Tasdiqlayman Tosh kti o‘quv ishlari bo‘yicha Rektor muovini dots. Ismailova L. A. 2007 «iqtisodiy bilimlar tarixi»

partiyaviylik urnatildi.
3. Nokapitalistik (kapitalizmni chetlab o‘tib) sotsialistik jamiyati 

ko‘rish nazariyasi va uning tarixiy taqdiri. 
O‘z taraqqiyotida orqada qolgan sobiq mustamlaka xalqlarining 
kapitalizmga qadar tuzumdan uni chetlagan xolda yangi tuzum tomon
borishlari uchun moddiy - texnik, sotsial-iqtisodiy va siyosiy sharoit yaratishga 
qaratilgan inqilobiy o‘zgarishlar yo‘li, nokapitalistik rivojlanish konsepsiyasi
sifatida ilgari surildi. 
Qoloq xalqlarning kapitalizmni chetlab sotsializmga o‘tishlari ikki asosiy
xususiyatga ega:
1.Sotsializmni ko‘rib bo‘lgan yoki uni ko‘rayotgan xalqlarga sotsializm
uchun intilayotgan xalqlarga xar taraflama yordam berishlari kerak. 
2.Qashshoq xalqlarning sotsializm tomon borishi ko‘p pogonali bo‘ladi,
ya’ni bu xalqlar turli boskichlardan utadi. 
Bu yerda gap markaziy osiyodagi davlatlarda sotsializm ko‘rish
masalasidir.bu g‘oya Sho‘ro va jumladan, O‘rta Osiyo va Kozogiston olimlari 
tomonidan to‘la qo‘llab-quvvatlandi.
O‘zbekistonda asta sekin avvalo qishloq xo‘jaligini, ayniqsa 
paxtachilikni tiklash bo‘yicha talay ishlar amalga oshirildi, ekin maydonlari
ko‘paytirildi. Yangi sanoat, fabrika-zavodlar ham barpo qilina boshladi. 
Amalda nokapitalistik (kapitalizmni chetlab) rivojlanish yo‘li o‘zini
oqlamadi. 1985-1990 yillard ro‘y bergan o‘zgarishlar tufayli deyarli barcha 
sotsialistik deb atalgan davlatlar bozor iqtisodiyoti prinsiplariga, yangi
kapitalizmga kaytishga majbur bo‘ldilar. 

---

---

78

Asosan kapitalistik, ya’ni bozor munosabatlarining yordamida tiklangan
xalq xo‘jaligini rivojlantirish notabiiy yo‘l bilan davom ettirildi. Iqtisodiyotni 
kat’iy rejalar asosida rivojlantirish ma’qul deb topildi. Asosiy maksad nisbatan
qolok, asosan, agrar mamlakatda ilgor industrlashgan iqtisodiyotni yaratish edi. 
Buning uchun 1928 yilda yillik rejalar asosida ish yuritildi. Ilgor
mamlakatlardan 50, xatto 100 yil orqada bo‘lgan xalq xo‘jaligini kiska (10 yil) 
vaqt davomida ilgorlar qatoriga yetqazish yo‘li to‘tildi. Bunda asosiy e’tibor
og‘ir sanoatga qaratildi. Unga eng ko‘p investitsiyalar ajratildi, oqibatda 
ko‘mir qazish, metal eritish, elektroenergiya xosil qilish mashinasozlik va
boshqa tarmoqlarga ustuvor yo‘nalishi berildi, xalq iste’mol darajasi past qilib 
saqlandi. Ishchi kuchlarini qishloq xo‘jaligidan sanoatga jalb etish zarur edi.
Ishchilarning iste’molini va sanoatini xomashyo bilan ta’minlash uchun agrar 
sohani o‘stirish talab etiladi.
Rejalashtirilgan iqtisodiyotga o‘tilishi bilan (1928-29 - 1932-33 yillar 
uchun) birinchi besh yillik reja qabul qilindi. Bu ikki asosiy o‘zgarishga sabab
bo‘ldi.

Birinchidan investitsiyalar va xarbiy xarajatlarning ko‘payishi tufayli

iqtisodiyotda shaxsiy iste’mol xissasi o‘zgardi (kamaydi). 1928 yil shaxsiy 
iste’mol yalpi milliy maxsulotning 65% ini tashqil etgan. Keyingi 50 yil
davomida bu ko‘rsatkiyach 50% atrofida bo‘lgan, xolos. 
Ikkinchidan, qishloq xo‘jaligi qollektivlashtirildi. Yer to‘g‘risidagi
dekret, yer-suv isloxoti bo‘yicha dexqonlarga bo‘lib berilgan yerlar majburan 
qolxoz va sovxozlarga birlashtirildi, aslini olganda dexqonlar yerdan, mol-
mulkidan va asosiy ishlab chiqarish vositalaridan maxrum qilindi.