Tərcüməçidən

37) “İbn Abbas (r.a)-dan rəvayyət olunur ki,bir gün Peyğəmbər (s.a.s)-dən soruşdular ki,Adəmin Allahdan aldığı hansı sözlərə görə onun tövbəsi qəbul olundu? O, buyurdu: “Adəm Allaha Muhəmməd,Əli,Fatimə,Həsən və Hüseynin adları ilə tövbə etdi və beləcə Allah onun tövbəsini qəbul etdi.”(Məktub 12)

İbn Cəuzi “Məvduat” (2/3) və İbn Ərraq əl Kinani “Tənziru şəria” (1/395/№139) kitablarında qeyd etdikləri kimi hədis uydurmadır.Sənəd: Hüseyn əl Əşkar - Amr ibn Sabitdən,o atasından,o Səid ibn Cubeyrdən,o da İbn Abbasdan.

Amr ibn Sabit rafizi və mətruk ravi olmuşdur.İbn Muin onun “heçnə” olduğunu bildirmişdir.Buxari onun mötəbər olmadığını,İbn Hibban isə onun uydurma rəvayyətlər nəql etdiyini qeyd etmişlər.” (“Mizanul itidal” 3/249/№6340)

Hüseyn əl Əşkar baradə isə yuxarıda bəhs edildi.

38) “Ənfal surəsinin 33-cü ayəsində deyilir: “Sən onların arasında olduğun halda Allah onlara əzab verməyəcək.” (Məktub 12)

Qurtubi yazır: “Sən onların arasında olduğun halda Allah onlara əzab verməyəcək.” ayəsi Əbu Cəhlin bu sözlərindən sonra nazil olmuşdu: “Ya Allah! Əgər bu sənin tərəfindəndirsə bizə göydən daş yağdır və bizləri şiddətli bəlaya düçar et.” İbn Abbas (r.a) dedi: “Uca Allah heç bir qövmə peyğəmbərləri onları tərk etməmiş bəla verməmişdir.” (“əl Camiul əhkamul Quran”)

Suyuti yazır: “Buxari,ibn Əbu Hatim,Əbu Şeyx,ibn Mərdaveyh və Beyhəqi Ənəs ibn Malikdən rəvayyət edirlər: “Əbu Cəhl dedi: “Ya Allah! Əgər bu sənin tərəfindəndirsə bizə göydən daş yağdır və bizləri şiddətli bəlaya düçar et.” bunun üzərinə ayə nazil oldu: “Sən onların arasında olduğun halda Allah onlara əzab verməyəcək. Bağışlanmalarını dilədikləri zaman da Allah onlara əzab verən deyildir.” (“Durr əl mənsur”Ənfal 32-33-34)

39) “Məgər onlar başqalarının həSədd etdiyi kimsələr deyillər? Allah buyurur: “Yoxsa onlar Allahın Öz lütfündən insanlara verdiyi şeyə görə onlara həSədd aparırlar?”(Məktub 12)

Qurtubi yazır: “Uca Allah yəhudilərdən bəhs edərkən buyurur: “Yoxsa onlar Allahın Öz lütfündən insanlara verdiyi şeyə görə onlara həsədd aparırlar?” insanlara-yəni,peyğəmbərə.Bu təfsiri İbn Abbas,Mücahid və başqaları vermişlər.Yəhudilər Peyğəmbər (s.a.s)-ə onun elçi olmasına,səhabələrə isə ona iman gətirdiklərinə görə həsədd aparırdılar.Qatadə hesab etmişdir ki,”insanlardan” məqsədd ərəblərdir. Yəhudilər sonuncu peyğəmbərin ərəblərdən olduğunu gördükdə paxıllıq etməyə başladılar.” (“əl Camiul əhkamul Quran”)

İbn Kəsir qeyd edir: “Onlar (yəhudilər) Muhəmməd (s.a.s)-ə paxıllıq edirdilər.Çünki,o yəhudilərdən deyil,ərəblərdən çıxmışdı.”(“Təfsir”Nisa 54)

40) “Həmçinin bilməliyik ki, “əraf”dakılar onlardır və Allah buyurur: “Ərafda elə adamlar vardır ki, hamını simalarından tanıyırlar.”(Məktub 12)

Uca Allah Əraf surəsində buyurur:

44. Cənnət əhli Od sakinlərini səsləyib deyəcəklər: "Biz Rəbbimizin bizə vəd etdiyinin doğru olduğunu gördük. Siz də Rəbbimizin sizə vəd etdiyinin doğru olduğunu gördünüzmü?" Onlar: "Bəli!"– deyəcəklər. Bu zaman onların arasında bir carçı səsləyib deyəcəkdir: "Allahın lənəti olsun zalımlara!

45. O kəslərə ki, insanları Allah yolundan sapdırır, onu əyri göstərməyə çalışır və axirəti inkar edirdilər".

46. Hər iki tərəfin arasında pərdə və Səddin üzərində hər kəsi simasından tanıyan insanlar olacaqdır ki, onlar Cənnət əhlini səsləyib: "Sizə salam olsun!" deyəcəklər. Halbuki özləri çox istədikləri halda hələ Cənnətə girməyəcəklər.

47. Onların gözləri Od sakinlərinə tərəf çevrildikdə isə deyəcəklər: "Ey Rəbbimiz, bizi zalımlara tay tutma!"

48. Sədd əhli əlamətlərindən tanıdıqları adamları səsləyib deyəcəklər: "Sizə nə yığdıqlarınız, nə də təkəbbürlük göstərməyiniz fayda vermədi".

49. "Allah onlara mərhəmət nəsib etməyəcəkdir"– deyə barəsində and içdiyiniz kəslər bunlardırmı?" Sədd əhlinə deyiləcəkdir: "Cənnətə girin! Sizə heç bir qorxu yoxdur və siz kədərlənməyəcəksiniz".

50. Od sakinləri Cənnət əhlini səsləyib deyəcəklər: "Bizim üstümüzə bir az su və ya Allahın sizə verdiyi ruzidən tökün". Onlar isə deyəcəklər: "Allah bunları kafirlərə haram etmişdir".

51. O kəslərə ki, dinlərini əyləncə və oyun etmişdilər və dünya həyatı onları aldatmışdı. Onlar bu günləri ilə qarşılaşmağı unutduqları və ayələrimizi inkar etdikləri kimi, Biz də onları bu gün unudarıq.

52. Biz onlara biliyimizlə izah etdiyimiz, iman gətirən qövm üçün hidayət və mərhəmət olan bir Kitab göndərdik”

Qurtubi yazır: “İbn Məsud,Huseyfə,ibn Abbas,Şabi,əd Dəhhaq və ibn Cubeyr demişlər ki, “Səddin üzərindəki insanlar” onlardır ki,onların pis əməlləri yaxşı əməllərini,yaxşı əməlləri isə pis əməllərini üstələmir.” (“əl Camiul əhkamul Quran”)

İbn Kəsir yazır: “Cabir ibn Abdullahdan rəvayyət olunduğuna görə Peyğəmbər (s.a.s)-dən pis əməlləri yaxşı əməllərinə bərabər olacaq insanlar haqqında soruşduqda buyurdu: “Bu Əraf əhlidir.Onlar cənnətə girməmişlər,amma ümid edirlər.”(“Təfsir” Əraf 46)

Əbu Leys əs Səmərqəndi bu ayələr baradə “Təfsir” kitabında yazır: “Bəzi alimlər qeyd etmişlər ki,Əraf əhlindən məqsədd yaxşı və pis əməlləri eyni səviyyədə olan insanlardır.”

Səid Quttub yazır: “Ərafda - yəni,cənnət və cəhənnəmi ayıran Sədd.Bu o kimsələrdir ki,yaxşı və pis əməlləri eyni ölçüdə olacaqdır.Ona görə də onlar nə cənnətə,nə də cəhhənnəmə girə bilməyəcəklər.Bu halda onlar Rəbbinin mərhəmətini ümid edəcəklər.” (“fi zilali Quran”Əraf 46)

Əgər ayələrin ümumi axarına fikir versək,bu daha doğru təfsirdir.

41) “Onlar həmin səddaqətli və vəfalı adamlardır ki, Quran onların haqqında buyurur: “Möminlərin içərisində Allaha etdikləri əhdə sadiq qalan kişilər vardır. Onlardan kimisi əhdini yerinə yetirib şəhid olmuş, kimisi də şəhid olmasını gözləyir. Onlar əhdlərini əsla dəyişdirməyiblər” (Məktub 12)

Söhbət Əraf surəsi 23-cü ayə baradə gedir. “Onlar həmin səddaqətli və vəfalı adamlardır ki, Quran onların haqqında buyurur: “Möminlərin içərisində Allaha etdikləri əhdə sadiq qalan kişilər vardır. Onlardan kimisi əhdini yerinə yetirib şəhid olmuş, kimisi də şəhid olmasını gözləyir. Onlar əhdlərini əsla dəyişdirməyiblər” İbn Məndah və ibn Əsakir Əsma bint Əbu Bəkrdən rəvayyət edirlər: “Təlha ibn Ubeydullah Peyğəmbər (s.a.s)-in hüzuruna girdi və ona deyildi: “Ey Təlha! Sən o kimsələrdənsən ki,əhdini yerinə yetirdin.”(Suyuti “Durr əl mənsur” Əhzab 23)

Əbdurrəzzaq,Əhməd,Buxari və Tirmizi Peyğəmbər (s.a.s)-in belə buyurduğunu nəql etmişlər: “Ey Təlha! Sən əhdi yerinə yetirənlərdənsən.” (həm.yer)

Səid ibn Mənsur,Əbu Yəla,ibn Munzir,Əbu Nueym,İbn Mərdaveyh Aişə (r.a)-dən rəvayyət etmişlər ki,Peyğəmbər (s.a.s) buyurmuşdur: “Kim yerdə gəzib,əhdini yerinə yetirən insana baxmaq istəyirsə,qoy Təlhaya baxsın.”(həm.yer)

Bu hədisi ibn Sədd “Təbəqat əl kubra” (3/218),Təbərani “əl Ausat” (№9382),əl Həllal “Sünən” (№737) kitablarında nəql etmişlər.Albani hədisi “Silsilə əs səhiha” (№125) kitabında səhihləşdirmişdir.
Bu iki rəvayyətin də iki təsdiqi vardır.

Tirmizi “Sünən” (№3202) kitabında Musa ibn Təlhadan rəvayyət edir: “Mən Müaviyyənin yanına daxil oldum və o soruşdu: “Sənə müjdə verimmi?” Mən “bəli” dedim.Müaviyyə dedi: “Təlha öz əhdini tutanlardan və din yolunda şəhid olanlardan oldu.”

İkincisi isə Əli (r.a)-nin şəhadətidir.Şəukani “Fəth əl qədir”-də qeyd edir ki,Əbu Şeyx və ibn Əsakir Əli (r.a)-dən nəql etmişlər ki,bu ayə Təlha baradə nazil olmuşdu.”

İmam Buxari “Səhih”-də Ənəs ibn Malikdən rəvayyət edir:

“Bir gün mənim Bədrdə iştirak etməyəm əmim Ənəs ibn ən Nadr Peyğəmbər (s.a.s)-ə dedi: “Ya Rəsulullah! Mən sənin müşriklərlə olan ilk qəzvəndə iştirak etmədim.Amma,əgər belə bir döyüş yenə olsa Allah şahid olacaq ki,mən orda nə edəcəm!” Uhud günü müsəlmanlar məğlubiyyətə uğradıqda o hayqırdı: “Ya Allah! Mən bunların (yoldaşları) etdiklərinə görə səndən üzr istəyirəm və şahid olmanı istəyirəm ki,mən bunlardan (müşriklər) deyiləm.Bunu dedikdən sonra o irəli getdi və qaçan Sədd ibn Muazla qarşılaşdı və ona dedi: “Ey Sədd! Mən Rəbbimin cənnətinə tələsirəm! Həqiqətən,mən onun təravətini Uhud tərəfdən hiss edirəm.”

Ənəs dedi: “Döyüşdən sonra biz onun müşriklər tərəfindən öldürülmüş eybəcər hala salınmış cəSəddində 80-dən çox qılınc,ox,nizə zərbəsi saydıq.Onu heç kəs tanıya bilmədi.Yalnız bacısı barmağındakı üzüyə görə onu tanıya bildi. Ənəs dedi: “və biz hesab edirdik ki,məhz o və onun kimilər haqqında nazil olan ayədə buyrulur: “Möminlərin içərisində Allaha etdikləri əhdə sadiq qalan kişilər vardır. Onlardan kimisi əhdini yerinə yetirib şəhid olmuş, kimisi də şəhid olmasını gözləyir. Onlar əhdlərini əsla dəyişdirməyiblər.” (Zubeydi “Səhih Buxari № 1156,2805)

42) “Onlar həmin zikr əhlidir ki, Allah onların barəsində buyurmuşdur: “Səhər-axşam onun zikri ilə məşğul olarlar.O kəslər ki, ticarət, alış-veriş onları Allahı zikr etməkdən, namaz qılmaqdan və zəkat verməkdən yayındırmaz. Onlar qəlblərin və gözlərin haldan-hala düşəcəyi gündən (qiyamət) qorxarlar.” (Məktub 12)

Uca Allah Nur surəsində buyurur:

36. Bu nur Allahın, tikilib ucaldılmasına və içində Öz adının zikr edilməsinə izin verdiyi evlərdədir. Orada səhər-axşam Ona təriflər deyirlər.

37. O kişilər ki, nə ticarət, nə də alış-veriş onları Allahı zikr etməkdən, namaz qılmaqdan və zəkat verməkdən yayındırmır. Onlar qəlblərin və gözlərin çevriləcəyi bir gündən qorxurlar.

38. Bu ona görədir ki, Allah onları, etdikləri əməllərin ən gözəli ilə mükafatlandırsın, onlara olan lütfünü artırsın. Allah istədiyinə hesabsız ruzi verir.

Qurtubi yazır: “Bu ayədə hansı evlərin nəzərdə tutulmasına dair beş rəy mövcuddur:

1) Uca Allaha ibadət məqsəddi ilə tikilmiş məscidlər.Ulduzlar yer əhlinə nur saçdığı kimi bu məscidlər də səma əhli üçün nur saçırlar.Bu təfsiri İbn Abbas,Mücahid və Həsən vermişdir.

2) Beytul Məqdisdə olan ev.Bu təfsir də Həsəndən varid olmuşdur.

3) Peyğəmbər (s.a.s)-in evi. Bu təfsir də Həsəndən varid olmuşdur.

4) Bütün evlər.Bu təfsir İkrimədən varid olmuşdur.

5) Peyğəmbərlər tərəfindən inşa edilən dörd məscid.Kəbə,Beytul Məqdis,Mədinə və Kuba məscidi.Mən deyirəm: Birinci rəy daha doğrudur.” (“əl Camiul əhkamul Quran” Nur 36)

Daha sonra o yazır: “Orada səhər-axşam Ona təriflər deyirlər.O kişilər ki, nə ticarət, nə də alış-veriş onları Allahı zikr etməkdən, namaz qılmaqdan və zəkat verməkdən yayındırmır.”

Səhabələrin əksəriyyəti hesab edirdilər ki,bu ayə azan eşidərkən işlərini atıb,məscidə tələsənlər haqqında nazil olmuşdu.Səlim ibn Abdullah insanların bazardan namaza getdiklərini görərkən dedi: “Allah bunu deyərkən onları nəzərdə tutub: “O kişilər ki, nə ticarət, nə də alış-veriş onları Allahı zikr etməkdən, namaz qılmaqdan və zəkat verməkdən yayındırmır.” Bu ibn Məsuddan da varid olmuşdur.” (həm.yer)

Belə bir xəbər “Əsbab ən nuzul” kitabında bu ayənin təfsirində ibn Ömərdən də varid olmuşdur.

43) “Onlar o kimsələrdir ki,”Xeyirxah işlərdə öndə gedənlər, Cənnətdə də öndədirlər!Onlar Allaha yaxın olanlar” (Məktub 12)

Uca Allah Vaqiə surəsində buyurur:

1. Vaqiə qopacağı zaman

2. onun qopduğunu heç kəs dana bilməz.

3. O bəzilərini alçaldacaq, bəzilərini də ucaldacaqdır.

4. Yer şiddətlə titrədiyi zaman,

5. Dağlar parça-parça olub ovxalandığı

6. və ətrafa səpələnmiş toz-torpağa döndüyü zaman,

7. siz üç qrupa ayrılacaqsınız.

8. Sağ tərəf sahibləri. Nə xoşbəxtdir sağ tərəf sahibləri!

9. Sol tərəf sahibləri. Nə bədbəxtdir sol tərəf sahibləri!

10. Xeyirxah işlərdə öndə gedənlər, Cənnətdə də öndədirlər!

11. Onlar Allaha yaxın olanlar

Qurtubi yazır: “Həsən və Qatadə hesab etmişlər ki,”öndə gedənlər”-dən məqsədd ilk iman gətirənlərdir.” (Xədicə,Zeyd,Əli,Əbu Bəkr) Oxşar təfsiri İkrimə də vermişdir.Muhəmməd ibn Sirin hesab etmişdir ki,burada “iki qibləyə” namaz qılanlar nəzərdə tutulur.Mücahid və başqaları hesab etmişlər ki,bunlar hamıdan daha tez cihada və namaza gedənlərdir. Səid ibn Cubeyr hesab etmişdir ki,bunlar tövbə etmədə və saleh əməllər görmədə tələsənlərdir.”

44) “Yaratdıqlarımız içərisində bir zümrə də vardır ki, onlar insanları haqq yola aparır, (haqqı rəhbər tutaraq onlar arasında) ədalətlə hökm edirlər.” Bu ayə də Əhli beytvə onların dostları haqda nazil olmuşdur.”(Məktub 12)

Allah Quranda Əraf surəsində buyurur:

181. “Yaratdıqlarımız içərisində elə bir ümmət də vardır ki, haqq ilə doğru yola aparır və bunun sayəsində ədalətlə hökm edirlər.”

Fəxrəddin Razi yazır: “Təfsirçilərin əksəriyyəti bu rəydədir ki,burada nəzərdə tutulan İslam ümmətidir.Qatadə və ibn Cureyc Peyğəmbər (s.a.s)-dən rəvayyət etmişlər ki,o demişdir: “Bu ayadə mənim ümmətimdən bəhs olunur.” (“Məfatihul qeyb”)

Təbəri yazır: “Burada hədisdə deyildiyi kimi Muhəmməd (s.a.s)-in ümməti nəzərdə tutulur.Peyğəmbər (s.a.s) buyurdu: “Ümmətimdən bir dəstə Rəbbin iradəsini həyata keçirməyə davam edəcəkdir.Onlara qarşı çıxanlar onlara heç bir zərər yetirə bilməyəcəklər.Bu iş Rəbbin əmri gələnə qədər davam edəcəkdir.” (“Təfsir” Əraf 181)

45) Rafizi Əbdulhüseyn yazır: “Əhli beyt və onların şiələri baradə Quranda oxuyuruq: “Şübhəsiz ki, iman gətirib yaxşı işlər görənlər məxluqların ən yaxşısıdırlar.” (Məktub 12)

Söhbət Beyyinə surəsi 7-ci ayədən gedir. “Şübhəsiz ki, iman gətirib yaxşı işlər görənlər məxluqların ən yaxşısıdırlar.” (Beyyinə 7)

Təbəri təfsirində Muhəmməd əl Baqirin Peyğəmbər (s.a.s)-in adından belə dediyini nəql edir: “Sən və sənin şiələrin” ən yaxşı məxluqatsız.” Birincisi rəvayyət qopuqdur.İmam Baqir Peyğəmbər (s.a.s) ilə görüşməmişdir.İkincisi,Təbəridəki rəvayyətin sənədi zəifdir.Orada Ziyad ibn Munzir Əbu Carud əl Kufi adlı mətruk ravi vardır.” (“Mizanul itidal” 2/93/№2965)

İmam Tirmizi “Sünən” (№3352) kitabında Ənəs ibn Malikdən rəvayyət edir: “Bir adam Peyğəmbər (s.a.s)-ə dedi: “Ey məxluqatın ən xeyirlisi!” Peyğəmbər (s.a.s) cavabında dedi: “Sən dediyin İbrahimdir.”

Bu ayənin təfsirində Əbu Leys Səmərqəndi yazır: ”Yəni,bunlar Allahı rəbb olaraq qəbul edənlərdir ki,qəlblərində olan iman təmiz və pakdır.Onlar ki,əməllərində göstəriş etməzlər. Onlar ki,səhabə və tabeinlərin yolu ilə getmişlər. Onlardan başqa imanlarında səmimi kim ola bilər?”

Muhəmməd Mahmud Hicazi yazır: “Peyğəmbərə iman gətirən,onu və qiyamət gününü təsdiq edən Allahın xəlq etdiyi məxluqatın ən xeyirliləridir.Onlara mükafat olaraq cənnət vardır.” (Təfsir “Furqan”)

46) Rafizi yazır: “Buna dəlil Dəraqutninin nəql etdiyi Əli (r.a)-nin Ömərin təyin etdiyi altı nəfər şura əhlinə dediyi sözləridir: “Sizi Allaha and verirəm! Məgər aranızda məndən başqa bir kimsə haqqında Peyğəmbər (s.a.s)-in “O cənnət və cəhənnəm əhlini təyin edəcəkdir” dediyi bir adam varmı?” Hamı dedi: “Sən özün bilirsən ki,xeyr.” (Məktub 12)

Bu rəvayyət uydurmadır və bunu uyduranın Allah bəlasını versin! İbn Hacər “Səvaiq” kitabında Dəraqutniyə istinadən yazır.Bu rəvayyətin sənədini tapa bilmədim.Yalnız Allah Təala qullarını cənnətə salıb və ya oda ata bilər.Buna dəlil olaraq çoxlu Quran ayələri vardır.

“İman gətirib saleh əməllər işləyənləri isə ağacları altından çaylar axan, içində əbədi məskunlaşacaqları Cənnət bağlarına daxil edəcəyik. Onlar üçün orada pak zövcələr vardır. Biz onları sıx kölgəliklərdə yerləşdirəcəyik.” (Nisa 57)

“İman gətirib saleh əməllər edənləri isə ağacları altından çaylar axan, içində əbədi qalacaqları Cənnət bağlarına daxil edəcəyik. Bu, Allahın gerçək vədi sayəsində olacaqdır. Sözündə Allahdan daha doğruçu kim ola bilər?” (Nisa 122)

“İman gətirib yaxşı işlər görənləri əməlisalehlərə qovuşduracağıq.” (Ənkəbut 9)

“Kim Allaha və Onun Elçisinə asi olub Onun hüdudlarını aşarsa, Allah onu içində əbədi qalacağı Cəhənnəm oduna vasil edər. Onun üçün alçaldıcı bir əzab vardır.” (Nisa 14)

47) “Yenə də onların fədakarlıqları haqqda Allah buyurur:“İnsanların eləsi də vardır ki, Allahın razılığını qazanmaq yolunda (Allah rizası üçün) öz canını fəda edər. Allah öz bəndələrinə qarşı çox mehribandır.” (Məktub 12)

Uca Allah buyurur: “İnsanların eləsi də var ki, Allahın razılığını qazanmaq üçün canını da verər. Allah Öz qullarına qarşı Şəfqətlidir.” (Bəqərə 207)

Şiələrə görə bu ayə hicrət zamanı Əli baradə,onun Peyğəmbər (s.a.s)-in yatağına uzandığı vaxt nazil olmuşdur.

Ayənin nazil olma səbəbi

İmam Əbu Abdullah Hakim nəql edir: ”İkrimə rəvayyət edir ki,Suheyb Məkkədən Mədinəyə hicrət edən zaman Məkkəlilər onu təqib etməyə başladılar.O,öz yayını və 40 oxunu əlinə alıb hayqırdı: ”Əgər siz yanıma yaxınlaşsanız mən sizin hər birinizə ox atacam,sonra öz qılıncımı alıb sizinlə döyüşəcəm.Siz bilirsiz ki,mən mərd adamam.Məkkədə iki kəniz tərk etmişəm,qoy onlar sizin olsun.Allah Təala elçisinə bu ayəni nazil etdi: “İnsanların eləsi də var ki, Allahın razılığını qazanmaq üçün canını da verər. Allah Öz qullarına qarşı Şəfqətlidir.”Rəsulullah (s.a.s) Suheyb (r.a)-i görcək buyurdu: ”Əbu Yəhya ticarətdə karlı çıxdı.” və bu ayəni oxudu.” (“Müstədrək” c.3,səh 398)

İmam Hakim bu hədisi Ənəs ibn Malik (r.a)-dən rəvayyət edir və yazır ki,hədis İmam Müslimin şərtləri ilə səhihdir.Bu hədisin ravilərinin zənciri İbn Həcər əl Əskalaninin və İbn Səddin kitablarında da mövcuddur. (“əl İsabə” c.2,səh 188;”Təbəqat” c.3,səh 162-163)

Bu hadisəni Əbdurrəhman Rafət əl Başa belə izah edir: ”Suheyb (r.a)-in qaçmasından az sonra nəzarətçilər onu görmədən oyandılar və atlara minərək,ona çatana qədər təqib etməyə başladılar.Təqibçilərin yaxınlaşdığını görən Suheyb (r.a) yaxın yüksəklikdə mövqe tutdu.Oxu kamandan çıxarıb,yayı dartaraq hayqırdı:

— Ey Qureyşlilər! Allaha and olsun ki,siz mənim aranızda ən mahir oxçu olduğumu yaxşı bilirsiz.Siz mənim yanıma yaxınlaşana kimi mən hər oxla sizin hər birinizi vuracam.Ondan sonra isə mən sizinlə qılıncım ilə döyüşəcəm.

Təqibçilərdən biri dedi:

—Allaha and olsun ki,biz sənə pullar ilə sağ-salamat getməyinə icazə verməyəcəyik.Sən Məkkəyə fəqir biri olaraq gəlmişdin.Sonra burda varlandın və mülk sahibi oldun.

Suheyb (r.a) soruşdu:

— Əgər mən sizə öz pullarımı versəm,siz mənə yoluma davam etməyə imkan verəcəksinizmi?

— Onlar:Bəli dedilər.

Suheyb (r.a) onlara pullarını Məkkədə harda gizlətdiyini söylədi.Təqibçilər Məkkəyə qayıdıb,onun pullarını alandan sonra onu buraxdılar. Suheyb (r.a) Mədinəyə öz dinini yaşamaq üçün üz tutmuşdu.O,heç də bu gənc yaşında tərk etdikləri pullara görə heyfslənmirdi. Hər dəfə onu yorğunluq əldən salanda onun qəlbində Allah Rəsuluna qarşı şiddətli istək yaranırdı.Onda gümrahlıq yaranırdı və o səfərinə davam edirdi. O,Mədinədən iki mil aralı olan Kuba kəndinə çatanda onu Rəsulullah (s.a.s) gördü.Suheybin salamat çatmağına sevinən Peyğəmbər (s.a.s) buyurdu:

— “Alış veriş karlı oldu ey Əbu Yəhya,alış veriş karlı oldu... O,üç dəfə bu sözləri təkrar etdi.

Suheyb (r.a)-ın üzü sevincindən parladı və o dedi:

—Allaha and olsun ki,ya Rəsulullah,məni səfərdə heç kəs keçmədi və bu xəbəri sənə Cəbrayıldan başqası gətirməyib.

—Həqiqətən,ticarət karlı çıxdı...

Bu səmadan nazil olan ayə ilə öz təsdiqini tapdı.Buna Cəbrayıl (ə) Allahın aşağıdakı ayəsini çatdıranda şahidlik etmişdir. “İnsanların eləsi də var ki, Allahın razılığını qazanmaq üçün canını da verər. Allah Öz qullarına qarşı Şəfqətlidir.”

Vəhb Zuhəyli öz təfsirində yazır: ”əl Haris ibn Əbu Usamə öz “Müsnəd”ində və ibn Əbu Hatim Səid ibn Cubeyrdən rəvayyət edirlər ki: ”Suheyb (r.a) Məkkədən Mədinəyə hicrət edərkən Məkkəli müşriklər onu təqib etməyə başladılar.Bu əsnada o öz oxlarını alaraq yayını çəkir və hayqırır: Ey Qureyşlilər! Allaha and olsun ki,siz mənim aranızda ən mahir oxçu olduğumu yaxşı bilirsiz.Siz mənim yanıma yaxınlaşana kimi mən hər oxla sizin hər birinizi vuracam.Ondan sonra isə mən sizinlə qılıncım ilə döyüşəcəm.Ondan sonra siz nə istəsəz edərsiz.Yox,əgər razılaşsaz mən sizə Məkkədə olan varımın harda olduğunu məni tərk etməyiniz şərti ilə deyərəm.Bu şərt ilə müşriklər razılaşdılar.Suheyb (r.a) Mədinəyə Peyğəmbər (s.a.s)-in yanına gələndə Allah Rəsulu (s.a.s) buyurdu: ”Əbu Yəhya...! Karlı ticarət,karlı ticarət”

Allah Təala bu ayəni nazil etmişdi. “İnsanların eləsi də var ki, Allahın razılığını qazanmaq üçün canını da verər...” (Təfsir əl Munir c.1,səh 496)

48) Uca Allah Quranda buyurur: “Mallarını gecə və gündüz, gizli və aşkar xərcləyənlərin öz Rəbbi yanında mükafatı vardır. Onlara heç bir qorxu yoxdur və onlar kədərlənməyəcəklər.” (Bəqara 274)

İbn Abbasdan nəql olunur ki,bu ayə Əli (r.a) baradə nazil olmuşdu.Beləki,onun 4 dirhəmi var idi.O,birini səhər və gecə,digər dirhəmləri isə aşkar və gizli Səddəqə verərdi.”

Bu rəvayyəti Vahidi “Əsbab ən nuzul”-da Əbdulvəhhab ibn Mücahiddən,o da atasından nəql etmişdir.Vaqiəyə qeyd etdiyi kimi Əbdulvəhhab atasından rəvayyətlər eşitməyib.Bundan başqa o ibn Muin və İmam Əhməd tərəfindən tənqid olunmuşdur.” (“Mizanul itidal” 2/682/№5324)

Əbdulvəhhabdan bu rəvayyəti ibn Əsakir,Əbdurrəzzaq,ibn Humeyd,ibn Cərir,ibn Munzir,ibn Əbu Hatim və Təbərani də nəql etmişlər.

49) Rafizi yazır: “Onlar haqqı və doğrunu təsdiq etdiklərinə görə Allah bu haqqda buyurur: “Haqqı gətirən və onu təsdiq edənlər isə əsl müttəqilərdir.” (Məktub 12)

Burada Zumər surəsinin 33-cü ayəsinə toxunulur. Qurtubi Əlidən rəvayyət edir: “Haqqı gətirən”-Muhəmməd (s.a.s), “və onu təsdiq edənlər isə”-Əbu Bəkrdir. İbn Zeyd,Qatadə və Muqatil qeyd etmişlər ki, “Haqqı gətirən”-Muhəmməd (s.a.s), “və onu təsdiq edənlər isə”- möminlərdir.” (əl Camiul əhkamul Quran”)

Fəxrəddin Razi buna müfəssəl izah verir: “Bil ki, “onu təsdiq edənlər” sözlərindən məqsədd yalnız xüsusi bir şəxslər deyil,bütün təsdiq edən möminlərdir ki,Əbu Bəkr (r.a)-də onlardan biridir.Alimlər ittifaq etmişlər ki,kişilərdən Peyğəmbər (s.a.s)-ə iman gətirən və onu təsdiq edən Əbu Bəkr (r.a) və Əli (r.a)-dir.Bu sözü ilk öncə Əbu Bəkr (r.a)-ə aid etmək daha doğru olardı.Axı,Peyğəmbər (s.a.s)-ə vəhy nazil olanda Əli (r.a) hələ uşaq idi.Aydındır ki,onun o zaman iman gətirməsi İslam dini üçün o qədər də əhəmiyyətli rol oynamadı. Əbu Bəkr (r.a)-ə gəlincə isə,o həm yaşına,həm də cəmiyyətdə tutduğu mövqeyə görə nüfuzlu bir şəxs idi.Onun dinə gəlməsi İslamın güclənməsi və möhkəmlənməsi baxımından çox əhəmiyyətli hadisə oldu.Ona görə də bu ayəni Əbu Bəkr (r.a)-ə şamil etmək daha doğru olardı.” (“Məfatihul qeyb” Zumər 33)

Bu ayənin təfsiri ilə bağlı Əbu Leys Səmərqəndinin sözləri də maraqlıdır.O,”Təfsir”-də yazır: “Haqqı gətirən və onu təsdiq edənlər isə əsl müttəqilərdir.”-bunlar Əbu Bəkr,Ömər,Osman,Əli (Allah onların hamısından razı olsun) və digər səhabələr və həqiqi möminlərdir.Onlar Allahın rizasını qazanmaq üçün Rəbbləri tərəfindən nazil edilən Quranı təsdiq edib,iman gətirdilər. Fərzləri yerinə yetirib,haramlardan çəkindilər və saleh əməllər etdilər.Məhz onlar həqiqi müttəqilərdir.” (“Təfsir” Zumər 33)

50) Rafizi yazır: “Onlar- Allahın buyurduğu qohumlardır: “Sonradan iman gətirənlər, hicrət edib sizinlə bərabər cihad edənlər də sizdəndirlər. Qohumlar Allahın Kitabına görə bir-birinə varis olmağa daha yaxındırlar. Həqiqətən, Allah hər şeyi bilir.” (Məktub 12)

Ərəbcə olan nəşrdə yazılır ki,bu ayə Əli (r.a) baradə nazil olmuşdu.Söhbət Ənfal surəsi 75-ci ayədən gedir.

Uca Allah buyurur: “Sonradan iman gətirənlər, hicrət edib sizinlə bərabər cihad edənlər də sizdəndirlər. Qohumlar Allahın Kitabına görə bir-birinə varis olmağa daha yaxındırlar. Həqiqətən, Allah hər şeyi bilir.” (Ənfal 75)

Əbu Davud Teyləsi ibn Abbas (r.a)-dan nəql edir ki,Peyğəmbər (s.a.s) mühacir və ənsarları qardaşlaşdırdı və onlar bir-birilərinə varis oldular.Sonra bu ayə nazil oldu: “Qohumlar Allahın Kitabına görə bir-birinə varis olmağa daha yaxındırlar.” Bundan sonra insanlar yalnız qohumlarına varis oldular.” (“Əsbab ən nuzul” c.1,Ənfal 75)

Bu rəvayyəti Təbərani,Əbu Şeyx və ibn Mərdaveyh də nəql etmişlər.