Qaraqalpaq kórkem ádebiy tiliniń haqqında
Ádebiy tildiń Awızeki sóylew һám jazba stilleri bar. Házirgi ádebiy tilimizde jazba stillerdiń túrleri kóp: Is qaǵazlarınıń stili, publitsistikalıq stil, ilimiy stil, kórkem ádebiyat stili sıyaqlı túrlerge bólinedi. Hátteki usı kórsetilgen stillerdiń de óz ishinde bir neshshe stillik ózgeshelikleri boladı. Máselen, kórkem ádebiyat stiliniń ózi poéziyalıq stil, prozalıq stil, satiralıq stil, tımsallar stili sıyaqlı ózgesheliklerge iye boladı.
Ádebiy tilde samal, gúz, qıs, mektep, gazeta, kitap, jańa, jaqsı, jaman, uzın, qısqa, oqıw, islew, jasaw, barıw, keliw, búgin, erteń, men, sen, ol t.b. sıyaqlı bir qansha sózler sózler hámme stillerde qollanıla beredi. Bunday hámme stiller ushın ortaq, keń qollanılatuǵın sózler ulıwma ádebiy yamasa stillik neytral (bir stil ushın biytárep) sózler dep ataladı.
Stillik neytral sózlerde qosımsha máni bolmaydı, olar gápte óziniń tuwra mánisinde qollanıladı.
Awızeki sóylew stili ádebiy tiliniń awızeki sóyleu formasınıń tiykarında payda boladı. Kóbinese awızeki sóylewde pikirdi anıq, túsinikli etip jetkeriwge baylanıslı qarapayım sózler, naqıl-maqallar, frazeologiyalıq birlikler qollanıladı. Mısalı: aǵa, apa, áje, apajan, bawırım, qulınım, yashullı, aqsaqal, qorqıp kettim, janım qalmadı t.b. Awızeki sóylew stilinde sózlerdiń orın tártibi erkin boladı. Pikirler qısqa-qısqa jay gápler arqalı bildiriledi. Olar kóbinese tolıq emes gáp, dialog túrinde ushırasadı. Bul stil kórkem shıǵarmalarda personajlardıń obrazın jasawda keń qollanıladı. Máselen úndemeytuǵın tartınshaq juwas adamlar obrazın jasawda:
-«Tazda taraqlı boladı, ol da kerekli boladı» - degen eken birew, ádira qaldıq.(J.Aymurzaev)
Yaki birewdiń kúshliligi menen birewdiń ázziligin kórsetpekshi boladı. Mısalı:
-«Baspaqtı samal ushırsa, eshkini aspanda kór» - degen eken birew, háy sen bul jerde ne qılıp júripseń! (A.Begimov).
Demek naqıl-maqallardıń da kórkem shıǵarmalarda atqaratuǵın xızmeti úlken.
Dostları ilə paylaş: |
