Tasniflanishi


 Tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilari tomonidan multimodal



Yüklə 0,72 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/5
tarix20.08.2023
ölçüsü0,72 Mb.
#140013
1   2   3   4   5
1-mavzu. Yuklarning xalqaro tashuvlar bo‘yicha tasniflanishi (1)

1.3. Tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilari tomonidan multimodal 
tashuvlarning xususiyatlari 
Tashqi savdo faoliyatini amalga oshirishda multimodal tashish bir nechta 
transport turidan foydalanib, bitta tashuvchining mas’uliyati ostida yagona 
transport hujjati va bitta tashish tarifi bo‘yicha amalga oshiriladi. 
Ushbu yetkazib berish shakli tashqi savdoning 1/3 qismidan ko‘pini qamrab 
oladi. Transport bozorining zamonaviy sharoitlarida multimodal transport operatori 


kontrakt asosida tashuvchi sifatida faoliyat yuritadi, u haqiqiy tashuvchilar bilan 
shartnomalar tuzadi va ular uchun bajariladigan ishlarning hisob-kitobini amalga 
oshiradi. 
U o‘z mijoziga uning yuki xavfsizligi uchun mas’uldir - yukni yetkazib berish 
yoki yo‘qotish uchun mas’ul bo‘lgan an’anaviy ekspeditordan farqli o‘laroq, faqat 
uning aybdorligi sababli. Multimodal tashish operatori jo‘natuvchidan yukni 
dengiz, daryo yoki quruq portdagi konteyner terminalida yoki yukni tashish 
portining prichalida qabul qilishi mumkin. O‘z navbatida, yuk qabul qiluvchiga o‘z 
omborida, konteyner terminalida, qabul qilib oluvchi portining prichalida 
topshirishi mumkin. 
Etkazib berish 
variantlari
tashuvchining xarajatini, mol-mulki uchun 
javobgarlik davri va yuk stavkasini belgilaydi. Multimodal tashish shartnomasi 
bo‘yicha yetkazib berish oldi-sotdi shartnomasi tugagandan so‘ng taqdim etilishi 
kerak. 
SHartnoma yetkazib berish shartlarini quyidagicha belgilanadi: CIF, franko, 
FOB, FOR. CIF (xarajat, sug‘urta va yuk) - sotuvchining kemani o‘z mablag‘lari 
bilan olib ketishi, transport xarajatlarini, bojxona xarajatlarini, sug‘urta to‘lovlarini 
to‘laydi va yuk kema tomonini kesib o‘tmaguncha tovarlarning yo‘qolishi yoki 
zararlanish xavfini nazarda tutadi. 
Agar sotuvchi tovarlarni yetkazib berish bo‘yicha javobgarlikni o‘z 
zimmasiga oladigan bo‘lsa, CIFning asosiy shartlari o‘rniga, CPT
(Sarriage Paid 
To)
yoki SIP - " yuk belgilangan manzilgacha to‘lanadigan tashish" shartlari 
qo‘llaniladi. FOB shartiga muvofiq (sotuvda bepul), sotuvchi kema bortiga 
yetkazilgunga qadar barcha xarajatlarni to‘laydi, sotib oluvchi esa kemada tashish 
narxini, yukni sug‘urtalash va uning yo‘qolishi yoki shikastlanishi bo‘yicha 
tavakkallikni o‘z zimmasiga oladi. Agar tashish sotib oluvchi zimmasiga 
topshirilsa, FOB shartlari o‘rniga FCA sharti qo‘llaniladi - "belglangan jo‘natish 
punktida tashuvining erkinligi". Yuk tashish kompaniyalari (kemachilik, temir 
yo‘l, avtomobil transporti) yoki ixtisoslashtirilgan ekspeditorlik kompaniyalari 
multimodal transport operatorlari (MTO) (operatorы multimodalьnыx prevozok-
OMP) sifatida xizmat qilishi mumkin. 
Faqatgina bir nechta firmalargina o‘zlarining sho‘ba korxonalari va filiallari 
orqali multimodal tashuvlarni mustaqil ravishda amalga oshiradilar, ko‘pincha esa 
boshqa ixtisoslashgan kompaniyalar bilan tuzilgan shartnomalar asosida transport 
kompaniyalari, kompaniyalar egalari yoki port va temir yo‘l vokzallari ijarachilari, 
bojxona rasmiylashtiruvi, yuklarni va ularni qayta ishlash (konteynerlarni 
ta’mirlash va almashtirish, markalash, qadoqlash, yuklarni yig‘ish) faoliyat 
yuritadi. 


