Tasdiqlayman Tosh kti o‘quv ishlari bo‘yicha Rektor muovini dots. Ismailova L. A. 2007 «iqtisodiy bilimlar tarixi»
O‘zbekistonning mustaqil rivojlanish yo‘liga o‘tishi. Bozor
Yüklə 438,5 Kb.
|
|
5.O‘zbekistonning mustaqil rivojlanish yo‘liga o‘tishi. Bozor
munosabatlariga o‘tish davrining tarixiy zaruriyati. Boshqariladigan ijtimoiy bozor iqtisodiyoti yo‘lini tanlab olinishi va uning xususiyatlari. 1991 yilning 31 avgo‘stida O‘zbekiston respublikasining mustaqilligi e’lon qilindi. Shu kundan boshlab respubliqaning siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa sohalarida yangi o‘zgarishlar davri boshlandi. O‘zbekistonning tarixiy, milliy, an’anaviy, demografik va boshqa xususiyatlarini xisobga olib, respublikamizda ijtimoiy jixatdan yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o‘tish mustaqil jumxuriyatimiz ichki siyosatining negizi deb qabul qilindi. Bu yo‘nalish o‘z davrida nemis iqtisodchilari Vilgelm Rebke (1899-1966), Volter Oyken (1891-1950), Lyudvig Erxard (1897-1977) lar tomonidan ilgari surilgan edi. Tulik erkin bozor munosabatlariga o‘tish ma’lum tarakkiyot davrini talab etadi, bu tarixan anik faktdir. Bozor munosabatlari nisbatan to‘la amalga oshgan davlatlar tarixiga nazar tashlansa, bu davr bir necha asrlardan tortib bir necha un yillarni tashqil etadi. Masalan, klassik bozor munosabatlari tarkib topgan Buyuk Britaniyani oladigan bo‘lsak, unga deyarli 200 yil,Fransiyaga 150 yil, Germaniya va AQShga 50-100 yil vaqt talab etildi. Insoniyatning tarixiy rivojlanishi davomida iqtisodiyotda bozor munosabatlarining kuyidagi shakllari farqlanadi: 1.Yovvoyi bozor (dastlabki paytda); 2.Ma’muriy - buyruqbozlik bozori (bir vaqtlar sobik sssrda va "sotsialistik" deb atalgan mamlakatlarda); 3.Boshqariladigan bozor(xozirgi deyarli barcha rivojlangan yetakchi mamlakatlarda). Erkin bozor iqtisodiyotiga o‘tish uchun kuyidagi zarur shart-sharoitlar talab etiladi: A) tanlash va tadbirkorlik erkinligi; 80
B) baxolarning erkinligi (baxoni talab va taklif asosida bozor belgilaydi); V) erkin raqobat (monopologiyaga qarama -qarshi); G) mulklarning turli tumanligi va ularning xuquqiy jixatdan qonun oldida tengligi (davlat, xususiy, jamoa mulklari...); D) davlatning iqtisodiyotga imkoni boricha kamroq aralashuvi va boshqalar. Respublikamizning bozor munosabatlariga o‘tish konsepsiyasi O‘zbekiston respublikasi prezidenti, akademik i.a.Karimovning asarlari, risola va nutklarida izoxlab berilgan. O‘zbekistonning tarixiy, milliy, an’anaviy, eqologik va boshqa sohalardagi tajribalariga asoslanib, Respublikada ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o‘tish yo‘li makbo‘l deb topildi. Bu o‘tish yo‘li tadrijiy (evolyusion), ketma-ket, boskichma-boskich amalga oshiriladi. O‘zbekistonning bozor munosabatlariga tez va buxronsiz o‘tishi uchun qulay sharoitlar anchagina. Bu avvalo siyosiy mustaqillikning mavjudligidir; xalqimizning boy tajribasi va mexnatkashligi, intelektual boyligi tufayli xatto ma’muriy-buyruqbozlik davrida ham bozorlar mavjud bo‘lgan va asosiy talab-extiyojni kondira olgan. Agar ishlab chiqarishga ilgor texnologiya, Fan - texnika yutuklari joriy etilsa, boy moddiy texnika resurslarimiz ishga solinsa, xalqimiz va davlatimiz tezda rivojlanib, nisbatan kiska davr ichida ilgor mamlakatlar qatoriga kushiladi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishning "O‘zbek modeli" konsepsiyasi O‘zbekiston respublikasi prezidenti akademik I.A.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan. Uning besh tamoyili mavjud: 1.Iqtisodiyotning siyosatdan ustuvorligi va bunda iqtisodiyotning mafkuradan xoli bo‘lishi. 2.Davlat bosh isloxotchi. 3.Qonunning hamma narsadan ustun turishi. 4.Kuchli ijtimoiy siyosat, ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor. 5.Bozorga boskichma-boskich, tadrijiy (evolyusion) yo‘l bilan borish. Xulosa Jamiyat rivoji tarixi shuni anik ko‘rsatadiki, bir ijtimoiy tizimdan boshqa tizimga kuchish uchun ma’lum o‘tish davri ob’ektiv zaruratdir.bu zarurat eskirgan xayot ukladi urniga yaratiladigan yangi ukladni vujudga keltirishdagi siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy qiyinchiliklar bilan chambarchas bog‘liqdir. O‘zbekiston sharoitida bu o‘tish davri bir necha boskichdan iborat bo‘ladi, xozirgi vaqtda birinchi boskichdan (1991-94yillar) ikkinchi boskich(1995-1999) amalga oshirildi va 2000yildan yangi boskich- erkinlashtirish davri boshlandi. 81
O‘tish davrining davom etish vaqti va boskichlari soni o‘tish davrida qullaniladigan qator anik ob’ektiv va sub’ektiv omillar va uslublarga bog‘liqdir. Uni nisbatan tezroq va tufonlarsiz amalga oshirish bosh vazifa xisoblanadi. O‘zbekistonda mdx davlatlari orasida birinchilardan bo‘lib mustaqillikning 10 yili davomida muxim yutuklarni qulga kiritdi. Yüklə 438,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|