Temel sağlik hizmetleri genel müDÜRLÜĞÜ zoonotik hastaliklar daire başkanliğI zoonotik hastaliklar

Hastalığın ağırlık kriterleri:
Beyaz küre sayısının 10.000/mm
• 
3
 üzerinde olması, 
Trombosit sayısının 20.000/mm
• 
3
 altında olması, 
AST düzeyinin 700 U/L üzerinde, 
• 
ALT düzeyinin 900 U/L üzerinde, 
• 
PTT’nın 60 saniye üzerinde, 
• 
Fibrinojenin 110 mg/dL altında olması, 
• 
Melena ve bilinç değişikleri ölüm riskinin yüksek olduğunu gösteren ağırlık kriterleri 
• 
olarak tanımlanmıştır. 

Zoonotik Hastalıklar Hizmet ‹çi  Eğitim Modülü - Zoonotik Hastalıklar
- 59 -
TANI
KKKA hastalığında erken tanı, ihtiyaç duyulduğunda kan ve kan ürünlerinin sağlanması 
ve etrafa bulaşın önlenmesi açısından çok önemlidir. Ayırıcı tanının hızla yapılıp hastanın 
öncelikle KKKA olup olmadığı değerlendirilmelidir. 
Hastalığın kesin tanısı serum örneğinde PCR ile viral RNA’nın ya da ELISA ile 
spesifik IgM antikorlarının gösterilmesi ile konulur. Viremi KKKA hastalarında 10-12 gün 
kadar sürdüğünden bu dönemde serumda PCR ile virüs gösterilebilir. IgM antikorları hastalığın 
6-7. gününden itibaren ve IgG antikorları ise hastalığın yaklaşık 7-10. gününden itibaren 
pozitifleşir. 
AYIRICI TANI
KKKA ile uyumlu klinik ve laboratuar bulgusu olan hastalarda öncelikle KKKA 
hastalığına yönelik testler uygulanmalı, pozitif değerlendirildiğinde ise vaka yönetim 
algoritmasına göre hareket edilmelidir. Negatif bulunduğu takdirde de diğer hastalıklar açısından 
araştırılmalıdır. Ayırıcı tanıda bruselloz, salmonelloz, riketsiyoz, leptospiroz, tatarcık humması, 
hantavirüs enfeksiyonu gibi hastalıklar ve diğer kanamalı ateşler düşünülmelidir. 
II. OTURUM
Oturumun Konu Başlıkları: Tedavi, Sevk Kriterleri, Bildirim Basamakları ve Sürveyans
ÖĞRENİM HEDEFLERİ
Bilişsel Alan:
Katılımcılar KKKA hastalığına ilişkin; 
Tedavisini açıklayabilmeli,
1. 
Sevk kriterlerini sıralayabilmeli,
2. 
Sürveyans ve bildirim basamaklarını açıklayabilmeli,
3. 
Uygun örnek materyalini gönderme kriterlerini sayabilmeli,
4. 
Olgulara yaklaşım için algoritmayı kullanarak özetleyebilmeli,
5. 
YÖNTEM
Görsel işitsel eğitim araçlar ile anlatma yöntemi 
Vaka tartışması
Küçük grup çalışması
Demonstrasyon- Koçluk (gösterip- yaptırma)
Süre: 45 dk
Araç gereç: 
Küçük çalışma grubu masaları
Renkli karton
Post-it
Flip chart kağıdı
Barkovizyon
Video-cd
Vaka bildirim formu

Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı
- 60 -
TEDAVİ
Destek tedavisi KKKA tedavisinin temelini oluşturur. İhtiyaca göre kan ve kan ürünlerinin 
(taze donmuş plazma, trombosit süspansiyonu, eritrosit süspansiyonu) verilmesi gerekir. 
Bunun yanı sıra hastanın sıvı ve elektrolitlerinin takibi, varsa organ yetmezliklerine yönelik 
tedavi yapılır. Ateş, ağrı ve ajitasyona yönelik semptomatik tedavi, oral alamıyorsa parenteral 
beslenme ihmal edilmemelidir. Etkene yönelik tedavide ribavirin etkinliği tartışmalıdır. Halen 
ribavirin kullanılmalıdır veya kullanılmamalıdır  şeklinde bir öneri bulunmamaktadır. Sağlık 
Bakanlığı, KKKA Bilim Danışma Kurulunun aldığı karar doğrultusunda ribavirinin etkinliği 
ile ilgili bir çalışma planlanmıştır. Buna ilaveten immun serum tedavisine yönelik çalışmalar 
da devam etmektedir.  
SEVK KRİTERLERİ
KKKA düşünülen olgularda trombosit  < 150.000 /mm
1. 
3
 ve/veya lökosit  < 4000 /mm
3
 
ise hasta 2. basamak sağlık kuruluşuna sevk edilmelidir.
İkinci basamak sağlık kuruluşunda, aşağıdaki kriterler varsa hasta 
2. 
3. basamak sağlık 
kuruluşuna sevk edilmelidir:
60 yaşından büyük olanlar
a. 
Klinik durumu ve Laboratuar değerleri hızla bozulanlar
b. 
Şuur bulanıklığı olanlar
c. 
Trombosit < 50.000/mm
d. 
3
,  aPTT uzamış olanlar
KKKA hastalığı tablosunu ağırlaştıracak organ yetmezliği ve hematolojik hastalık 
e. 
gibi eşlik eden başka hastalığı olanlar (bkz. Vaka Yönetim Algoritması)
BİLDİRİM VE SÜRVEYANS
 
KKKA, ülkemizde ihbarı zorunlu C grubu hastalıklar arasında yer almaktadır. Bildirim 
ve sürveyans “Bulaşıcı Hastalıkların İhbarı ve Bildirim Sistemi Standart Tanı, Sürveyans ve 
Laboratuar Rehberi”ne göre yapılmalıdır.
 
İl sağlık müdürlükleri, kesin vakaların aylık icmalini yaparak genelge doğrultusunda  
(adı-soyadı, epi numarası, adresi, akıbeti vb.) bakanlığa göndermelidir. Buna paralel olarak 
aynı zamanda Form 017/C ile akut hemorajik ateşler başlığında da bildirimler yapılmalıdır. 
Şüpheli/olası vakaların ilgili aile hekimleri tarafından “Kene Tutunması ile Gelen 
• 
Hastalara Yaklaşım Algoritması” ve “KKKA Vaka Yönetim Algoritması” uyarınca 
takibi ve gerektiğinde ikinci/üçüncü basamağa sevk etmesi gerekmektedir. 
Aile hekimleri ve/veya birinci basamak sağlık kuruluşundaki hekimler tarafından ikinci 
• 
ve/veya üçüncü basamak sağlık kuruluşuna sevk edilen şüpheli/olası vakaların tüm 
bilgileri bu kuruluşlarda vakayı takip eden ilgili hekimler tarafından sisteme eksiksiz 
ve okunaklı biçimde kaydedilmelidir. Sisteme kaydı yapılmayan şüpheli/olası vakaların 
serum örnekleri değerlendirmeye alınmayacaktır.
KKKA web tabanlı sistem eksiksiz ve okunaklı bir şekilde kaydı yapılan şüpheli/olası 
• 
her vaka için bir epi numarası (Epi numarası:  İlin plaka kodu/Yıl/İl tarafından takip 
edilen kaçıncı vaka olduğu/vakanın kaçıncı örneği olduğu. Örneğin 06/2008/01-1) tayin 
edecektir. Sistem tarafından epi numarası tayin edilen serum örnekleri KKKA ile ilgili 
tanı merkezleri kabul edilen Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkez Başkanlığı (RSHMB) ve 
RSHMB’na bağlı laboratuarlar tarafından incelemeye alınacaktır. Uygun nakil kabı ve 

Zoonotik Hastalıklar Hizmet ‹çi  Eğitim Modülü - Zoonotik Hastalıklar
- 61 -
soğuk zincir koşullarında gönderilen serum örneklerini içeren tüplerin üzerine epi no ve 
hasta kimlik bilgileri mutlaka yazılmış olmalıdır. 
Vakalardan mutlaka yatışlarında ve çıkışlarında olmak üzere iki serum örneği 
• 
alınacaktır.
Numune alımı şüpheli/olası vakalardan yapılacaktır. Bunun dışında, herhangi bir klinik 
• 
ve laboratuar bulgusu olmayan ve sadece kene tutunması hikayesi söz konusu olan 
kişilerden konfirmasyon için örnek alınmayacaktır.
KKKA  şüphesiyle takip edilmekteyken vefat eden kişilere ilişkin bilgiler bakanlığa 
• 
ivedilikle bildirilecek ve mutlaka bu kişilerden serum örneği alınmış olmasına dikkat 
edilecektir.
KKKA Hastalığının Kullanılan Tanımlamalar
Tanıda klinik bulgular, destekleyici bulgular ve epidemiyolojik hikâye bir arada 
değerlendirilir.
Klinik Tanımlama:
Şikâyetler: Ateş, ani başlayan baş ağrısı, genel vücut ağrısı, halsizlik, bulantı-kusma, karın 
ağrısı, ishal.
Laboratuar Bulguları: Lökopeni, trombositopeni, ALT, AST, LDH, CK yüksekliği
Destekleyici Bulgular: 
Kanama belirtileri 
Hemorajik ya da purpurik döküntü, 
• 
Epistaksis, 
• 
Hemoptizi, 
• 
Melena, 
• 
Diğer hemorajik semptomlar
• 
Epidemiyolojik Hikâye:
Kene tutunması/kene ile temas, hayvanlarla yakın temas
• 
Kırsal kesimde yaşama, son iki hafta içinde kırsal alan ziyareti
• 
Hayvan dokusu, kanı veya vücut sıvıları ile yakın temas
• 
Hastaların kan veya vücut sıvıları ile temas veya laboratuarda çalışma
• 
Hasta çevresinde benzer şikâyeti olan başka vakaların varlığı
• 
Vaka Tanımları:
Şüpheli Vaka:
Klinik tanımlamaya uyan ve başka bir nedenle açıklanamayan vaka
• 
Olası Vaka:
Şüpheli vaka tanımlaması ile epidemiyolojik hikâyeye uyan ve destekleyici bulgulardan 
• 
en az ikisinin bulunduğu vaka veya bir bölgede herhangi bir nedenle açıklanamayan birden 

Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı
- 62 -
fazla vakanın görülmesi halinde, destekleyici bulgular olmasa da klinik tanımlamaya 
uyan vaka 
Kesin Vaka:
Klinik tanımlamaya uyan ve laboratuar kriterlerden en az birisi ile doğrulanmış vaka 
• 
veya kesin tanı almış bir vaka ile epidemiyolojik olarak bağlantısı olan vaka 
ÖRNEK MATERYAL GÖNDERME 
Hastadan serum örneği alınması ve RSHMB’ye ulaştırılması ile ilgili olarak, 
Hastadan, yatışta (birinci serum örneği) ve taburcu edilirken (konvelasan dönem serum 
• 
örneği) kan ve serum numunelerinin alınmasında titizlik gösterilmesi,
Hastadan 10 mL antikoagülansız bir tüpe kan alınarak pıhtılaşması için oda ısısında 
• 
beklendikten sonra santrifüj edilip, serumun ayrılması ve en az 1,5 mL serumun vidalı 
dıştan kapaklı plastik (criovial gibi) başka bir tüpe alınarak RSHMB’ye gönderilmesi.
Kırılma ve dökülmeler sonucu oluşabilecek bulaşmadan çevreyi ya da kişileri korumak 
• 
için dış kısmında ikinci bir kapaklı muhafaza bulunmalıdır.
Kan hemoliz olmuş ise hastadan tekrar yeni kan alınmalıdır. Serum örnekleri eppendorf 
• 
gibi tüpler ile gönderilmemelidir, çünkü bu tüplerin kapakları açılabilmektedir.
Serum örnekleri plastik tüplerde, yurt içinde bir merkeze gönderilecekse dondurulmadan, 
• 
ulaşılacak mesafe ve çevre ısısı göz önünde bulundurularak yeterli miktarda buz aküleri 
ile birlikte, soğuk zincir kurallarına uygun (+4°C de) olarak gönderilmelidir.
Her örnek için hasta adı soyadı, örnek numarası (Epi No: il trafik kodu/numunenin 
• 
alındığı yıl/o ilde kaçıncı vaka olarak bildirildiği-kaçıncı serum örneği olduğu) il sağlık 
müdürlükleri tarafından yazılacaktır (Örneğin 06/2007/6-2).
Numunenin alındığı tarih ve semptomların başlama tarihi ya da akut veya konvelasan 
• 
serum örneği olup olmadığı mutlaka yazılmalıdır. 
Hasta adı, soyadı ve epi no, il sağlık müdürlüğünce gönderilecek olan resmi yazı 
• 
içeriğinde belirtilecektir. 

Zoonotik Hastalıklar Hizmet ‹çi  Eğitim Modülü - Zoonotik Hastalıklar
- 63 -
VAKA YÖNETİM ALGORİTMASI
Son 2 hafta içinde 
endemik bölgeyi ziyaret 
edenlerde
Endemik bölgede 
yaşayanlarda
EVET
HAYIR
Tam kan sayımı
Trombosit < 150.000 
ve/veya lökosit < 4000
Hasta yatırılır
1. 
KKKA tanısı için kan alınır
2. 
Günlük hemogram, hemostaz 
3. 
paneli ve biyokimya bakılır
Destek tedavisi başlanır
4. 
60 yaşından büyük olanlar
1. 
Klinik durumu ve laboratuar değerleri hızla bozulanlar
2. 
Şuur bulanıklığı olanlar
3. 
Trombosit<50.000,  aptt’si uzamış olanlar
4. 
KKKA hastalığı tablosunu ağırlaştıracak organ yetmezliği ve hematolojik 
5. 
hastalık gibi eşlik eden başka hastalığı olanlar
Şikayetleri devam 
ediyorsa geçene kadar 
günlük tam kan takibi
2. Basamak 
sağlık kuruluşuna 
sevk edilir
3. Basamak sağlık kuruluşuna 
sevk edilir
ANİ BAŞLAYAN
Ateş, baş ağrısı, yaygın vücut ağrısı, artralji, halsizlik, 
ishal ve kanama bulgularından en az ikisinin varlığı
Vücuduna kene 
tutunanlarda

Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı
- 64 -
III. OTURUM
Oturumun Konu Başlıkları:  KKKA hastalığından korunma 
Bilişsel Alan:
Katılımcılar KKKA hastalığına ilişkin; 
1. Korunmada genel önlemleri sayabilmeli,
2. Halk eğitiminde verilecek mesajları söyleyebilmeli,
3. Enfekte materyal ile temas sonrası yapılması gerekenleri tanımlayabilmeli,
4. Hastanelerde alınması gereken önlemleri sayabilmeli,
5. Hastanın ölümü halinde yapılacakları (cenaze, defin vb.) söyleyebilmeli. 
Beceri Alanı:
KKKA Hastalığı hakkında danışmanlık verebilme
1. 
YÖNTEM
Görsel işitsel eğitim araçlar ile anlatma yöntemi 
Küçük grup çalışması
Demonstrasyon- Koçluk (gösterip- yaptırma)
Süre: 45 dk
Araç gereç: 
Küçük çalışma grubu masaları
Renkli karton
Post-it
Kağıt pano (flip chart kağıdı) 
Barkovizyon
Kişisel korunma kiti (maske, önlük, eldiven vb)
Video- CD

Zoonotik Hastalıklar Hizmet ‹çi  Eğitim Modülü - Zoonotik Hastalıklar
- 65 -
KORUNMA VE KONTROL 
1- Genel önlemler:
Mümkün olduğu kadar kenelerin bulunduğu alanlardan (hayvan barınakları, doğal 
a- 
alanlar, ormanlar, orman kenarları, tarım arazileri vb) kaçınılması gerekmektedir. 
Hayvan barınaklarına, kırsal alanlara, orman kenarı ve tarım arazileri ile bu gibi 
b- 
yerlere gidenler mümkün olduğunca vücutta açık kısım kalmamasına özen göstermeli 
kenelerin daha kolay fark edilmesi nedeniyle açık renkli elbiseleri tercih etmelidirler. 
Kenelerin vücuda girebileceği yerlerin kapatılması (örneğin pantolon paçalarının çorap 
içine alınması, çizme giyilmesi) gerekmektedir. Dönüşte mutlaka vücut ve elbiseler 
kene yönünden kontrol edilmeli, kene varsa uygun şekilde uzaklaştırılmalıdır. Vücuda 
tutunan kene ne kadar kısa zamanda vücuttan uzaklaştırılırsa hastalığın bulaşma riski 
de o kadar azalmaktadır.
Özellikle tarım ve hayvancılıkla uğraşanlar vücutlarını, çocuklarının vücutlarını ve 
c- 
elbiselerini sık sık kene yönünden kontrol etmelidirler.
Kene cımbız veya eğri uçlu pens gibi uygun bir malzemeyle vücuda tutunduğu en yakın 
d- 
noktadan tutularak çıkarılmalı, hiçbir şekilde elle ezilmemelidir.
Kene çıkartıldıktan sonra kişi bilgilendirilerek 10 gün süre ile takip edilmeli, ani başlayan 
e- 
ateş, baş ağrısı, yoğun halsizlik, bulantı, kusma, ishal ve kanama gibi şikâyetlerin olması 
durumunda sağlık kuruluşuna başvurması gerektiği vurgulanarak söylenmelidir. 
Hasta kişilerin kanlarına veya diğer vücut sıvılarına korunmasız bir şekilde 
f- 
dokunulmamalıdır. 
Piknik amaçlı olarak doğal alanlarda bulunanlar döndüklerinde, mutlaka üzerlerini 
g- 
kene bakımından kontrol etmeli ve kene varsa usulüne uygun olarak vücuttan 
uzaklaştırmalıdır. Piknik veya kamp alanlarında yere (toprak, çimen, ot)  açık renkli 
örtü serilerek oturulmalıdır.
Hayvanlar üzerinde bulunan keneler kesinlikle el ile koparılmamalıdır. Hayvanların 
h- 
kanlarına ve diğer vücut sıvılarına korunmasız bir şekilde dokunulmamalıdır. Hayvan 
kanı, dokusu veya hayvana ait diğer vücut sıvıları ile temas sırasında gerekli korunma 
önlemleri (eldiven, önlük, gözlük, maske vb) alınmalıdır. 
Hayvanlarda kene mücadelesi yapılmalıdır. Hayvan barınakları kenelerin yaşamasına 
i- 
imkân vermeyecek şekilde yapılmalı, kene mücadelesi yapıldıktan sonra, çatlaklar ve 
yarıklar tamir edilerek badana yapılmalıdır. Hayvan sahipleri, hayvanlarını kene ve 
diğer dış parazitlere karşı uygun ektoparaziter ilaçlarla doğru zaman, doz ve aralıklarla 
yılda en az dört kez (ilkbahar ve sonbaharda) ilaçlamalıdır. Mücadelede bölgede meraya 
çıkan tüm hayvanlarda eş zamanlı yapılmalıdır.
Genel olarak geniş çevre ilaçlamaları faydalı görülmemektedir. 
j- 
2- Hastanelerde alınması gereken önlemler:
KKKA tanısı alan bir kişinin hastaneye yatırılması diğer hastalar ve sağlık çalışanlarına 
bulaştırma riskine neden olmaktadır. Gerek ülkemizde gerekse hastalığın görüldüğü diğer 
ülkelerde sağlık çalışanlarına hastalardan bulaşan birçok vaka tanımlanmıştır. Hastanelerde en 
önemli bulaş yolu hastanın kan ve vücut sıvıları ya da kontamine tıbbi aletlerle temastır. 

Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı
- 66 -
Bunun yanında hastanın sekresyonlarından yayılan damlacıkların mukozaya (göz, ağız 
vb) teması ile de bulaşma olmaktadır. Bu yüzden aşağıdaki enfeksiyon kontrol önlemleri 
alınmalıdır:  
KKKA enfeksiyonu olan hastalar ayrı odaya yatırılmalı ve tuvaletleri ayrılmalıdır. 
a- 
Hastaya kullanılan tıbbi aletler (termometre, stetoskop vb) ayrı olmalı, oda dışına 
çıkarılmamalıdır.  
Hastanın kan ve vücut sıvıları ile temastan kaçınılmalıdır. Eğer temas edilecek ise 
b- 
mutlaka koruyucu önlemler (eldiven, önlük, gözlük, maske vb.) alınmalıdır. Hasta ile 
temas bittikten sonra eldiven çıkarılmalı ve eller mutlaka yıkanmalıdır.  
Hastaya ait eşyalar ya da hastaya kullanılan tıbbi malzemelerle temas etmeden önce 
c- 
temas önlemleri alınmalıdır. 
Kullanılan enjektör kapakları kapatılmamalı, delinmeyen kaplarda biriktirilmelidir.
d- 
Hastalığın hava yolu ile bulaşmadığı, ancak damlacık ile bulaşabildiği bildirilmektedir. Bu 
e- 
nedenle cerrahi maske yeterlidir. Ancak KKKA virüsü ile enfekte hastaya aerosolizasyon 
oluşturan girişimler (entübasyon, aspirasyon, bronkoskobi vb) yapılacaksa ya da hastanın 
devamlı öksürük, kusma veya kanaması varsa sağlık çalışanının N95 maske kullanması 
önerilmektedir.
İlgi: 31.03.2004 tarihli ve B100TSH0110002/5367 (2004/46) sayılı Daimi Genelge. 
23.06.2009 – 19052 sayılı yazı
Hastaya yapılacak resüsitasyon, cerrahi müdahaleler, entübasyon ve bronkoskopi gibi girişimler 
sırasında, kan ve diğer vücut sıvılarının sıçrayabileceği veya solunabileceği durumlarda FFP3 
türü maskeler kullanılmalıdır. Hastanın bulunduğu odaya girip çıkanların cerrahi maske 
takmaları yeterlidir. Sağlık personeli herhangi bir riskli temas durumunda enfeksiyon hastalıkları 
uzmanına yönlendirilmelidir. 
Hastaya kullanılan tüm tıbbi aletler dezenfekte ya da sterilize edilmeden tekrar 
f- 
kullanılmamalıdır.
Hasta olan kişilerin kullandığı malzemeler, tuvaletler ve hasta materyali ile kontamine 
g- 
yüzeyler çamaşır suyu ile dezenfekte edilmelidir.
Hastaya ait enfekte atıklar güvenli bir şekilde imha edilmelidir.
h- 
Hasta yakınlarına da korunma önlemleri anlatılmalı ve önlem almaları sağlanmalıdır.
i- 
Dezenfektan olarak en çok önerilen çamaşır suyudur.  Kontaminasyonun derecesine göre 
1:10 ya da 1:100’lük çözeltiler kullanılabilir. Çamaşır suyundan dezenfeksiyon amacıyla çözelti 
hazırlamak için, piyasada bulunabilen hazır ürünler kullanılabilir. Bu ürünlerden; 1/10’luk (1 
birim çamaşır suyu, 9 birim su) ve 1/100’lük (1 birim çamaşır suyu, 99 birim su ya da 1 birim 
1/10’luk hazırlanan çözeltiden alınıp 9 birim suya ilave edilerek hazırlanabilir) iki ayrı çözelti 
hazırlanır. Çözeltiler günlük olarak hazırlanıp kullanılmalıdır. 
Temas sonrası profilaksi: 
Hastanın kan ve vücut sıvıları ile temas edilmişse, temas edenin en az 14 gün kadar 
ateş, halsizlik, yaygın vücut ağrısı ve diğer belirtiler (lökopeni, trombositopeni vb.) yönünden 
takip edilmesi gerekmektedir. KKKA hastalarına yapılan uygulamalar sırasında kaza ile 
iğne batması söz konusu olursa, iğnenin battığı yer sabun ve su ile yıkanarak dezenfektan ile 
silinmelidir. Hastanın kan ve vücut sıvılarına yine kaza ile bir temas olması halinde, enfekte 
materyale maruz kalan bölge sabunlu su ile iyice yıkanır ve dezenfektan ile silinir. Eğer göze 
enfekte materyal sıçramış ise, göz temiz su ile iyice yıkanmalıdır. Maruziyet sonrası ribavirin 

