TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə

§2. MƏDƏNĠ-MAARĠF. MƏTBUAT 

 

Müharibədən  sonrakı  illərdə  Azərbaycanda  müharibə  zamanı  azalmış 

mədəni-maarif  müəssisələrinin  şəbəkəsi  daha  da  genişlənmişdi  -  kütləvi 

kitabxanaların  sayı  1946-cı  ildəki  815-dən  1970-ci    ildə  2922-yə  (o  cümlədən 

2375-i  kənd  yerlərində),  klub  müəssisələrinin  sayı  isə  müvafiq  olaraq  1711-dən 

2146-ya  (o  cümlədən  1770-i  kənd  yerlərində)  çatmışdı.  Həmin  illərdə 

kitabxanaların kitab fondu 2,6 mln nüsxədən 22,9 mln nüsxəyə qədər çoxalmışdı.

26

 

Kitabxana oxucularının sayı və kitab verilməsi ildən-ilə artırdı. 1946-cı ildən 1950-

ci  ilə  qədər  Azərbaycan  mədəni-maarif  müəssisələri  komitəsi  sistemində  kütləvi 

kitabxanalarda oxucuların sayı 1271 min nəfərdən 364,4 min nəfərə çatmışdı.

27

 

1970-ci  ildə  Mədəniyyət  Nazirliyinin  kütləvi  kitabxanalarından  1,6 

milyondan çox oxucu istifadə etmişdi.

28

 

Mədəni-maarif  işinin  ən  kütləvi  vasitələrindən  biri  kino  idi.  Respublikada 

kino qurğularının sayı 1946-cı ildəki 252-dən (kənddə 105-dən) 1970-ci ildə 2004-

ə (kənddə 1356-ya) qədər artmışdı.

29

 

Mədəni-maarifin  inkişafında  1947-ci  ildə  yaradılmış  Azərbaycan  Siyasi  və 

Elmi Bilikləri Yayan Cəmiyyət iki ilə öz sıralarında 2,2 min ziyalını və istehsalat 

qabaqcılını birləşdirirdi.

30

 

1970-ci ildə əhali arasında mədəni-maarif işi aparan 27 muzey var idi.

31

 

1946-cı  ildə  Nizami  adına  Ədəbiyyat  Tarixi  Muzeyi  açıldı.  1955-ci  ildə 

V.İ.Lenin Mərkəzi Muzeyin  Bakı filialı  yaradıldı. 1958-ci ildə Şəkidə  yeni Tarix-

Diyarşünaslıq Muzeyi, 1959-cu ildə Xızıda C.Cabbarlının, Şuşada Ü.Hacıbəyovun 

Ev-muzeyləri,  1964-cü  ildə  Bakıda 

 

"Qız  qalası"  Muzeyi  açıldı.  Muzeylərə 

gələnlərin  sayı  da  xeyli  artmışdı.  1960-cı  ildə  muzeylərə  gələnlərin  sayı  1206,3 

---

125 

 

min  nəfərə  çatmışdı.

33

  Bakıda  Azərbaycan  Tarixi  Muzeyi,  R.Mustafayev  adına 

Azərbaycan  Dövlət  İncəsənət  Muzeyi  fəaliyyət  göstərirdi.  Muzey  daxilində 

keçirilən  elmi-kütləvi  iş,  habelə  muzeylərin  təşkil  etdikləri  ekskursiyalar,  səyyar 

sərgilər,  müharibə  veteranları  və  əmək  qəhrəmanları  ilə  görüşlər  əhali  arasında 

rəğbətlə  qarşılanırdı.  Muzeylərə  gələnlərin  sayı  1970-ci  ildə  1,1  mln  nəfərə 

çatmışdı.

34

 

Bununla  belə,  mədəni-maarif  idarələrinin  fəaliyyəti  formalizm  və  siyasi 

rəsmiyyətçilikdən  zərər  çəkirdi.  Xalq  kütlələrinin  tərbiyəsi  üçün  bu  müəssisələrin 

şəbəkəsindən kifayət qədər istifadə olunmurdu. 

1959-cu ildə Azərbaycanda ilk xalq universiteti meydana çıxdı. 1961-ci ildə 

onların sayı 76 oldu. 1970-ci ildə artıq 237 xalq universiteti fəaliyyət göstərirdi.

35

 

Əhalinin  maariflənməsində,  mədəni  səviyyəsinin  yüksəlməsində,  ictimai-

siyasi fəallığının artmasında mətbuat əhəmiyyətli rol oynayırdı. 

