Temel sağlik hizmetleri genel müDÜRLÜĞÜ zoonotik hastaliklar daire başkanliğI zoonotik hastaliklar

PROFLAKSİ
Kuduz proflaksisi, hayvan kuduzunun kontrolü ve insanlarda temas öncesi ve temas 
sonrası proflaksi başlıkları altında incelenmelidir.
Hayvan kuduzunun kontrolü: 
İnsan kuduzu ile mücadelenin temelinde evcil hayvan, özellikle köpek kuduzunun kontrol 
altına alınması yatmaktadır. Evcil hayvan kuduzunun kontrolünde şu önlemler alınmalıdır:
•  Sahipli olan tüm evcil hayvanlar kayıtlı olmalıdır,
•  Evcil hayvanlar belediyeye kayıt ettirilip aşıları düzenli olarak yaptırılmalıdır. Bu iş 
için Flury suşu (virüsün embriyonlu yumurtada seri halde pasajı ile elde edilmiş şekli)’ndan 
hazırlanan canlı attenue aşılar kullanılır.
•   Hayvanlara çiğ et yedirilmemelidir,
• Başıboş evcil hayvanlar toplanarak aşılanmalıdır. Evcil hayvanların vahşi hayvanlarla 
teması engellenmelidir. 
• Uygun çiftlikler kurularak başıboş kedi ve köpekler buralarda barındırılmalı, 
kısırlaştırılarak üremeleri önlenmelidir.
     Yaban hayvan kuduzunun kontrolü çok zordur. Son zamanlarda yaban hayvanlarının 
aşılanmaları için rekombinan oral aşı geliştirilmiştir. Bu aşı, kümes hayvanlarına intraserebral 
olarak enjekte edilerek uçaklarla, vahşi hayvanların yaşadıkları bölgelere atılmaktadır. Bu 
yöntemle yapılan ilk saha çalışmaları son derece başarılı olmuştur.
İnsanlarda kuduz profilaksisi:
Kuduz profilaksi hizmetleri Sağlık Bakanlığı’nın yayınladığı ve yürürlükte olan “Kuduz 
Koruma ve Kontrol Yönergesi” doğrultusunda olmalıdır. 
Temas öncesi proflaksi
Kuduz vakalarıyla sık karşılaşan sağlık personeli, kuduz araştırma laboratuarları 
çalışanları, veterinerler, hayvan bakıcıları, avcılar, köpek kuduzunun yüksek olduğu buna 
karşın uygun tıbbi yaklaşım verilemeyecek bölgelere seyahat edenler gibi kuduz açısından risk 
grubundaki kişilere maruz kalma öncesi aşı yapılmalıdır. Temas öncesi proflaksinin hedefi 
kişide 0,5 IU/mL antikor titresine ulaşmak veya 
Rapid Flourescent Focus Inhibition Test 
(RFFIT) ile1/5 serum dilüsyonunda tam virüs nötralizasyonunu sağlamaktır. Bu amaçla deltoid 
adeleye, im olarak üç doz (0., 7., 21. veya 28. günlerde birer doz olmak üzere toplam üç doz) 
hücre kültüründen elde edilmiş kuduz aşısı uygulanmalıdır. Çocuk, erişkin ve hamileler aynı 
şema ve dozlarla aşılanır. Aynı amaçla 
Food and Drug Administration (FDA) tarafından onay 
almış tek intradermal form 0.1 mL dozunda yapılabilir. Başlanmış olan aşılamaya başka bir 
hücre kültür aşısı ile devam edilebilir.
Yüksek risk grubundakiler her altı ayda bir, daha düşük risk grubundakiler iki yılda 
bir kuduz antikorları RFFIT yöntemi ile ölçülerek, nötralizasyon 1/5 dilüsyonunun altında ise 
bir doz rapel yapılır. Bu kişilerde kuduz şüpheli bir temas olduğunda, kuduz immünglobülini 
uygulanmasına gerek yoktur ve 0. ve 3. günlerde olmak üzere toplam iki doz aşı yapılır.

Zoonotik Hastalıklar Hizmet ‹çi  Eğitim Modülü - Zoonotik Hastalıklar
- 91 -
Temas sonrası profilaksi
Kuduz şüpheli hayvan tarafından ısırılan kişide enfeksiyonu önlemek amacıyla lokal 
yara tedavisi, kuduz immünglobulini ve aşı uygulamaları yapılabilir. Şüpheli temas durumunda 
izlenecek yol Şekil 1’de gösterilmiştir. Lokal yara tedavisinde amaç yaraya bulaşmış olan virüsün 
organizmaya girmesini engellemektir. Yaranın en kısa zamanda su ve sabunla temizlenmesi 
korunmada çok etkilidir. Aynı amaçla povidon-iyodin de kullanılabilir. Yaraya çok gerekli 
olmadıkça sütür atılmamalıdır. Cerrahi tedavi virüsün vücuda yerleşmesini kolaylaştırır ve 
işlem sırasında açılabilecek ince sinir uçları virüse giriş kapısı oluşturabilir. Gerekli durumlarda 
iğnenin geçeceği her bölge için 0.1 mL hiperimmün serum uygulanmalıdır. Yara temizliği 
ve kuduz proflaksisinin yanında tetanoz ve bakteriyel süperenfeksiyonlara karşıda önlem 
alınmalıdır. Temas sonrası kuduz proflaksisi Tablo 1’de gösterilmiştir.
Şekil 1. Kuduz riskli temasta proflaksi yaklaşım şekilleri
VAHŞİ HAYVAN
Yara bakımı + tetanoz 
 
-
prolaksisi
Kuduz Ig 
 
-
Aşı (0., 3.,  7.,  14. 
 
-
ve 28. gün) (10 gün 
içinde, kuduz olmadığı 
kanıtlanırsa aşı kesilir)
Yara bakımı + tetanoz 
 
-
prolaksisi
Kedi ve köpeğin 
 
-
gözlem (10 gün içinde 
ölürse)
Kuduz Ig
 
-
Aşı (0., 3.,  7.,  14. ve 
 
-
28. gün)
 Kuduz olmadığı 
 
-
kanıtlanırsa aşı kesilir)
Kuduz Ig 
 
-
Aşı (0., 3., 7., 14. ve 28. gün) (10 gün içinde, 
 
-
kuduz olmadığı kanıtlanırsa aşı kesilir)
Provakasyon sunucu ısırılmış, sahipli, 
sağlam, gözlem altında, bölgede kuduz 
yoksa
Yara bakımı + tetanoz prolaksisi
 
-
Hayvan gözlemi (10 gün içinde ölürse)
 
-
Kuduz şüpheli
 
-
 Yara bakımı 
 
-
+ tetanoz 
prolaksisi
Kuduz Ig 
 
-
Aşı (0.,  3.,  7., 
 
-
14. ve 28. gün) 
(10 gün içinde, 
 
-
kuduz olmadığı 
kanıtlanırsa aşı 
kesilir)
Yara bakımı 
 
-
+ tetanoz 
prolaksisi
Kuduz Ig 
 
-
Aşı (0., 3., 7., 
 
-
14. ve 28. gün)
EVCİL HAYVAN
Aşılı
Aşısız
Kaçmış veya 
öldürülmüş

Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı
- 92 -
Tablo 1. Temas sonrası kuduz profilaksisi
Aşı durumu
Tedavi
Uygulama*
Önceden 
aşılanmamış
Yara temizliği
Hemen bol su ve sabunla temizlenmeli, 
varsa eğer, povidon-iyot solüsyonu gibi bir 
virüsidal ajanla muamele edilmelidir.
Kuduz immünglobulini 
(HRIG veya ERIG)
Hesaplanan toplam 
dozun hepsi anatomik 
olarak uygunsa yara 
çevresine ve yara içine 
yapılmalıdır. Anatomik 
olarak tamamı yara 
çevresine yapılamıyorsa 
geri kalan miktar aşının 
yapıldığı ekstremiteden 
farklı bir ekstremiteye 
ve kas içine yapılır.
HRIG 20 IU/kg dozunda uygulanır.
 ERIG 40 IU/kg dozunda uygulanır. ERIG 
kullanıla-caksa mutlaka uygulamadan önce 
deri testi yapılmalıdır (uygulama öncesinde 
serumun 1/100 dilüsyonu 0.1 mL intradermal 
olarak verilerek test edilmelidir). Deri testi 
pozitif çıkan olgularda insan kaynaklı kuduz 
immünglobulini kullanılmalı veya uygula-
ma öncesi kas içi olarak antihistaminik ve 
epinefrin/adrenalin yapılıp uygula-ma sonrası 
en az bir saat gözlem altında bulundurul-mak 
kaydıyla ERIG verile-bilir.
Aşı
Human diploid cell vaccine (HDCV) veya 
purifi ed chick embryo cell vaccine (PCECV) 
İM olarak (deltoid** adaleye) 0., 3., 7., 14. 
ve 28. günlerde birer doz olmak üzere toplam 
beş doz kuduz aşısı uygulanır.
10 günlük gözlem süresi içinde şüpheli 
temasa sebep olan hayvanın kuduz olmadığı 
kanıtlanırsa aşı uygulamasına son verilir.
Daha önce tam 
doz aşılanmış 
veya temas 
öncesi tam 
doz profilaksi 
uygulanmış 
kişilerde***
Yara temizliği
Hemen su ve sabunla temizlenmeli, varsa 
eğer, povidon-iyot solüsyonu gibi bir 
virusidal ajanla muamele edilmelidir.
HRIG veya ERIG
HRIG/ERIG uygulanmasına gerek yoktur.
Aşı
HDCV veya PCECV İM olarak (deltoid 
adaleye), 0. ve 3. günlerde birer doz olmak 
üzere toplam iki doz aşı uygulanır.
* Bütün yaş gurupları için geçerlidir.
** Erişkin ve büyük çocuklar için kabul edilir tek aşı uygulama bölgesidir. Küçük çocuklarda 
uyluğun anterolateral bölgesine kas içine yapılabilir. Gluteal bölgeye kuduz aşısı uygulaması, 
antikor titresini düşürdüğü için asla yapılmamalıdır.  
*** Kuduz şüpheli temas öncesinde toplam iki doz olmak üzere tam doz aşılananlar ile daha 
önceden de kuduz şüpheli temasa maruz kalıp beş doz hücre kültürü kuduz aşısının uygulandığı 
kimseleri ifade eder. Diğer tip aşılarla aşılananlarda antikor yanıtı dökümante edilmelidir.

Zoonotik Hastalıklar Hizmet ‹çi  Eğitim Modülü - Zoonotik Hastalıklar
- 93 -
Aktif bağışıklama
Aşılama ile yapılır.  Üç tip kuduz aşısı vardır.
1. Beyin dokusundan hazırlanan aşılar
a) Semple Tip: Bu aşı, sabit virüs ile infekte edilmiş koyun, keçi, tavşan gibi hayvanlarının 
beyinlerinin inaktive edilmiş, %20’lik tuzlu sudaki süspansiyonudur.  Ölü virüs aşısıdır. 
Ülkemizde bu aşının uygulamasına 1996 yılından sonra son verilmiştir. Yan etkilerinden dolayı, 
bu aşı sadece diğer aşıların temin edilemediği durumlarda önerilmektedir.
b) Meme emen fare beyin dokusu aşısı: Myelin dokusu gelişmemiş dokuz günden küçük 
farelerin enfekte beyin dokuları inaktive edilerek hazırlanır. Bu aşılarda ensefalomyelit riski 
daha düşüktür (1/8000).
2. Kanatlı hayvan embriyonu aşıları:  İnfekte ördek ve civciv embriyonlarından 
hazırlanmaktadır. Ördek embriyonundan hazırlanan aşı, Duck Embryo Vaccine (DEV) günde 
bir doz olarak 14-20 gün boyunca uygulanır. Buna rağmen yeterli özgül antikor sağlayamazlar. 
Myelin dokusu içermediklerinden dolayı nöroallerjik etkileri azdır. Bu aşının ensefalomyelit 
yapma riski 1/24000 civarındadır.  1957 yılından sonra yaklaşık 20 yıl boyunca ABD ve 
Avrupa’da bu aşı kullanılmıştır. Ülkemizde hiçbir zaman rutin uygulamaya girmemiştir. 
Kuduz virüsü Flury suşunun civciv embriyosunda üretilen attenüe virüs aşısı hayvan 
aşılamalarında kullanılmaktadır.
3. Doku kültürü aşıları: Antijenite ve emniyet yönünden diğer aşılardan üstündür. 
İnsan dokusu orjinli ilk aşı 1964 senesinde, insan diploid doku kültürü hücre dizilerinde 
üretilen “Human Diploid Cell Vaccine (HDCV)” dir. Bu aşı temel aşı olarak kabul edilmekte 
ve diğer aşıların etkinlik ve güvenilirliğinin değerlendirilmesinde referans olarak alınmaktadır. 
Bu aşıdan başka hücre kültüründen üretilen, Rabies Vaccine Adsorbed (RVA), Fetal Bovine 
Kidney Cell (FBKC), Purified Vero Cell Rabies Vaccine (PVRV), Purified Chick Embryo Cell 
Vaccine (PCEC) ve Purified Duck Embryo Vaccine (PDEV)  gibi aşılar mevcuttur. Bunların 
uygulama şemaları hemen hemen aynıdır. Bu aşılar içinde ülkemizde ve dünyada en yaygın 
olarak kullanılanı HDCV’dir.  
Mevcut hücre kültürü aşılarından her birinin yeterli etkinliğe sahip olduğu gösterilmiştir. 
Temas sonrası profilakside; hücre kültürü aşılarından 0., 3., 7., 14. ve 28. günlerde, birer doz 
olmak üzere, toplam beş doz deltoid adaleden kas içine uygulanır. Bağışıklık yetmezliği 
olan kişiler, immünsüpresif ajan kullananlar, hamileler, obezler ve elli yaşın üzerinde olan 
kişilerde aşı yanıtı tam oluşmayabileceğinden beşinci doza ilaveten 90. günde altıncı bir 
doz daha yapılmalıdır. Aşılamaya temas sonrası olabildiğince erken başlanmalıdır. Kuluçka 
süresi değişken olduğundan  şüpheli temas sonrası, geçen süreye bakılmaksızın aşılanmaya 
başlanmalıdır. Aşılama takvimine uymayan hastalarda, bir veya birkaç doz yapıldıktan sonra, 
gecikme birkaç gün ise, aşılamaya kalınan yerden devam edilmelidir. Örneğin 0. ve 3. günlerde 
aşısı yapılan hasta 10. gün başvurduğunda 7. gün yapılması gereken aşı o gün yapılır, diğer 
aşıları da 17. ve 31. gün yapılarak tamamlanır.
Aşıya bağlı oluşabilecek yan etkiler
HDCV ile aşılanan kişilerin %30-74’ünde hafif lokal reaksiyonlar (eritem kaşıntı) 
%5-40’ında ise baş ağrısı, bulantı, abdominal ağrı, kas ağrısı, baş dönmesi gibi sistemik yan 
etkiler görülebilir. Aşıya bağlı hipersensivite reaksiyonu genellikle tekrarlayan dozlarda ortaya 
çıktığından bu gibi bir durumun varlığında başka tür hücre kültürü aşısına geçilebilir. Böyle 
kişilerde aşı uygulamaları esnasında antihistaminik ve adrenalin hazır bulundurulmalıdır. 

Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı
- 94 -
Aşılama gerekmeyen durumlar:
Aşılı hayvan tarafından ısırılma veya temas,
• 
Bilinen ve halen sağlam olan bir hayvan tarafından 10 günden daha önce ısırılan 
• 
veya teması olan kişiler,
Fare gibi küçük kemirici hayvanlar tarafından ısırılan veya teması olanlar,
• 
Soğukkanlı hayvan teması veya ısırılması olanlar,
• 
Kuduz veya kuduz şüpheli hayvanı besleyenler, bu hayvanların kanı, idrarı veya 
• 
dışkısı ile teması olanlar, bu hayvanların etlerini yiyen veya sütlerini içenler,
Aşı yaptırması riskli olup (ağır hastalık, malnütrisyon gibi) 10 gün şüpheli hayvanı 
• 
gözleme imkanı olanlar,
Kuduz olmayan insan tarafından ısırılanlar,
• 
Kuduz hastasına bakım yapan kişilere (temas olmadığı sürece) aşı uygulanmaz.
• 
Aşılanma sürecinde; kortikosteroid, immünsüpresif ajan, antimalaryal ilaç alanlarda 
• 
bu ilaçlara mutlak gereklilik durumu yoksa ara verilmelidir. Gebelik aşılama için 
kontrendikasyon oluşturmamaktadır.
Pasif bağışıklama
İmmün serumlarla yapılır. Aşı uygulamasını takiben antikor oluşumu için gereken 
süre, 14 güne kadar uzayabilmektedir. Bazı durumlarda inkübasyon süresinin 5-10 güne kadar 
kısaldığını hatırlayacak olursak, bu ağır durumlarda (Ağır ve MSS’ne yakın yaralanmalar, kuduz 
olduğu kesin olarak bilinen hayvanlar tarafından ısırılanlar vs.)  kişi daha evvelden aşılı değilse, 
ilk doz aşı ile birlikte tek doz olarak immün serum kullanılması gerekir.  İmmünizasyondan 
amaç, aşıya bağlı antikorlar oluşana kadar hastalığın ortaya çıkmasını önlemektir. Bu sayede 
sağlanan immünite hızlı oluşur ve kısa sürer.  At kaynaklı, Equine Rabies Immune Globulin 
(ERIG) ve insan kaynaklı, Human Rabies Immune Globulin (HRIG) olmak üzere iki tür immün 
serum vardır.
At kaynaklı immün serumlar, serum hastalığına veya aşırı duyarlılık reaksiyonlarına 
neden olabilirler. Bu nedenle imkân varsa, insan kaynaklı immün serumlar kullanılmalıdır. 
Eğer at kaynaklı immunglobulin (ERIG) kullanılacak ise, uygulama öncesinde serumun 
1/100 dilüsyonu 0.1 mL intradermal olarak verilerek test edilmelidir. ERIG 40 IU/kg dozunda 
uygulanır. Uygulamadan önce cilt testi yapılmalı, pozitif çıkarsa, insan kaynaklı rabies immun 
globulini (HRIG) kullanılmalı veya uygulama öncesi kas içi olarak antihistaminik ve epinefrin/
adrenalin yapılıp uygulama sonrası en az bir saat gözlem altında bulundurmak şartıyla at kaynaklı 
kuduz immunglobulini uygulanmalıdır. HRIG preparatları mililitrede 150 IU nötralizan antikor 
bulunacak  şekilde standardize edilmiştir. HRIG, 20 IU/kg tek doz uygulanır. At kaynaklı 
(heterelog) olanlarda ise 40 IU/kg olarak tam dozda yapılmalıdır. Hesaplanan toplam dozun 
hepsi anatomik olarak uygunsa yara çevresine ve yara içine yapılmalıdır. Anatomik olarak 
tamamı yara çevresine yapılamıyorsa geri kalan miktar aşının yapıldığı ekstremiteden farklı 
bir ekstremiteye ve kas içine yapılır.  İmmünglobülin ve aşı ayrı enjektörler kullanılarak 
vücudun farklı bölgelerine yapılmalıdır. Kuduz immunglobulini asla aşı ile aynı enjektörde 
uygulanmamalıdır.
Kuduz  şüpheli temas sonrası kuduz aşısı bulunamamışsa yara temizliği ile kuduz 
immünglobulini vakit kaybedilmeden uygulanır. Aşı daha sonra yapılabilir.  Şayet temas 
sonrasında kuduz immünglobülini bulunamamış ise kuduz aşısı başlanır ve ilk aşı dozunun 
uygulanmasını müteakip yedi gün içinde immunglobulinin bulunması halinde tatbik edilir. 
Kuduz immunglobulininin bulunamadığı durumlarda, Dünya Sağlık Örgütünün önerdiği 
alternatif 2.1.1. şeması (0. gün iki doz, 7. ve 21. günlerde birer doz olmak üzere toplam dört 
doz) uygulanabilir.

Zoonotik Hastalıklar Hizmet ‹çi  Eğitim Modülü - Zoonotik Hastalıklar
- 95 -
BİLDİRİM VE SÜRVEYANS
 
Kuduz hastalığı A grubu bildirimi zorunlu hastalıklar arasında yer almaktadır. Bildirim 
ve sürveyans “Bulaşıcı Hastalıkların İhbarı ve Bildirim Sistemi Standart Tanı, Sürveyans ve 
Laboratuar Rehberi”ne göre yapılmalıdır.
Klinik tanımlama
 
Kuduz akut bir ensefalomyelittir. Hastaların genellikle kuduz bir hayvan tarafından ısırılma 
veya tırmalanma öyküsü mevcuttur. İnkübasyon süresi genellikle 20-90 gündür, fakat bazen 
yıllarca sürebilir. Hiperaktif veya paralitik formlarla seyredebilir. Semptomların başlamasından 
sonra 7-10 gün içinde yoğun bakım desteği yapılmazsa, koma ve solunum yetmezliğine bağlı 
ölüm kaçınılmazdır.
Tanı için laboratuar kriterleri
Post-mortem örneklerde (özellikle beyin dokusu) DFA ile kuduz virüsü antijenlerinin 
• 
saptanması,
Ensenin saç folikülleri çevresinden alınan sinir dokusu örneklerinde veya kornea 
• 
sürüntülerinde DFA ile kuduz virüsü antijenlerinin saptanması,
Hastaya ait beyin dokusu, tükrük veya BOS örneklerinden (deney hayvanlarında veya 
• 
hücre kültürlerinde) kuduz virüsu izolasyonu,
Aşısız bir kişide, serum veya BOS’ta RFFIT ile 
• 
≥1/5 titrede (tam nötralizasyon) nötralizan 
antikorların saptanması
Post-mortem veya ante-mortem hasta örneklerinde (beyin dokusu, cilt, kornea veya 
• 
tükrük) PCR tekniği ile kuduz virüsü genomik sekanslarının saptanması 
Vaka Sınıflaması
Olası Vaka: Kuduz riskli temas öyküsü ile birlikte klinik tanımlamaya uyan vaka.
Kesin Vaka: Laboratuar testlerinden biri ile onaylanmış olası vaka.
[NOT: Kuduz Riskli Temas tanımı için Bkz. S.B. TSHGM, Kuduz Korunma ve Kontrol 
Yönergesi]
ÖZETLEME UYGULAMASI
Senaryo 1: Hasan bey sabah sporunu yapmak amacıyla erken saatlerde dışarı  çıkar, parkta 
koşarken bir grup sokak köpeğinin saldırısına uğrar. Boynundan ve yüzünden yaralanır. 
Yaralarının bir kısmı derindir ve kanamalıdır. Hemen en yakın sağlık kuruluşuna gelir. Sağlık 
kuruluşunda Hasan beyi karşılayan hekim siz olsaydınız, 
İlk müdahaleniz ne olurdu?
- 
Hastayı nasıl bilgilendirirdiniz?
- 
Tıbbi tedavi anlamında ne yapardınız?
- 
Hangi kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılır?
- 
İhbar ve bildirimini nereye yaparsınız?
- 
Köpek için yapılması gerekenler nelerdir?
- 

Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı
- 96 -
Senaryo 1 yanıt: 
Öncelikle yarayı bol su ve sabun ile yıkardım. Tetanoz proflaksisi yapar, gecikmiş ve 
enfekte yara ise antibiyotik tedavisine başlardım. Hastadan konuya ilişkin iyi bir 
anamnez alarak profilaksi yaklaşımımı belirlerdim. Bağışıklama ihtiyacı olanlara aşılama 
programını başlatır ve kuduz immunglobulini yapardım. Yara yerinin sütüre edilmesi 
hayati önemi haizse yara dudakları çevresine ve yara tabanına kuduz immunglobulin 
uygulayarak sütüre ederdim. Bildirim formunu düzenler, TSM/SGB’ye gönderirdim. 
Belediye, tarım teşkilatı ve ilgili kolluk kuvvetine haber verirdim. Köpeğin 10 günlük 
gözetim altına alınmasını sağlardım. Sonucunu takip ederdim.
Senaryo 2: İlçe hıfzıssıhha kurulu, ilçedeki başıboş köpek kaynaklı kuduz riski ve şüpheli ısırık 
vakalarına yaklaşımla ilgili bir toplantı düzenlenmiştir. Tartışma konularını ve alabilecekleri 
kararları tartışınız.
Senaryo 2 yanıt: 
Tartışma konuları,
Başıboş köpekleri nasıl kontrol edebiliriz?
1. 
Şüpheli temas ve ısırık durumlarında sağlık kuruluşlarında yeterli aşı ve 
2. 
immünglobulin var mıdır?
Bildirim sistemi sağlıklı işlemekte midir?
3. 
Halkı nasıl bilinçlendirebiliriz?
4. 
Alınabilecek kararlar,
Köpek barınakları kurulması, köpeklerin kısırlaştırılması ve kayıt altına 
1. 
alınması,
Sağlık kuruluşlarında aşı ve immünglobulin sürekli hazır bulundurulması,
2. 
Bildirim ile ilgili dikkat çekilmesi, personelin bilgilendirilmesi,
3. 
Kurumlar ve sektörler arası  işbirliği ile halkı uyarıcı ve bilinçlendirici afişler 
4. 
hazırlanması, yerel medyadan yardım alınması olabilir.
Senaryo 3: Hasan bey başvurmuş olduğu sağlık merkezi tarafından aşılama ve pasif 
immünizasyon programına alınmış fakat Hasan bey ikinci doz aşısını olduktan sonra işleri 
nedeniyle başka bir şehre gitmiştir. Şüpheli ısırılma olayının 10. günü başka bir sağlık kurumuna 
başvuran Hasan bey için bundan sonraki aşılama takvimi nasıl devam etmelidir.
Senaryo 3 yanıt: Hasan beyi ısıran köpekler sokak köpeği olduğu için aşılama takvimi beş 
doza tamamlanmalıdır. Üçüncü doz aşısını olmadığı için 10. gün geldiğinde o gün yedinci 
gün olarak kabul edilir ve takvim buradan itibaren devam eder. Yani ısırılmanın 10. günü 
üçüncü, 17. günü dördüncü, 31. günü son doz aşılaması yapılarak aşılama tamamlanır.

