Tasdiqlayman Tosh kti o‘quv ishlari bo‘yicha Rektor muovini dots. Ismailova L. A. 2007 «iqtisodiy bilimlar tarixi»

2. Yangi iqtisodiy siyosat, uning mazmuni va ahamiyati. Buxoro va 

Xorazm respublikalarining (1920-1924) iqtisodiy rivojlanish tajribasi. 
Xarbiy kommunizm» siyosati barbod bo‘lgach, yangi iqtisodiy siyosatga 
(1921 yil) o‘tildi,bu aslida kapitalistik munosabatlarga keng imkoniyat berish
konsepsiyasidan iborat bo‘lib, iqtisodiyotga yangicha qarash, jiddiy va uzoqka 
mo‘ljallangan konsepsiya edi. Uning asl mohiyati shuki, iqtisodiyotda erkin
tadbirkorlik va tanlash imkoni berildi, milliylashtirilgan korxonalar (ayniqsa 
yengil va oziq -ovqat, xizmat tarmoqlari) denatsionalizatsiya (davlat
tasarrufidan chiqarish –privatizatsiya) qilindi, ya’ni xususiy qullarga berildi, 
xususiy savdoga yo‘l ochildi, eng muximi mexnatkashlar motivatsiyasini
(ragbatlantirilishini) buguvchi oziq-ovqat razvertkasi urniga yagona oziq-ovqat 
soligi joriy etildi.
Davlat eng muxim tarmoqlarnigina o‘z qulida saklab qoldi, xo‘jalikning 
asosiy qismi ishlab chiqaruvchilar quliga utdi. Qishloqda tadbirkor dexqonlar-
quloqlar faoliyati kuchaydi, ularda tovarlik ancha katta edi. Ekin maydonlari 
kengaydi, ayniqsa paxta ekish kuchaydi. Sanoat ishlab chiqarishi yo‘lga
kuyildi, mayda ishlab chiqarish, kustar xunarmandchilik ham avj oldi. 
Xorazm va Buxoro xalq respublikalari (1920-24 yillar)ning tashqil topishi
va iqtisodiy rivojlanishida bir qancha o‘ziga xos xususiyatlar mavjud. Bu 
xududlarning avvalo iqtisodiy rivojlanish darajasi nisbatan pastrok edi. Bo‘lib
utgan inqilob tufayli xalq respublikalari urnatildi, utkazilgan isloxotlar asosan 

---

---

77

xalq demoqratik o‘zgarishlarni amalga oshirdi. Olib borilgan siyosiy, ijtimoiy
va iqtisodiy siyosat oxir oqibatda sovet boshqaruv tizimining joriy qilinishiga 
olib kelgan bo‘lsa ham, bu o‘zgarishlar asta-sekinlik bilan, ob’ektiv sharoitlarni
xisobga olgan xolda, shoshilmay olib borildi. Inqilobiy usullar urniga isloxotlar 
utqazish usuli ustun edi.
Rossiyada Sho‘rolar xoqimiyati urnatilishi bilan yangi sotsialistik 
jamiyatni ko‘rish rejalari belgilandi, uning iqtisodiy poydevorini yaratish
ishlari boshlanib ketdi. 
Buning uchun o‘z davrida uchta asosiy vazifani bajarish zarur deb topildi:
1.Sanoatni industrializatsiyalash.2.Qishloq xo‘jaligini qollektivizatsiyalash.3. 
Madaniy inqilob. Buning uchun mavjud iqtisodiy ukladlarni tugatish va yangi
sotsialistik xo‘jalik ukladini yaratish kerak edi. Erkin bozor iqtisodiyoti urniga 
buyruqbozlik iqtisodiyotining yaratilishi zarur bo‘ldi, bunda umumxalq mulki
yetakchi o‘rinni egallaydi, barcha ishlar markazdan boshqariladigan kat’iy 
rejalar asosida olib boriladi. Bozorga zid ravishda xususiy mulk (savdo),
raqobat tugatildi, kat’iy baxo va imperativ rejalar joriy etildi, yakka