Tema: Ko’mekshi so’zler olardin’ tu’rleri

Menen tirkewishi. Ha’zirgi a’debiy tilde menen tirkewishi (fonetikalıq variantları menen) ataw formalı so’zler menen jiyi qollanıladı. Iyelik sepligindegi almasıqlar menen dizbeklesip kelgende, sol almasıq penen birgelikte ekenligin
an’latadı:
Misali:
Sen menin’ menen so’ylespekshimisen’.
Men senin’ menen endi birge ju’rmeymen.
Menen (benen, penen) tirkewishi o’zi dizbeklesip kelgen basqarıwshı so’zler menen birge to’mendegi ma’nilerdi an’latadı:

1. 
   Orın, waqıt ha’m sebep ma’nilerin bildiredi:
   

Olar sheldin’ bası menen shertekke qaray ju’rdi Eshki ılaqların ertip soqpaq penen ketip baratır. Sen olardı tu’ni menen fermag’a aparıp qos.Gu’lsimnin’ selk-selk ku’lkisi Temirbektin’ kirip keliwi menen tıyıldı .

2. 
   Is-ha’rekettin’ iske asıw usııl n bildiredi: Serkebay tunjırawı menen otır.Balıqshılar ba’ha’rdin’ keliwin asıg’ıslıq penen ku’tti.
   
3. 
   Qural ha’m ko’lik ma’nilerin bildiredi: Ayaqtan jaramag’an jerler nasos penen suwg’arıldı .Bizler avtomobil menen jetip keldik .
   
4. 
   Is-ha’reket qaratılg’an materiallıq, zatlıq ma’nilerdi bildiredi: Sırtına tutqan shiylerin zerbaraq penen orattı ("Alpamıs"). Bag’dın’ aynalası diywal menen qorshalg’an.
   
5. 
   Birgelik ha’m qarım-qatnaslıq ma’nilerdi an’latadı: Artıq bir ku’ni eki jigit penen Turdıgu’ldin’ u’yine keldi .
   
6. 
   Menen tirkewishi -g’an affiksli kelbetlik feyil menen dizbeklesip, qarsılaslıq ma’ni bildiredi: Baqırg’an menen arjag’ındag’ılarg’a dawısı jetpeydi Haqqında, tuwralı, jo’ninde, jayında tirkewishleri.
   

Bul tirkewishler atlıqlarg’a dizbeklesip, sol atlıq so’zler menen birge obyektlik ma’ni bildiredi. Olar tuwra obyektlik ma’ni bildirip kelgende, tuwra tolıqlawıshlar sıyaqlı, ko’binese awıspalı feyiller menen baylanısadı. Bunday jag’dayda olar tabıs sepliginin’ ma’nisine barabar bolıp, olardı tabıs seplik tu’rinde almastı ır p aytıwg’a boladı:
Misali:
Birew kolxoz tuwralı a’n’gime etse, birew tozdı aytadı. Birew kolxozdi a’n’gime etse, birew tozdı aytadı
Haqqında, tuwralı, jo’ninde, jayında tirkewishleri o’zleri dizbeklesip kelgen so’zleri menen birge is-ha’rekettin’ kim, ne, kimler, neler jo’ninde ekenligin bildirip, qıya tolıqlawısh ma’nisine jaqın keledi. Bunday jag’dayda olardı tabıs sepligindegi so’zler menen almastı ır wg’a bolmaydı: Men bul haqqında hesh na’rse ayta almayman.Biraq keshe ol Serkebay ag’a tuwralı jaman pikir aytpadı.
Ol o’zin Aytjan jo’ninde haq dep esapladı
Ushın tirkewishi, ko’binese ataw sepligindegi atlıq, iyelik sepligindegi almasıq, kelbetlik feyildin’ -g’an ha’m ha’reket atının’ -ıw, -g’anlıg’ı affiksli so’zler dizbeklesip kelip, to’mendegi ma’nilerde qollanıladı:
1) ataw sepligindegi atlıq ha’m iyelik sepligindegi almasıqlar menen dizbeklesip kelip, is-ha’rekettin’ birewge ya bir na’rsege arnalg’anlıg’ın an’latadı: Al men o’zim ushın, o’zime derek jigitler ushın hesh g’am jemeymen. Pa’rawan keleshek turmıs adamlar ushın du’ziledi ("E.Q."). Siz bul ma’rdanalıqtın’ ha’mmesin menin’ ushın isledin’iz (Q.x.e.)