69
Ch.P.Kindleberger (AQSh), P.Stritin (Angliya), A.Marshall va
F.Perru (Fransiya) larning fikricha, "Bojxona ittifoki"ning kapitallarga qarshi
siyosati yirik korporatsiyalarning salbiy tomonlarini neytralizatsiya qilishni,
xalqaro integratsiyada antimonopol yo‘nalishni ta’minlaydi.
Klassik
va neoklassiklar fikricha, jaxon bozorida "Mukammal
raqobat" mavjud: barcha kontragentlar xalqaro savdoda bir xil imkoniyatlarga
ega, taklif doimo talabni vujudga keltiradi, savdoda balansi o‘zini-o‘zi tartibga
soladi,uzoq muddatli rejalarda savdo sharoitlari industrial davlatlar ziyoniga
va agrar davlatlar foydasiga o‘zgaradi, xalqaro savdo rivoji tendensiyalari agrar
xom ashyo yo‘nalishidagi davlatlar iqtisodiyoti tashki savdo pozitsiyasi
yaxshilashuviga olib keladi.
Neokeynschilik ta’limoti vaqillarining fikricha, xar bir mamlakatda
mexnat va kapital bilan bandlikning to‘la emasligi ichki bozorda ko‘proq
ishlab chiqarishga sabab bo‘ladi. Bu esa ko‘proq
eksport hamda kamroq
import qilishda uchraydi.
Natijada, xalqaro savdo o‘zini -o‘zi tartibga soluvchi jarayon bo‘la
olmaydi. Ayni paytda davlatning faol aralashuvi kerak bo‘ladi. Ya’ni tovar
eksportini kapital chiqarish bilan rakbatlantirish, importni esa, proteksionistik
choralar bilan cheklanishini zarur qilib kuyadi.
"Ishlab chiqarish omillarining xalqaro taksimoti" nazariyasi
asoschilari (E.Xeksher, B.Olin (Shvetsiya), Samuelson (AQSh) fikricha, xar bir
mamlakat iqtisodiyoti ishlab chiqarish omillari(kapital,ishchi kuchi,er) bilan bir
xil ta’minlanmaganligi, xar bir omilning turlicha baxoga egaligini keltirib
chiqaradi. Ayrim mamlakatlarda mexnat asosiy omil (boshqasidan son jixatdan
ko‘p) bo‘lsa, uning narxi kapital va yerga nisbatan past baxolanadi:
kapital
mul bo‘lgan mamlakatda, u boshqa ikki ishlab chiqarish (ishchi kuchi,er)
omiliga nisbatan arzon bo‘ladi. Xar bir mamlakat o‘zining nisbiy ustunligini
realizatsiya qilishga intiladi, jaxon bozoriga ishlab chiqarish omili nisbatan
arzon bo‘lgan yo‘l bilan tayyorlangan tovar ko‘proq chiqariladi.
Bu nazariyani ishlab chiqarish chikim (xarajat)larini mutloqlashtiradi
va xalqaro ixtisoslashuvning yagona mezoniga asoslanadi.
Jaxon savdosi esa
uygun jarayon deb qaraladi.
"Maxsulotning xayot sikli" nazariyasi mualliflari (G.Xofbauer,
R.Vernon va M.Pozner va boshqalar) ning fikricha, sanoatda paydo
bo‘ladigan texnologik jixatdan xar bir yangi maxsulot 1) Kirish, 2)Ekstensiv
o‘sish, 3)Sekinlashuv va 4)Tugash siklini utadi. Bunday ketma-ketlik ishlab
chiqarishga joriy etish, kengayish, kamolot va eskirish jarayoniga to‘g‘ri
keladi. AQSh shunday namunaviy texnologik
jarayonga misol sifatida
qaraladi.
70
Iqtisodiy inflyasiya oldini olish oqibatlari kuyidagilardan iborat:
ishlab chiqarishning doimo o‘sishi va iqtisodiy inkirozning bo‘lmasligi
ta’minlanadi; iqtisodiyotning o‘sishi axoli turmush darajasi ko‘tarilishi
o‘rtasidagi ijtimoiy sheriklik rivojlanadi; mamlakatlar o‘rtasida nifoqlar
tugatiladi.
Dostları ilə paylaş: