Tema: Ko’mekshi so’zler olardin’ tu’rleri

Tirkewishler ha’m olardin’ shig’isina qaray tu’rleri,seplikler menen qollaniliwi
Atlıq ha’m atlıq ma’nisindegi so’zlerge dizbeklesip, olardı basqa bir ma’nili so’zlerge baylanıstıratug’ın ko’mekshi so’zler tirkewishlik xızmetti atqaradı. Tirkewishler o’zi dizbeklesetug’ın so’zden keyin kelip, olardın’ sepleniwin talap etedi ha’m sol so’zlerdi basqa bir ma’nili so’zler menen basqarıwshı baylanısqa tu’sirip, basqarıwshı ha’m basqarııl wshı so’zlerdin’ arasında ha’r tu’rli waqıtlıq, orınlıq, sın, sebep, maqset, salıstı ır wshııl q ha’m t.b. ma’nilerdi bildiredi:
Misali:
Ol qabaqtı tolı suw menen ko’terip kiyatır.
Usılar ushın irkilip qaldım.
Qardın’ beti qorag’a deyin sozılg’an.
Tirkewishler shıg’ısına qaray u’sh toparg’a bo’linedi: tu’pkilikli tirkewishler, atawısh tirkewishler ha’m feyil tirkewishler.

1. 
   Tu’pkilikli tirkewishlerdin’ toparına jeke turg’anda leksikalıq ma’nisine iye emes tirkewishler kiredi. Olar mınalar: ushın, deyin, sayın, kibi, yan’lı, sıyaqlı, menen, haqqında, jo’ninde, arqalı, t.b. Olardın’ grammatikalıq ma’nisi o’zleri dizbeklesip kelgen so’zleri menen birge qollanılg’anda an’lanadı.
   
2. 
   Atawısh tirkewishlerdin’ toparın atawısh ha’m ra’wish so’zlerden ko’mekshi so’z xızmetine o’tken: keyin, son’, burın, aldın, basqa, jaqın, qarsı, janında, qasında, u’stinde, tusında, artında, ishinde ha’m t.b. sıyaqlı so’zler quraydı. Bunday so’zler qollanııl wına qaray ko’mekshi so’z ma’nisinde de, dara leksikalıq ma’nili so’z retinde de qollanıladı.
   
3. 
   Feyil tirkewishlerdin’ toparın ko’mekshi so’z xızmetine o’tken feyil tiykarlı so’zler: baslap, boylap, jag’alap, qaray, qarap, qarag’anda, qaramastan, t.b. sıyaqlı so’zler quraydı. Bular da ga’p ishinde qollanııl w o’zgesheligine qaray birde ko’mekshi, birde ma’nili so’z retinde qollanıla beredi. Tirkewishlik xızmette kelgende, olar o’zinen burın seplenip kelgen so’zler menen dizbeklesedi.
   

Tirkewishler, ko’binese ataw, barıs, shıg’ıs, geyde ju’da’ siyrek tabıs seplik jalg’awlı atawısh ha’m atawıshlıq xızmettegi so’zler menen qollanıladı. Tabıs sepligindegi so’zler menen tek eki feyil tirkewish (jag’alap, boylap) dizbeklesip, sol so’zler menen birge orın ma’nisin bildiredi:
Misali:
Paroxod ketip baratırg’an jaqqa qarap jag’ıstı jag’alap juwırdı. Esiktin’ aldındag’ı salmanı jag’alap qashının’ basına shıqtı.
Ataw, iyelik sepligindegi so’zler menen dizbeklesetug’ın tirkewishler.
Tirkewishlerdin’ birazı ataw, geyde iyelik sepligindegi atawısh so’zler menen dizbeklesip, sol so’zlerdi o’zinen son’g’ı so’zler menen ma’nilik baylanısqa tu’siredi. Olardın’ tiykarg’ilari mınalar: menen, haqqında, jo’ninde, tuwralı, arqalı, ushın, sayın, boyı, boyınsha, kibi, yan’lı, sıyaqlı, ta’rizli, qurlım, shelli, sebepli, qa’lpinde, tu’rde, ra’wishte, sıpatında, qa’ddinde, retinde, a’tirapında, betke, u’stinde, t.b.