Zoonotik Hastalıklar Hizmet ‹çi  Eğitim Modülü - Zoonotik Hastalıklar
- 97 -
Halka verilecek mesajlar
Sokak köpeklerinden uzak durunuz.
1. 
Evcil hayvanlarınızın aşılarını ve kontrollerini düzenli olarak yaptırınız.
2. 
Başıboş hayvanları, saldırgan ve şüpheli hayvanları yetkililere (Belediye, muhtar, 
3. 
jandarma vs) ihbar ediniz.
Kuduz riskli temas durumunda riskli temasa sebep olan hayvanı mümkünse 
4. 
gözetim altına alınız ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın ilgili birimlerine haber 
verinizveriniz.
Kuduz şüpheli temas durumlarında en kısa zamanda sağlık kurumlarına gitmekten 
5. 
çekinmeyiniz. Kuduz aşısı ve immünglobulini uygulaması dahil kuduza ilişkin 
işlemler ücretsiz olarak uygulanmaktadır.
Kuduz aşılamasına alındıysanız aşılama takviminizi yarıda bırakmayınız ve 
6. 
mutlaka tamamlayınız. Unutmayınız ki kuduz uygun profilaksi yaklaşımıyla 
önlenebilmektedir. Ancak, sağlık kuruluşuna başvurmayan ve klinik belirtileri 
ortaya çıkan kişilerde geri dönüş mümkün değildir ve hastalık ölümle 
sonuçlanmaktadır.
Hayvanlarla temastan sonra ellerinizi yıkayınız.
7. 
Çocuklarınızı, hayvanlarla teması olması halinde size haber vermesini yönünde 
8. 
uyarınız.

Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı
- 98 -
SORULAR
Kuduz hastalığının etkeni aşağıdakilerden hangisidir?
1- 
Herpes virüs
a. 
Coxaki virüs
b. 
Lyssavirüs
c. 
Nairovirüs
d. 
Pox virüs
e. 
Cevap c
Kuduz virüsü ile ilgili tanımlardan aşağıdakilerden hangisi 
2- yanlıştır?
Kuduz virüsü nörotrop bir virüstür.
a. 
Dış ortam koşullarına dayanıksızdır. 
b. 
Kuvvetli asit ve bazlar, deterjanlar, güneş ışınları virüsü tahrip eder. 
c. 
Kuduz virüsü DNA yapısında genom içerir.
d. 
Kuduz virüsü 30ºC’de beş dakikada canlılığını yitirir.
e. 
Cevap d
Aşağıda sayılan canlılardan hangisinin ısırması ile kuduz virüsü 
3- bulaşmaz?
Kedi
a. 
Köpek
b. 
Fare
c. 
Yarasa
d. 
İnsan
e. 
Cevap c
Kuduz virüsünün bulaş yolları ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi 
4- yanlıştır?
Vahşi hayvan ısırıkları ile bulaşabilir
a. 
Evcil hayvanlarla bulaşabilir
b. 
Organ transplantasyonu ile bulaşabilir
c. 
Hastayla aynı ortamı paylaşmakla bulaşabilir
d. 
Kuduz hayvanın, salyasının açık yaraya teması ile bulaşır
e. 
Cevap d
Kuduz enfeksiyonu açısından kimler risk grubunda 
5- sayılmaz?
Avcılar
a. 
Veteriner hekimler
b. 
İnşaat işçileri
c. 
Kasaplar
d. 
Çobanlar
e. 
Cevap c

Zoonotik Hastalıklar Hizmet ‹çi  Eğitim Modülü - Zoonotik Hastalıklar
- 99 -
Kuduz hastalığının patogenezi ile ilgili olarak hangisi 
6- yanlıştır?
Periferik sinir sistemini kullanarak beyine doğru ilerlerler
a. 
Virüs merkezi sinir sistemine ulaştıktan sonra bağışıklamanın yararı yoktur.
b. 
Isırılan yerin beyne olan uzaklığı hastalığın seyrinde önemlidir.
c. 
Yüzeyel ısırıklarda hastalık hafif seyreder
d. 
Virüs vücutta önce yara bölgesinde replike olur. 
e. 
Cevap d
Kuduz hastalığının kliniği ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi 
7- yanlıştır?
Ortalama inkübasyonu 1-3 ay kadardır
a. 
Ensefalitik formu en sık görülen formdur.
b. 
Paralitik (sessiz) kuduz formunda sifinkter kaslarda gevşek quadriparazi olur.
c. 
Paralitik form erken dönemde beyin tutulumuna ait bulgular görülür.
d. 
Hidrofobi, farengeal kasların kasılması ile ilgilidir.
e. 
Cevap d
Hidrofobi hangi dönemde görülür?
8- 
Koma
a. 
Prodrom dönemi
b. 
Akut nörolojik dönem
c. 
İnkübasyon dönemi
d. 
Paralitik (sessiz) kuduz formunda
e. 
Cevap c
Aşağıdakilerden hangisi kuduz hastalığının tanısında kullanılan örneklerden 
9- değildir?
Tükürük
a. 
Serum
b. 
Boyun kökü saçlı deri örneği
c. 
Dışkı 
d. 
Beyin biyopsisi
e. 
Cevap d
Aşağıdakilerden hangisi kuduz şüpheli durumda alınan örnek için 
10- yanlıştır?
Hayvanın yalnızca kafasının gönderilmesi yeterlidir.
a. 
Alınan örnek, içerisinde buz aküleri olan strafor bir kapla gönderilmelidir.
b. 
Tükürük örneğinin konulacağı kap steril olmalıdır
c. 
Tanı için tek örnek göndermek yeterlidir
d. 
Örnek, eğer hemen çalışılmayacaksa -80ºC’de saklanmalıdır.
e. 
Cevap d

Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı
- 100 -
Klinik belirtiler ortaya çıkmadan önce kuduz şüpheli  ısırıklı hastaya doğru yaklaşım 
11- 
aşağıdakilerden hangisidir?
Aşı+ adenosin arabinosid
a. 
Aşı+ isopirosine
b. 
Aşı+ immünoglobulin
c. 
İnterferon+ isopirosine
d. 
Özel bir tedavisi yoktur
e. 
Cevap c
Kuduzun klinik belirtileri ortaya çıktıktan sonra hastaya yapılması gerekli ilk iş 
12- 
aşağıdakilerden hangisidir?
Hastayı tecrit edip dış uyaranları en aza indirmek
a. 
Kuduz aşısı yapmak
b. 
Derhal antiviral tedavi başlanmalı
c. 
Semptomatik olarak komplikasyonlara yönelik tedavi yapılır.
d. 
İnterferon başlanmalıdır.
e. 
Cevap a
Aşağıdakilerden hangisi hayvan kuduzunun kontrolünde kullanılan yöntemlerden 
13- 
değildir?
Hayvanlara çiğ et yedirilmemelidir.
a. 
Evcil hayvanların vahşi hayvanlarla teması engellenmelidir.
b. 
Yakalanan köpeklere kistik ekinokokkozis aşısı yapılması
c. 
Yaban hayvanlarının aşılanmaları için rekombinan oral aşı geliştirilmiştir.
d. 
Sahipli olan tüm evcil hayvanlar kayıtlı ve ruhsatlı olmalıdır.
e. 
Cevap c
Kuduzla ilgili olarak hangisi doğrudur?
14- 
Kuduz vakalarının çok olduğu bölgelere seyahat etmek risk teşkil etmez
a. 
Temas öncesi proflaksi, 0.,  7. ve 14. günlerde birer doz olmak üzere toplam üç doz aşı 
b. 
uygulaması şeklindedir
Temas sonrası,  yara tedavisi, kuduz immünglobulini ve aşı uygulanmalıdır
c. 
Yara en kısa zamanda su ve sabunla temizlenmeli, sütür atılmalıdır
d. 
Tetanoz aşısı kontrendikedir
e. 
Cevap c

Zoonotik Hastalıklar Hizmet ‹çi  Eğitim Modülü - Zoonotik Hastalıklar
- 101 -
Kuduz ile ilgili olarak, aşağıdakilerden hangisi 
15- yanlıştır?
Kuduz  şüpheli temasa neden olan hayvan kayıpsa beş dozluk aşı  şeması ve Ig 
a. 
uygulanır
Kuduz şüpheli temasa neden olan hayvan 10 gün sonra yaşıyorsa aşılama kesilir
b. 
Evcil hayvanların gözlemine gerek yoktur
c. 
Hayvan kayıpsa uygulanan aşı şeması tamamlanır
d. 
Temas sonrasında immünglobülin bulunamamış ise yediinci güne kadar uygulanabilir
e. 
Cevap c
Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
16- 
Kuduz olgularında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve il teşkilatları ile işbirliği 
a. 
yapılmalıdır.
Olası kuduz vakaları muhakkak il sağlık müdürlüğüne bildirilmelidir.
b. 
Kuduz olgularında sürveyans çok önemlidir.
c. 
Kuduz ve kuduz riskli temas Grup D hastalıkları arasındadır.
d. 
Bildirim ülke genelindeki tüm sağlık kurumlarından yapılır.
e. 
Cevap d
Aşağıdakilerden hangisi Kuduz Riskli Temas sürveyansında kullanılan formlardan 
17- 
değildir?
Form 014
a. 
Form 016
b. 
Form 17/A
c. 
Kuduz riskli temas vaka inceleme formu
d. 
Grup C enfeksiyon etkenleri fişi
e. 
Cevap e

Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı
- 102 -