Tasdiqlayman Tosh kti o‘quv ishlari bo‘yicha Rektor muovini dots. Ismailova L. A. 2007 «iqtisodiy bilimlar tarixi»

4.Iqtisodiyotda ma’muriy-buyruqbozlik tizimining g‘alabasi. Bozor 

iqtisodiyotiga muqobil tizim va uning inqirozi. 
Shu yillarda mamlakatda ma’muriy buyruqbozlik tizimi yuzaga keldi, 
bozor iqtisodiyotiga muqobil (alternativ) iqtisodiyotga o‘tildi. Sotsialistik
musobaka bayrogi ostida erkin raqobat tugatildi, xalq ommasining tashabbusi, 
mexnatga bo‘lgan ishtiyok (motivatsiya) bugildi, boqimandalik kayfiyati oshib
bordi. Bu xolat ayniqsa II jaxon urushi yillarida avj oldi.
Urushdan keyingi yillarda rejalashtirish tizimi davom etdi, bu davrda
investitsiyaga 25% yalpi milliy maxsulot sarflandi. Xalq xo‘jaligi, 
paxtachilikni tiklash ishlari avj oldi. Bu ishda ekstensiv yo‘l asosiy o‘rinni
egalladi, yangi yerlar ochish, sugorish tarmoqlari ko‘rishga katta e’tibor berildi. 
Orol dengizi xuddi shu davrdan boshlab sayozlasha boshladi.
60-yillardan iqtisodiyotning o‘sish sur’atlari kamaydi. Iqtisodiyotning 
o‘sish sur’atlari pasayishi sabablari avvalo rejali iqtisodiyotning imkoniyatlari
cheklanganligi bilan izoxlanadi. Demak, bu usul ma’lum davrgacha samara 
bergan bo‘lsa, endi uning aks ta’siri namoyon bo‘la boshladi, yangi sharoitga

---

---

79

moslashuv ro‘y bermadi. «Inkirozga uchradi» deyilgan bozor iqtisodiyoti esa
o‘zgargan sharoitga moslashdi, ya’ni bozor iqtisodiyotining yangi sharoitga 
adaptatsiyasi yuz berdi va uning yangi rezervlari borligi aniklanadi.
Undan tashkari iqtisodiyot sur’atlarining pasayishiga olib kelgan sabablar 
kuyidagilar bo‘ldi. 1. Ishchi kuchlari sonining o‘sish sur’atlari yiliga 0,5%
pasaydi. 2. Axolining qishloq joylardan sanoatga o‘tishi yakunlandi, bu jaryon 
ishlab chiqarish unumdorligining oshishiga sababdir, chunki sanoatda qishloq
xo‘jaligiga nisbatan unumdorlik baland. 3. Qishloq xo‘jaligi unumdorligi 
usmay kuydi, chetdan oziq -ovqatni import qilishga extiyoj sezildi.
Nokapitalistik, sotsialistik rivojlanish yo‘li tarixan o‘zini oqlamadi. 
Jaxonning uchdan bir qismini egallagan sistemani qulladi, bozor iqtisodiyoti
yo‘lidan rivojlanish tarixiy zarurat bo‘lib qoldi.