Zoonotik Hastalıklar Hizmet ‹çi  Eğitim Modülü - Zoonotik Hastalıklar
- 67 -
profilaksisinin etkinliği tartışmalıdır. Yararlı olduğunu ileri süren yayınlar olsa da profilaksiye 
rağmen hastalanan temaslılar da mevcuttur. 
3- Cenaze İşlemleri Sırasında Alınması Gereken Korunma Önlemleri: 
İlgi: 31.03.2004 tarihli ve B100TSH0110002/5367 (2004/46) sayılı Daimi Genelge. 23.06.2009 
– 19052 sayılı yazı.
KKKA’ya bağlı ölümlerde birtakım önlemlerin alınması gerektiğinden cenaze hazırlıklarının 
hastanelerde yapılması daha akılcı olarak görülmektedir. Bu hazırlıklar:
Cenazeyi hazırlayacak olan kişi öncelikle kendisi için koruyucu önlemleri (plastik 
a- 
önlük, kalın eldiven, maske, gözlük vb.) almalıdır. 
Ceset yıkandıktan sonra 1/10’luk çamaşır suyu çözeltisi ile spreylenmeli, ceset torbasına 
b- 
konarak kapatılmalı ve 1/10’luk çamaşır suyu çözeltisi ile tekrar spreylenmelidir. 
Cenaze daha sonra tabutlanmalı ve mühürlenmelidir. Cesedin yıkanmasından sonra, 
c- 
yıkamanın yapıldığı bütün yüzeylerin 1/10’luk çamaşır suyu çözeltisi ile dezenfeksiyonu 
yapılmalıdır. 
Cenaze taşınırken taşıma işlemini yapanlar için gerekli koruyucu önlemlerin alınması 
d- 
sağlanmalıdır. 
Tabutun açılmasına müsaade edilmemeli, gerekirse bir görevli eşliğinde defin 
e- 
işlemlerinin gerçekleşmesi sağlanmalı ve yapılanların gerekçesi vefat eden kişinin 
yakınlarına anlatılmalıdır.
Mezarın derinliği en az 2 metre olmalı ve cenazeler tabutla gömülmelidir.
f- 
Defin işlemleri sonrasında cenaze naklinde kullanılan araç 1/10’luk çamaşır suyu çözeltisi 
g- 
ile yıkanmalı ve bu çözeltiye 10 dakika maruz bırakılmalıdır. Sonra araba çözeltinin 
koroziv etkisi nedeniyle iyice durulanmalı ve havada kurumaya bırakılmalıdır. 
IV. OTURUM
Oturumun Konu Başlıkları: Kene tutunan kişilere ve yakın temaslılara danışmanlık, 
Kene çıkarma basamakları
Bilişsel Alan:
Katılımcılar kene çıkarma basamaklarını sayabilmeli.
Beceri Alanı :
Katılımcılar kene tutunan kişilerde kene çıkarma basamaklarını uygulayabilmeli.
YÖNTEM
Demonstrasyon- Koçluk (gösterip- yaptırma)
Süre: 45 dk 

Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı
- 68 -
Araç gereç: 
Küçük çalışma grubu masaları
Renkli karton
Post-it
Kağıt pano (flip chart kağıdı) 
Barkovizyon
Kol, bacak vs. maketi
Kene maketi
Eldiven
Spanç
Pens
Penset
Dezenfektan
Alkol
Küçük şişe
Video- CD
Kene tutunan kişilere ve yakın temaslılara danışmanlık, 
Kene çıkarma basamakları, 
Kene Çıkarılması
Kene tutunmaları sıklıkla ağrısız olduğu için, genellikle kişiler keneyi tutunduktan çok 
• 
daha sonra (günlerce), hatta kene kan emerek şiştikten sonra fark ederler.
Kene ne kadar kısa sürede vücuttan uzaklaştırılırsa hastalık riski de o kadar azalır.  
• 
Kenenin tutunduğu yerden çıkarılması işlemi sırasında çıplak elle temas edilmemeli, 
• 
eldiven giyilmelidir.
Vücuda tutunmuş kene vücuda tutunduğu en yakın kısmından uygun bir malzemeyle 
• 
(eğri uçlu pens, cımbız ve eldiven gibi) tutularak çıkarılmalıdır. Çıkarılma işlemi 
sırasında kenenin ağız organellerinin (başının) deri içinde kalması KKKA açısından 
bilinen bir risk oluşturmamaktadır. Deri içinde kalan parçalar daha sonra uygun araçlarla 
çıkarılabilir.
Kene çıkarıldıktan sonra tendürdiyot gibi antiseptik bir solüsyon uygulanmalıdır.
• 
Çıkarılan kene, içinde çamasır suyu, alkol veya insektisit vb. bulunan ağzı kapaklı bir 
• 
şişe içine atılarak öldürülmelidir.
Eğer kene incelenmek üzere laboratuara gönderilecekse cam bir tüp veya küçük kavanoz 
• 
içinde kapatılarak saklanmalıdır. (akarolojik tanımlamaya gidilecekse keneler %70’lik 
alkolde, viroloji araştırmaya gidilecekse keneler doğrudan -80 veya -169ºC (sıvı azot) 
içinde muhafaza edilmelidir.)
Vücuda tutunan kenelerin uzaklaştırılması işlemini kişiler kendileri yapabilirler.
• 
Eğer kişi keneyi kendi çıkaramayacaksa en yakın sağlık kuruluşunda çıkarılması 
• 
sağlanmalıdır.
Hasta için kullanılan materyaller sızdırmayan bir torbaya veya kutuya atılmalıdır.
• 
Eldivenler çıkartılıp uygun şekilde atılmalı, eller sabunla yıkanmalıdır.
• 
Kene çıkartılırken ucu sivri forseps kullanılmamalıdır.
• 
Keneleri vücuttan uzaklaştırmak amacıyla, kenelerin üzerine sigara basmak, 
• 
kolonya gazyağı, alkol ve benzeri kimyasal ürünler dökmek gibi yöntemlere 
başvurulmamalıdır.
Keneyi çıkartmak için kıvrılma veya katlanma şeklinde hareketler yapılmamalıdır.
• 
Çıplak elle kene çıkartılmaya çalışılmamalıdır. 
• 

Zoonotik Hastalıklar Hizmet ‹çi  Eğitim Modülü - Zoonotik Hastalıklar
- 69 -