgan va iforidan bahra olgan, ammo eshigi men uchun allaqachon yopilgan atirgulli bog'ga o'xshaydi. Lekin men yana Xudo do'stim bo'lishini istayman. Va bog' atrofida aylanib, unga kiradigan eshikni izlayapman. Men Sezam bilan masjidga yaqin kelganimizda, ko'zlarimga ishonmay qoldim. Turli yoshdagi erkaklar, hatto an'anaga ko'ra, ayollarniki bo'lgan joylarni ham qoldirmasdan hamma joyni egallab olgan edilar. Men endi ketmoqchi bo'lib turgan edim, lekin o'z joyidan turgan va chiqib ketishga shaylangan tilanchini ko'rib qoldim. Mana shu tariqa men erkaklar to'la masjidga kirdim va buyuk Rumiy xutbasiga quloq tutdim. Bu yerda bo'lgan musulmonlar o'z oralarida ayol kishi, ayniqsa, fohisha turganini bilib qolsalar, nima bo'lishi mumkinligi haqidagi fikr xayolimning bir chetidan ham o'tmadi. Men o'zimni unutib Rumiyni tinglardim. - Xudo azobu uqubatlarni quvonchlar yorqinroq bo'lishi uchun yaratgan, - der edi Rumiy. - Har qanday narsa o'zining qarama- qarshi tomoni vositasida yorqinlashadi. Xudoning esa qarama-qarshisi yo'q. Shuning uchun u bizdan yashirindir. Rumiy ma'ruzasini o'qirkan, ovozi tobora balandroq va kuchliroq chiqardi, xuddi tog'lardan oqib tushayotgan, qorlar erigan sari to'lib toshayotgan jilg'a kabi edi. - Pastdagi yerga qarang va tepadagi osmonga qarang. Erdagi barcha holatlar suv va quruqlikka, tinchlik va urush holatlariga o'xshaydi. Atrofingizda nimaiki sodir bo'lmasin, bu qahru g'azab bo'ladimi yoki mo'minlikmi, yolg'onmi yoki aldashmi, hech birini Xudo bejiz yaratmaydi. Ma'ruzani tinglar ekanman, men hamma narsa faqat bir maqsadga xizmat qilishini angladim. Onamning qismatiga tushgan homiladorlik, ukamning yolg'iz xo'rlanishi, hatto otam va o'gay onamning o'ldirilishi, o'rmondagi dahshatli hayot, men Konstantinopol ko'chalarida ko'rgan razolat - bular barchasi mening hayotim edi. Bu barcha mashaqqatlar ortida qandaydir ancha muhim bo'lgan allanima turar edi. Men buning nimaligini hozircha tushunmas edim, lekin butun qalbim bilan his etardim. O'sha kuni odam liq to'la masjidda Rumiyni tinglar ekanman, xuddi allaqanday sokinlik buluti menga tushib kelayotganday tuyilardi va o'zimni xuddi non yopayotgan onamni ko'rganday yaxshi his etar va xotirjam edim. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|