Tasdiqlayman Tosh kti o‘quv ishlari bo‘yicha Rektor muovini dots. Ismailova L. A. 2007 «iqtisodiy bilimlar tarixi»
Marjinalizmning vujudga kelishi. Avstriya maktabi
Yüklə 438,5 Kb.
|
|
3.Marjinalizmning vujudga kelishi. Avstriya maktabi.
XIX asrning 70-yillarida g‘arb siyosiy iqtisodining nufuzli maktablaridan biri avstriya maktabi (avstraliyalik omillar nomidan) vujudga keldi. Avstriya 46
maktabini sub’ektiv-psixologik maktab ham deb ataydilar, uning mafkurachilari qullagan usul munosabati bilan unga mana shunday nom berilgan. 70-yillarda Avstriya maktabining asoschisi karl menger (1840-1921) bu g‘oyani rivojlantirib, uni sub’ektiv-psixologik maktabning asosiy nazariyasiga aylantirdi. Yevgeniy Byom-Baverk (1851-1914), Fridrix Fon Vizer (1852-1926) va boshqalar ham shu nazariyani ishlab chikdilar. Avstriya maktabining konsepsiyalari mengerning «Siyosiy iqtisod asoslari» (1871), Vizerning «Xo‘jalik boyligining kelib chikishi va asosiy qonunlari to‘g‘risida» (1884), Byom-Baverkning «Kapital va foyda» (1884-1889), «Xo‘jalik ne’matlari nazariyasining asoslari» (1886), «K.Marks nazariyasi va uning tankidi»(1896) va boshqa asarlarida bayon etilgan, avstriya maktabining ta’limoti Angliya, Germaniya, AQSh, Rossiyada va boshqa mamlakatlardaham yoyildi. Bu ta’limot garb siyosiy iqtisodining shundan keyingi rivojiga katta ta’sir utkazdi. Ularning konsepsiyasiga ko‘ra siyosiy iqtisod xo‘jalik sub’ekti tajribasining butun xilma-xilligi bilan uni idork etishni o‘rganishi lozim edi. Byom-Baverkning fikricha, siyosiy iqtisod sub’ekt xislarida iqtisodiy xodisalarni izoxlaydigan ildizlarni izlashi kerak. Alohida xo‘jalik tadqiqot ob’ekti qilib olindi va shu xo‘jalik jamiyatning eng oddiy tipik elementi deb talqin qilinardi. Jamiyatdan mutlako ajralgan shaxs-robinzon xo‘jaligi mana shunday xo‘jalikning oliy maksadi deb ataladi. Avstriya maktabi kapitalistik xo‘jalikni mana shunday eng oddiy elementlarning mexanik yigindisi deb talqin etiladi. Umuman iqtisodiy qonunlarini o‘rganish uchun alohida olingan bir xo‘jalik misolida shu qonunlarni ko‘rib chikish yetarli deb xisoblanadi, ya’ni jamiyat alohida olingan robinzonlar xo‘jaligi yigindisidir, degen xulosa chiqariladi. Tadqiqotning bu usuli ROBINZONAD usuli deb nom oldi. Shu usul yordamida siyosiy iqtisoddan ijtimoiy, ishlab chiqarish munosabatlari chiqarib tashlanadi, iqtisodiy kategoriyalarning ijtimoiy-sinfiy mazmuni kuchaytiriladi, ijtimoiy ishlab chiqarishning roli soxtalashtiriladi. Biz yukorida merkantilizm (boylik asosi muomala sohasida), Fiziokratizm (er), iqtisodiy bilimlarini kurdik. Avtriya maktabining nazariyotchilari esa yukoridagilardan farqli Kapitalizmni faqat bozor munosabatlari bilangina boglangan yakka xo‘jaliklarning mexanik yigidisi deb tasvirlab, mexnatning qiymatni belgilashdagi rolini inkor etdilar. Kadriyat nazariyasi avstriya maktabining konsepsiyalarida markaziy o‘rinni oldi, bu nazariya «eng yukori foydalilik» nomini oldi. Siyosiy iqtisodda qabul qilingan «tovar» va «qiymat» kategoriyalari ijtimoiy mazmundan maxrum bo‘lgan «ne’mat» va «kadriyat» kategoriyalari 47
(foydalilik) naf tushunchalari bilan almashtirildi. Bunda tovarning kadr kimmati shu maxsulotning foydaliliga va noyobligi bilan ulchanadi. K.Menger, Ye.Byom-Baverk va boshqalar qiymat-ijtimoiy zarur mexnatning ifodasi, mexnat esa uning birdan-bir manba ekanligi to‘g‘risidagi koidani noto‘g‘ri deb e’lon qildilar. Ular qiymat kategoriyasini sub’ektiv mazmun (kimmat) bilan tuldirdilar. Uning ustun omili sifatida iste’mol qiymat yoki moddiy ne’matlarning foydaliligi (nafi) qabul etildi. Bem-Baverkning fikricha, avstriya maktabi iste’mol qiymatiga murojaat etish orqali kadriyatni «lozim bo‘lgan daraxtdan, ildizning o‘zidan» taxlil eta boshladi. Shunday qilib Avstriya maktabining iqtisodchilari avalgi davrdagi ilmiy nazariyaning qiymat-tovarlarning ob’ektiv xususiyati bo‘lib, mana shu xususiyat bu tovarlarning ichki mazmunini belgilaydi, degan tub koidani rad etish orqali qiymat xosil bo‘lishi jarayonini qayta ko‘rib chiqiladi. Yangi yo‘nalish xozirgi zamon iqtisodiy bilimlari asosidir. Ular buni baxo beruvchilik muloxazalariga va individlarning psixogiyasiga bog‘liq bo‘lgan sub’ektiv kategoriyaga aylantirib kuydilar. Bu esa navbatdagi yangi nazariya bo‘lib, bu nazariya qiymatni u xosil bo‘ladigan sharoit va manbadan ishlab chiqarish va mexnat sohasidan butunlay ajratib kuyadi. Byom-baverkning hamma muloxazalari jarayonni oydinlashtiradigan, ushbu kategoriyada ifodalanadigan ishlab chiqarish munosabatlarini kengaytiradigan fikrlar asosiga qurilgan. «eng yukori foydalilik», «noyoblik» nazariyalari avstriya maktabi va boshqa yangi konsepsiyalar uchun asos bo‘ldi, byom- baverkning ta’biricha, kadriyat to‘g‘risidagi ta’limot daromadni taksimlash, shu jumladan, yer rentasi, ish xaqi, kapitaldan olinadigan foyda to‘g‘risidagi butun o‘z doktrinasining markaziy bandidir. Yüklə 438,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|