TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə

§2. ELM 

 

Azərbaycan  elmi  keçid  dövründə  yeni  ciddi  çətinliklərlə  üzləşdi.  Vəsait 

çatışmazlığı,  ənənəvi  elmi  əlaqələrin  qırılması  elmin  inkişafını  xeyli  ləngitdi. 

"AXC-Müsavat  iqtidarı"  Azərbaycan  Elmlər  Akademiyasına  qərəzli  mövqedən 

yanaşır,  onun  səmərəsizliyi,  hətta  Akademiyanın  ləğv  olunması  barədə  mürtəce 

fikirlər  yayırdılar.  "Qorbaçov  rejimi"nin  törətdiyi  haqsızlıqlar,  ədalətsizliklər 

şəraitində  Azərbaycanda  1988-1992-ci  illərdə  namuslu  və  elmli  adamlara  qarşı 

qisasçılıq,  dağıdıcılıq  halları  intişar  edirdi.  Həmin  dövrdə  "Qorbaçov  rejimi"nin 

yeni əlaltıları Heydər Əliyevə, onun ailəsinə, xüsusilə  onun qardaşı, bütün şüurlu 

---

345 

 

həyatını  Azərbaycan  elminin  tərəqqisinə  həsr  etmiş,  Elmlər  Akademiyasında 

laborantlıqdan  akademikliyədək  şərəfli  bir  yol  keçmiş  Cəlal  Əliyevə  qarşı 

yönəlmişdi. Onun rəhbərlik etdiyi laboratoriyalar bağlanmış, qiymətli avadanlıqlar 

məhv edilmiş, mətbuatda işdən çıxarılmış layiqli alimlərin şərəfini alçaldan iftiralar 

çap  olunmuşdu.  Onlar  xalq  arasında  nüfuzdan  salınır,  hətta  repressiyalara  məruz 

qalırdılar. 

Azərbaycan  milli  elminə  daim  hamilik  etmiş  Heydər  Əliyev  respublikaya 

rəhbərliyə  qayıdandan  sonra  elm  sahəsində  mühüm  dəyişikliklər  baş  verdi.  Elmə 

dövlət  qayğısı  artdı.  1997-ci  il  yanvarın  31-də  Prezident  Heydər  Əliyev 

Azərbaycan  Elmlər  Akademiyasının  rəhbərliyi  və  aparıcı  alimlərin  bir  qrupu  ilə 

görüşərək  elm  sahəsində  mövcud  problemləri  müzakirə  etdi.

79

  "Elmin  strateji 

inkişafı  və  Azərbaycan  Milli  Elmlər  Akademiyasında  islahatların  konsepsiyası" 

hazırlandı.

80

  Alimlərin  əmək  haqqı  artırıldı.  1997-ci  ilin  fevralında  əmək  haqqı 

Elmlər Akademiyasında 50 faiz, habelə Akademiyanın həqiqi və müxbir üzvlərinin 

elmi rütbə  haqqı 10 dəfə  yüksəldi.  Sonrakı  illərdə  də  elm  sahəsi işçilərinin əmək 

haqqı  artırıldı.  2002-ci  ilin  iyul  ayından  Akademiya  əməkdaşlarının  əmək  haqqı 

orta  hesabla  iki dəfə, akademiklərin və  müxbir üzvlərin rütbə  maaşları 3 dəfədən 

çox artırıldı.

82

 

Elmlər Akademiyasının Azərbaycan elm və mədəniyyətinin inkişafında rolu 

yüksəlməyə başladı. 90-cı illərin ortalarında təkcə Elmlər Akademiyası sistemində 

35  elmi-tədqiqat  institutu  fəaliyyət  göstərirdi.  Yeni  institutlar,  o  cümlədən 

Arxeologiya  və  Etnoqrafiya  İnstitutu,  Milli  Münasibətlər  İnstitutu,  Əlyazmalar 

İnstitutu, İnsan Hüquqları İnstitutu təşkil olundu. Azərbaycan Elmlər Akademiyası 

MDB  Elmlər  Akademiyaları  Beynəlxalq  Assosiasiyası  yaradılmasının 

təşəbbüsçüsü  olmuş  və  bu  təşkilata  üzv  qəbul  edilmişdi.

