Tasdiqlayman” O’quv ishlari bo’yicha prorektor

urganadi. 
Sintez taxlil kilingandan keyin murakka! tuzimlarni uR
gan
ishda kullaniladi. Taxlil va sintez
bir-biriga bogli metodlaridir, ular bir-birini tuldiradi.
Taxlil va sintezning emperik, gumanitar-nazariy va tuzilmali-geneti: usullari mavjud. Emperik taxlil va
sintez ob’ektlar bilan yuzaki tanishishg yordam beradi. Bunda ob’ektning ayrim kismlari ajratiladi,
ularnin xususiyatlari aniklanadi, oddiy ulchashlar va umumiy yuzasidagi narsalar kay, kilinadi. Bu usul
tadkikot ob’ektini urganishga imkon beradi, lekin, unin moxiyatini ochib berishga kamlik kiladi.
Ob’ektning moxiyatini urganish uchu] gumanitar-nazariy taxlil va sintez ishlatiladi. Ob’ektning
moxiyatig chukurrok kirib borishda esa tuzilmaviy-genetik taxlil va sintez kul keladr Bunda tadkikot
ob’ekti moxiyatining barcha tomonlariga ta’sir kursatuvch] asosiy va eng muxim usullar ajratiladi.

---

---

60
Deduksiya va induksiya tadkikot ob’ektini urganishda va mantikiy xulosala chikarishda uziga

xos taxlil va sintez xisoblanadi.
Deduksiya umumiydan xususiyga bulgan mantikiy xulosalarga asoslanadi. "5 matematika va
mexanikaning konunlarini yaratishda kullaniladi. Induksi deduksiyaga karama-karshi bulib, mantikiy
xulosalar xususiydan umumiyg tomon amalga oshiriladi. Bu ikki usullar xam bir-biri bilan boglik va
bir birini tuldiradi. Induksiya taxminiy bilimlar beradi, deduksiya esa, yangi, anik va tugri bilimlarni
egallashga zamin yaratadi.
Modellashtirish usulida tadkikot ob’ektining asosiy xossalari sun’iy sistema, ya’ni
modelda urganiladi. Model ob’ekt bilan kup jixatdan uxshash buladi, ular orasida deyarli fark
bulmaydi.
Modellashtirishning tuzilmasi kuyidagichadir: . .
Masalaning kuyilishi
Modellashtirishni yaratish va tanlash
Modellashtirishni urganish , .;-,...••,."
Model buyicha olingan bilimlarni originalga kuchirish.
Gepotetik usul — gipotezani ishlab chikdshga asoslanadi. U amaliy fanlar uchunasosiy metod
xisoblanadi, ilmiy eksperimentda kullaniladi.
Tarixiy metod — ob’ektning tugilishini, shakllanishi va rivojlanishini xronologik ketma-ketlikda
urganishga asoslangan. Texnik soxalarda kam
kullaniladi.
Ideallashtirish deb - amaliy jixatdan mavjud bula olmaydigan ob’ektlarni fikran xayolda kurish
jarayoniga aytiladi.Uning maksadi real ob’ektlarni ularga tegishli bulgan xossalardan xayolan maxrum
kilish va gipotetik xossalar bilan tuldirishdar. X,ar kanday ideallashtirish fakat ma’lum bir chegarada
amalga oshirilishi mumkin.
Nazariy__tadkikot metodlar. Nazariy tadkikot metodlariga umumlashtirish, aksiomatik va
a’straksyyalash metodlari kiradi. "Umumlashshrish deb umumiy xolatni shakllanishi va ob’ektlar
majmuasidagi
eng axamiyatli munosabatlarni aniklash metodiga aytiladi. Umumlashtirish yangi ilmiy tushunchalarni
xosil bulishi va yangi konun va nazariyalarni shakllanishi uchun vosita xisoblanadi.
Aksiomagak__metod - aksiomalarga, ya’ni isbotsiz kabul kilingan mukdrrar xolatlarga asoslanadi.
Unda nazariya, deduksiyadan foydalanilgan xolda mantikiy isbotlar yordamida yaratiladi. Bu
ilmiy bilimlarni tashkil etilishi va bir tizimga keltirilishidagi eng talabchan va anik metoddir. U kuprok
nazariy fanlarni rivojlanishda ishlatiladi. - ob’ektni axamiyatsiz xossolardan uzokdashtirib,
tadkikodchini kiziktiruvchi ba’zi bir tomonlarini ajratib olishga asoslanadi.
Abstraksiyalash metodi
2 
ta boskichga bulinadi. 1-bossichda e’tiborga olinmasa xam buladigan omillar
aniklanadi.
2- 
boskichda ob’ektni xossalarga uncha boy bulmagan soddalashtirilgan model
bilan almashtiriladi.
Abstraktlashtirish sezishdan xayoliy obrazga ugashdagi bilish jarayonining muxim boskichidir.
Fo^m^t^ashtirish - u ob’ektni biror -bir sun’iy tilning (masalan matematika, ximiya ) belgisi shaklida
tasvirlash orkali urgatishga imkon beradi. Ushbu metod muammoni umumiy xolda yechish imkonini
beradi.Bunda ob’ektning e’tiborli tomonlari matematik termin va tenglamalar bilan ifodalanadi. Keyin
ular bilan koidalar yordamida amallar bajariladi.
Nazariy va eksperimentlar tadkikotlarni birgalikda taxlil kilishda asosiy maksad - eksperiment
natijalari bilan ishchi gipoteza ilgari surga fikrlarni kiyoslash.
Nazariy (ishchi gipotezaga muvofik) va eksperimental ma’lumotlarn kiyoslashda turli mezonlardan
foydalaniladi. Masalan, eksperimente ma’lumotlarni berilganlardan, nazariy bogliklik asosidagi
x,isoblashlg tufayli olingan minimal, urtacha va maksimal chetga chshish.
Ammo, eng ishonchli deb, eksperimentalga nazariy boglik