Tasdiqlayman Tosh kti o‘quv ishlari bo‘yicha Rektor muovini dots. Ismailova L. A. 2007 «iqtisodiy bilimlar tarixi»
Amerika maktabi. J.B.Klark nazariyasi
Yüklə 438,5 Kb.
|
|
5. Amerika maktabi. J.B.Klark nazariyasi.
Shu davrdagi AQSh dagi bilimlar to‘g‘risida fikr yuritmadi, chunki bunday g‘oyalar faqat x1x asr oxirida vujudga keldi. XIX asrning oxirlari (sunggi 35 yili) da AQSh monopolistik rivojlanish boskichiga kirdi. Monopolistik birlashmalar soni tez ko‘payib bordi, (masalan, 1% monopoliyalar qulida 60 % boylik tuplandi). Iqtisodiyotda ularning tanxo xukmronligi kuchayib bordi. Qolumbiya dorilfununining professori jon beyts klark (1847-1938) boshchiligidagi yetakchi iqtisodchilar guruxi siyosiy iqtisodda yetakchilik mavkeini egalladi, 49
mana shu gurux siyosiy iqtisodning Amerika maktabini vujudga keltirdi. Shu davrdan AQSh iqtisodichilarining tadqiqotlari jaxon bo‘yicha yetakchidir (Nobel mukofotlari sovrindoriga e’tibor bering). J.B.Klarkning «Boylik falsafasi» (1886), «Boylikning taksimlanishi» (1889), «Iqtisodiy nazariyaning muxim belgilari» (1907) asarlari o‘ziga xos yangicha konsepsiyalarni ishlab chikishda katta rol uynaydi. Amerikaning monopolistik burjuaziyasi shu konsepsiyalarni o‘ziga kurol qilib oldi. J.B.Klark Amerika iqtisodiy uyushmasini tuzish (1885) ilxomchilardan biri bo‘ldi. U mexnatkashlarning kisuviga zarba berish maksadida kapitalning ekspluatatorlik mohiyatini nikoblashni shu uyushmaning vazifasi deb bildi. Bu yerda gap sotsialistik qarashlarga qarshi, bozor munosabatlarga ustunligini ko‘rsatish masalari yetakchidir. Klark iqtisodiyotda ma’naviy omillarni xal qiluvchi omillar deb xisoblab, avstriya maktabining asosiy metodologik usullariga kushiladi. U ishlab chiqarish munosabatlarini inkor etdi, uning konsepsiyasi notarixiy xarakterda bo‘lib o‘zining korishmaligi (eklektizmi) bilan ajralib turar edi. Klark taksimotni siyosiy iqtisodning asosiy maksadi deb bildi. U «Boylikning taksimlanishi» asarida ijtimoiy daromadning taksimlanishi mojarolarsiz amal qiladigan va ishlab chiqarishning xar bir omiliga o‘zi yaratgan boylik yigindisi beradigan tabiiy qonun vositasi bilan boshqariladi, deb isbotlashga o‘rindi. J.klark avvalgi iqtisodiy bilimlarni metodologik va nazariy jixatdan yangilashga intilib, uni tabiiy ravishda tenglashtirdi. Nazariy mexanikaga uxshatib siyosiy iqtisodni uch bo‘limga: 1) universal iqtisodiyotga, 2) iqtisodiy statikaga va 3) iqtisodiy dinamikaga bo‘ldi. Birinchisiga umumiy universal qonunlar, ikkinchisiga shu qonunlarning statik (xarakatsiz) iqtisodiyot sharoitidagi, uchinchisida rivojlanish xolatidagi qonunlar amal qilishini ko‘rsatadi. Siyosiy iqtisodni bunday bo‘limlarga bo‘lish, iqtisodiy fan vazifalariga yangilik kiritishdir. Bu narsa siyosiy iqtisodni ijtimoiy sinfiy muammolardan xoli qildi (keyinchalik qarab chiqiladigan ijtimoiy-institutsional yo‘nalishga e’tibor bering). Klark jamiyat taraqqiyotida sifat siljishlari, inqilobiy sakrashlar bo‘lishi mumkin emas, deb xisoblaydi. U mutadillik-sobitlikni jamiyatning asosiy xolati deb xisoblaydi va muvozanat nazariyasining nusxalaridan birini rivojlantiradi. Iqtisodiy dinamikaga qilingan murojaat qilinishi muxim yangilik bo‘ldi, chunki u iqtisodiyotning ishlab chiqarishdagi xolatini jo‘z’iy xodisa deb xisoblaydi. 50
J.B.Klark boshchiligidagi Amerika maktabi namoyondalari yo‘l kuygan kamchiliklardan kat’iy nazar bu iqtisodchilar erishgan ilmiy natijalar katta ahamiyatga egadir. Avstriya va kembridj maktabi iqtisodchilari tovarlar bozori va ayrim korxonalar tajribasida qullanilgan ilmiy taxlilni J.B.Klark o‘zgacha, ya’ni makroiqtisodiyotni o‘rganishga olib kirishga xarakat qildi. Ijtimoiy mexnat, ijtimoiy kapital va befarqlik zonalari tushunchalari yuzaga keldi, shuningdek, «Eng yukori unumdorlik» nazariyasida qullanilgan ilmiy taxlil va tushunchalarni xozirgi davr iqtisodiy nazariyalarida uchratishimish mumkin, bu esa Amerika maktabining yuksak ilmiy ahamiyatini belgilaydi. Yüklə 438,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|