83

  Təşkilat  postsovet 

respublikaları  alimlərinin  keçmiş  əlaqələrinin  bərpa  olunmasına,  yeni  elmi 

əlaqələrin  yaranmasına  imkanlar  açmışdı.  Türkdilli  dövlətlərin  elmlər 

akademiyaları  arasında  əlaqələr  yaranıb  inkişaf  etməyə  başladı.  Bu  işdə  Türkiyə 

Elmlər Akademiyasının təklifi və Avropa Birliyi nümayəndəsinin iştirakı ilə 2000-

ci  ildə  Ankarada  keçirilmiş  Türkdilli  dövlətlərin  Elmlər  Akademiyalarının  ilk 

konfransı  mühüm  addım  oldu.  Konfransda  Azərbaycan  Elmlər  Akademiyasını 

akademik C.Quliyev təmsil edirdi. O, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının inkişaf 

yolları, perspektivləri və problemlərinə dair məruzələrlə çıxış etmişdi.

84

 

2000-ci  ilin  sonlarında  Azərbaycan  Elmlər  Akademiyasında  8226  işçi,  o 

cümlədən  3446  elmi  işçi  çalışırdı.  Akademiyanın  31  həqiqi  və  48  müxbir  üzvü 

vardı.  Elmin  müxtəlif  sahələri  üzrə  466  elmlər  doktoru  və  1965  elmlər  namizədi 

elmi-tədqiqat işləri aparırdı. 323 nəfər aspiranturada təhsil alırdı. 116 problem üzrə 

382 mövzu işlənirdi.

85

 

---

346 

 

1991-2001-ci  illərdə  Elmlər  Akademiyası  müəssisələrində  1644  mühüm 

nəticə  alınmış,  504  iş  istehsalata  tətbiq  olunmuş,  20  minə  qədər  məqalə  çapdan 

çıxmış,  200-ə  qədər  doktorluq,  650-yə  qədər  namizədlik  dissertasiyası  müdafiə 

edilmişdi.

86

 

Prezidentin 2001-ci il 15 may tarixli Fərmanına əsasən Azərbaycan Elmlər 

Akademiyasına  "Azərbaycan  Milli  Elmlər  Akademiyası"  statusu  verildi. 

Prezidentin  sərəncamı  ilə  Akademiya  üzvlərinin  ümumi  sayı  200  nəfər  müəyyən 

edildi.  AMEA-nın  iyun  ayının  30-da  və  noyabr  ayının  5-də  keçirilmiş  ümumi 

yığıncağında  AMEA-nın  həqiqi  və  müxbir  üzvlərinin  seçkiləri  keçirilmişdir. 

Seçkilər nəticəsində 40 ixtisas üzrə AMEA-nın üzvlüyünə 29 nəfər həqiqi üzv və 

91  nəfər  müxbir  üzv  seçilmişdir.  Fizika-riyaziyyat  və  texnika  elmləri  bölməsi 

üzrə həqiqi üzvlər: Abbasov Ə.M., Allahverdiyev C.E., Qacar Ç.Ü., Əliyev T.A., 

Əliyev  F.Ə.,  Kərimov  M.K.,  Mehdiyev  A.Ş.,  Hacıyev  A.C.,  Həşimzadə  F.M., 

Paşayev  A.M.C.,  müxbir  üzvlər:  Quliyev  Ə.S.,  Əsgərov  B.M.,  Əkbərov  S.C., 

İsgəndərov B.A., Kərimov S.Q., Mehdiyev M.F., Məlikov A.Z., Məmmədov İ.T., 

Məmmədov Y.Ə., Məmmədov F.İ., Ramazanov K.N., Tağıyev B.H., Tahirov V.İ., 

Hacıyev A.H., Hüseynov R.Ə., kimya elmləri bölməsi üzrə həqiqi üzvlər: Əliyev 

A.M.,  Məmmədyarov  M.Ə.,  Nağıyev  T.M.,  Rzayev  R.H.,  Sadıxov  K.İ.,  Seyidov 

N.M., müxbir üzvlər: Abbasov V.M., Qarayev S.F., Əzizov A.H., Əhmədov M.M., 

Kəlbəliyev Q.İ., Litfişkov Y.N., Məcidov Ə.Ə., Məhərrəmov A.M., Rüstəmov Y.İ., 

Salahov  M.S.,  Səmədova  F.İ.,  Əfəndiyev  A.A.,  Fərzəliyev  V.M.;  yer  elmləri