1946-cı  ildə  Azərbaycanda  87  qəzet  çıxırdı,  1970-ci  ildə  isə  onların  sayı 

118-ə (o cümlədən 93-ü Azərbaycan dilində) çatmışdı.

36 

1946-cı ildən komsomolun 

"Azərbaycan gəncləri" və "Molodyoj Azerbaydjana", 1958-ci ildən "Bakı", 1963-

cü  ildən  "Baku"  (rus  dilində)  qəzetləri  nəşr  olunur.    1946-cı  ildən  "Müəllim" 

qəzeti,  1953-cü  ildən  "Ədəbiyyat"  qəzeti,  "Azərbaycan  müəllimi",  "Ədəbiyyat  və 

İncəsənət",  "Azərbaycan  kənd  təsərrüfatı",  1960-cı  ildən  isə  "Sovet  kəndi"  adı 

altında qəzet çıxırdı. Respublikada nəşr olunan jurnalların və başqa dövri nəşrlərin 

sayı  1946-cı  ildə  21  idisə,  70-ci  ildə  116-ya  çatdı.  Azərbaycan  dilində  74  jurnal 

nəşr  olunurdu.

37 

1946-cı  ildən  "Pioner",  1957-ci  ildən  "Kirpi",  1958-ci  ildən 

"Göyərçin", 1961-ci ildən "Elm və Həyat", 1967-ci ildən "Ulduz" jurnalları, 1969-

cu  ildən  "Qobustan"  incəsənət  almanaxı  nəşr  olunmağa  başlandı.  1951-ci  ildən 

"Azərbaycan  qadını",  1954-cü  ildən  "Literaturnı  Azerbaydjan"  jurnalları  

fəaliyyətini    yenidən    davam    etdirdilər.  "Vətən  uğrunda"  jurnalı  1946-cı  ildən 

"İnqilab  və  mədəniyyət",  1953-cü  ildən  isə  "Azərbaycan",  "Təşviqatçının 

dəftərçəsi" jurnalı isə 1966-cı ildən "Təşviqatçı" adı ilə çıxırdı. 

Respublikada  Azərbaycan  Dövlət  Nəşriyyatı  ("Azərnəşr"),  Uşaq-Gənclər 

Nəşriyyatı,  Azərbaycan  SSR  Elmlər  Akademiyasının  Nəşriyyatı  və  "Azərneft" 

Nəşriyyatı fəaliyyət göstərirdi. 

Nəşriyyat  bazasının  genişləndirilməsi  və  möhkəmləndirilməsi  sonrakı 

illərdə  ictimai-siyasi,  elmi-texniki,  kənd  təsərrüfatı,  tibb  və  bədii  ədəbiyyat  nəşri 

işini  gücləndirməyə  imkan  verdi.  1970-ci  ildə  ümumi  tirajı  11,6  mln  nüsxə  olan 

1300 adda, o cümlədən Azərbaycan dilində ümumi tirajı 8,8 mln. nüsxə olan 839 

adda  kitab  nəşr

 

olunmuşdu.

38

  Bədii  əsərlər  kütləvi  tirajla  buraxılırdı.  Klassik 

Azərbaycan  ədəbiyyatı  dəfələrlə  nəşr  olunurdu.  Müasir  Azərbaycan  yazıçılarının 

da əsərlərinin nəşri artırdı. 

---

126 

 

Rus  ədəbiyyatı  klassiklərinin,  müasir  yazıçılarının  və  başqa  xalqların 

yazıçılarının  əsərləri  Azərbaycan  dilinə  tərcümə  edilmiş  və  kütləvi  tirajla  nəşr 

olunmuşdu.  Xarici  ölkələrin  ən  tanınmış  yazıçılarının  əsərlərinin  Azərbaycan 

dilində buraxılışı artmışdı. 

Mədəni-maarif  işi  eyni  zamanda  SSRİ  xalqlarına  bir-birinin  ədəbiyyat  və 

incəsənəti  ilə  yaxından  tanış  olmağa  imkanlar  açırdı.  1950  1959-cu  illərdə 

Moskvada  Azərbaycan  Ədəbiyyatı  və  İncəsənəti  ongünlükləri  böyük 

müvəffəqiyyətlə  keçirildi.  Azərbaycan  mədəniyyətinin  beynəlxalq  əlaqələri  də 

inkişaf  edirdi.  1946-cı  ildə  "Azərbaycanın  Xarici  Ölkələrlə  Dostluq  və  Mədəni 

Əlaqələri  Cəmiyyəti"  təsis  edildi.  Bu  cəmiyyətin  "Azərbaycan"  adlı  jurnalı  çap 

olunaraq dünya ölkələrində yayılırdı.