Transport-ekspeditorlik firmalarining multimodal tashishni tashkil qilishdagi 
afzalligi ular ko‘plab yo‘nalishlarda faoliyat olib borishi, ularning logistik 
operatsiyalarning keng doirasiga ega bo‘lib, transport uzellari va yuk hosil etuvchi 
markazlarda agentlarning keng tarmog‘iga ega. Multimodal tashuvlarning yagona 
transport hujjatiga ko‘ra yuklarni yetkazib berishi yuk jo‘natuvchiga bir qator 
afzalliklarni keltirib chiqaradi, chunki u faqat multimodal tashuvlar operatori bilan 
ishlaydi. Tashish qatnashchilari uchun qo‘shimcha afzalliklar - mijozlar va MTO - 
jo‘natish punktidan qabul qilish punktigacha yuklarni yetkazib berishni ko‘zda 
tutuvchi ma’lumot terminallarini ishlatib, yuklarni jo‘natish punktidan to qabul 
qilish punktlari liniyalariga yetkazib berishni ta’minlaydigan multimodal 
transportning terminalli tizimlarini yaratadi. Mayda partiyali yuklarni jo‘natish 
omboridan bevosita (avtotransport, kichik daryo kemalari va boshqalar bilan) 
tayanch terminalga yetkaziladi. 
Tayanch terminallarda yirik partiyali yuklarni shakllantirish amalga 
oshiriladi. Tayanch terminallari o‘rtasida yuklarni tashishning samarali vositalari 
bilan ta’minlanadi. Tayanch terminalda yuklar tartibga solinadi va qabul qiluvchi 
omboriga yuk transport vositalari orqali yetkaziladi. yuk Ushbu tashish vositalari 
AQSH va G‘arbiy Yevropada yuqori samarali amalga oshiriladi. AQSHda 
mamlakatning asosiy iqtisodiy hududlaridan dengiz va daryo portlariga qadar 40 ta 
transport koridorlari mavjud. Ikki yarusli konteyner poezdlari ushbu koridor 
bo‘ylab qatnaydi, har biri 20 futli (20 tonna) 500 ta konteynerga o‘tadi. G‘arbiy 
Yevropada asosiy dengiz portlari bilan yirik yuk tashish markazlarini bog‘laydigan 
taxminan 30 ta temir yo‘l koridorlari mavjud. 
Terminal tizimlarining operatorlari sifatida ko‘proq yirik liniyali tashuvchi 
kompaniyalar, masalan, "Amerika prezidenti liniyalari", "Dengiz erlari" (AQSH), 
"Maersk" (Daniya) multimodal tashuvlarning shartlari va tomonlarning 
javobgarligi multimodal tashuvlar shartnomasida belgilanadi. Multimodal 
tashuvlar kelishuvining namunaviy hujjati (konosament) 1970 yilda Xalqaro 
ekspeditorlar assotsiatsiyasi (FIATA) tomonidan ishlab chiqilgan. 
1977 yilda Xalqaro savdo palatasi multimodal tashuvlarning namunaviy 
proforma hujjatini tasdiqladi. Bir nechta yirik multimodal tashuvlar operatorlari 
o‘zlarining proformasini dengizda tashish konsamenti asosida foydalanadilar. 
Dunyodagi ko‘pgina banklar tovar va me’yoriy hujjatlar sifatida multimodal 
konteynerni qabul qiladi. FIATA konosamenti faqatgina multimodal tashishlar 
uchun emas, balki yuklarni bir turdagi transportda tashish uchun ham qo‘llanilishi 
mumkin. 
Multimodal tashuvlar operatori yuklarni tashish joyidan yetkazib beriladigan 
joyga yetkazishni amalga oshirib, o‘z xodimlarining, agentlarining va tashishda 
ishtirok etayotgan boshqa shaxslarning xatti-harakati va kamchiliklari uchun 


javobgar bo‘ladi, agar bu zarar mijozning yoki uning nomidan ish yurituvchi 
boshqa shaxsning, yoki kemani boshqaruvchisi qismida tashuvchi tomonidan 
amalga oshiriladi. Mijoz o‘zining aybdorligi tufayli etkazilgan barcha 
yo‘qotishlarni, zararlarni va xarajatlarni qoplash uchun yuklarni ekspeditorga 
to‘lash majburiyati bor. Bundan tashqari, tovarlar bo‘yicha barcha to‘lovlar, soliq 
va yig‘imlar to‘lanadi. 
Multimodal tashishni rivojlantirishda maxsus 
TIR CARNET
kitobchasi 
yordamida xalqaro yuk tashish bo‘yicha Bojxona konventsiyasi katta ahamiyatga 
ega. Ushbu Konventsiyaga 50 ga yaqin davlat, jumladan, O‘zbekiston ham 
qo‘shildi. Konventsiya barcha multimodal tashuvlar avtomobil transporti 
ishtirokida qo‘llaniladi. Yuklar Konventsiyaning talablariga javob beradigan 
transport vositalarida va konteynerlarda tashib berilishi kerak va asosida 
tomonidan jo‘natilgan holda Konventsiyaning barcha ishtirokchilari tomonidan tan 
olingan 
TIR CARNET
kitobchasi bilan birga olib borilishi kerak. Tashish 
jarayonida olingan bojxona nazorati choralari tranzit va yuklarni qabul qilish 
mamlakatlarida etarli deb e’tirof etiladi. Tashqi savdo tovarlaridan multimodal 
tashuvlarni tashkillashtirish yukni yetkazib beruvchining tijorat taklifini qabul 
qilish bilan boshlanadi, yuklarni yetkazib berish hajmi va muddati, yuklar 
Yüklə 0,72 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin