Termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi markaziy osiyo davlatlari

Tayanch so’zlar. 

Ko’hna  tarixga  ega  bo’lgan  O’zbekiston  uzoq  va  yaqin  o’tmishda.  Xiva 

xonligi, Buxoro amirligi, Chor Rossiyasi. Ma'muriy-hududiy bo’linish. Viloyatlar va 

ularning  tashkil  qilinishi.Hududiy  ishlab  chiqarish  majmualari.  Iqtisodiy  aloqalar. 

Ishlab chiqarish kuchlari va ularning joylashishi. Tabiiy resurslar. Iqtisodiy-geografik 

rayonlar, ularning tabiiy va mehnat resurslari, xo’jaligi. 

 

1-Mavzu.  Markaziy osiyo davlatlarining tarkib topishi, hududi, 

chegaralari va geografik o’rni  (2 soat) 

Markaziy  Osiyoning  Osiyo  qit`asining  tarkibiy  qismi  ekanligi,  sarhad 

chiziqlarining shakllanishi va ahamiyati, geografik o’rnining region tabiiy  sharoitiga 

ta'siri, hududiningg`arbdan sharqqa (uzoqlik bo’ylab) cho’zilganligining ahamiyati va 

shimoldan  janubga  cho’zilganligining  tabiat  zonalari  shakllanishidagi  geografik 

oqibatlari ochib beriladi.  

2-mavzu. Markaziy Osiyo hududining geografik tuzilishi, rel`yefi va 

foydali qazilmalari (2 soat) 

Regionning  geologik  jihatdan  bir  butunligi.  Bu  yerda  yuz  bergan  Tog`  hosil 

qilish jarayonlari. Rel`yefi. Yer sirti tuzilishidagi hududiy (davlatlararo) farqlar. Tog` 

hosil  qilish  jarayonlari  cho’zilishi.  YoqilІi  energetika  resurslari.  Madan  konlari  va 

ularning zahirasi, tarqalish geografiyasi. 

3-mavzu. Iqlimi va ichki suvlari (2 soat). 

Regionning  geografik  o’rniga  ko’ra,  iqlim  xususiyatlari  va  ulardagi  farqlar, 

o’xshash jihatlar. Iqlim hosil qiluvchi omillar. Iqlim elementlari, havo harorati, yoІin-

sochin va ularning ko’rsatkichlari, taqsimlanishi. 

Daryolari,  ularning  gidrografik  ta'rifi.  Tabiiy  va  sun'iy  ko’llari.  Ichki  suvlarining 

xo’jalik ahamiyati. 

4-mavzu. Tuproq, o’simlik va hayvonot dunyosi (2 soat). 

Tabiatni muhofaza qilish masalalari. TuproІi. Uning ona jinsi. Tarqalish xususiyatlari 

va  qonuniyatlari.  S.S.Neustriyevning  “O’rta  Osiyo  bo’z  tuproqlari”  asari  asosida 

tuproq talqini. 

O’simliklari.  Ularning  turlari  va  tarqalish  qonuniyatlari  va  xususiyatlari  .Hayvonot 

dunyosi, hayvon turlari va tarqalish xususiyatlari. 

Tabiatni  muhofaza  qilish  masalalari.  O’simlik  va  hayvonot  olamini,  tuprogi  va  suv 

manbalarini muhofaza qilish. Orol dengizi va “Orol inqirozi”ning oldini olish. 

5-mavzu. MODning  aholisi va transport geografiyasi (2 soat). 

MOD aholisi, uning joylashishi, aholi soni. Aholi sonining davlatlararo keskin farqi, 

zichligi.  Etnik  kelib  chiqishi.  Markaziy  Osiyo  davlatlarida  tabiiy  o’sish  va  o’lim 

ko’rsatkichlari.  Markaziy  Osiyo  davlatlarining  aholisining  bandlik  darajasi,  mehnat 

resursi bilan ta'minlanish darajasi. 

 

53 

Markaziy Osiyo davlatlari aholisining jinsiy va yosh tarkibi. Milliy masalalar. Shahar 

va qishloq aholisining nisbati. 

6-mavzu.  MOD  iqtisodiy  rivojlanishning  xususiyatlari,  regionlarning 

rivojlanishdagi farqlari va xo’lq xo’jaligining yetakchi majmualari (2 soat). 

MODning  xalq  xo’jaligiga  umumiy  ta'rif  va  tarixiy  ta'rif.  MOD  xalq  xo’jaligi 

mustamlakachilik  va  mustaqillik  yillarida.  Regonal  davlatlararo  iqtisodiy 

taraqqiyotning  xususiyatlari.  Sanoatni  rivojlantirish  asoslari.  YoqilІi  energetika 

kompleksi, elektro energiya ishlab chiqarish hajmi. Metallurgiya kompleksi va uning 

joylashishi.  Mashinasozlik  kompleksi  kimyo  sanoati  majmui.  Paxtachilik  majmui. 

Jahondagi yirik paxtakor region. Donchilik majmui. 

7-mavzu.  MODning  ichki  rayonlariga  ta'rif.  Tojikiston  Respublikasi  va 

Turkmaniston davlatiga umumiy ta'rif (2 soat). 

Tojikiston Respublikasining geografik o’rni, tabiati, tabiiy resurslari. Respublikaning 

aholisi va mehnat resurslari bilan ta'minlanishi darajasi. 

Xo’lq  xo’jaligi  tarmoqlari.  Mashinasozlik,  yoqilІi  energetika  majmualari  qishloq 

xo’jaligi,  paxtachilik  va  boІdorchilik.  Trasport    va  tashqi  iqtisodiy  aloqalari. 

Turkmaniston davlatining geografik o’rni, tabiati, tabiiy resurslari, aholisi va mehnat 

resurslari  bilan  ta'minlanganlik  darajasi.  Xo’lq  xo’jaligi  tarmoqlari,  mashinasozlik, 

yoqilg`i-energetika majmualari, qishloq xo’jaligi, paxtachilik, chorvachilik, transport 

va tashqi iqtisodiy aloqalar. 

8-mavzu.Qirg`iziston vaQozog`iston Respublikalariga umumiy ta'rif  

(2 soat). 

Qirg`iziston Respublikasining geografik o’rni, tabiati, tabiiy resurslari. Aholisi, soni, 

etnik kelib chiqishi, joylashishi. Xo’lq xo’jaligiga umumiy ta'rif. Sanoat tarmoqlari, 

Tog`-kon  sanoati.  Elektro-energetika  sanoati.  Mashinasozlik,  yengil  sanoat  

tarmoqlari, qishloq xo’jaligi, dehqonchilik, boІdorchilik, chorvachilik, qo’ychilik va 

qoramolchilik. Transporti va tashqi iqtisodiy aloqalari. 

Qozog`iston Respubliksining geografik o’rni, tabiati, tabiiy resurslari. Aholisi, 

soni, zichligi, etnik kelib chiqishi, joylashishi. Xalq xo’jaligiga umumiy ta'rif. Sanoat 

tarmoqlari.  Tog`  kon  sanoati,  elektro-energetika  sanoati,  mashinasozlik,  kimyo, 

yengil  sanoat  tarmoqlari.Qishloq  xo’jaligi  ziroatchilik,  boІdorchilik.  Transport  va 

tashqi iqtisodiy tarmoqlari. 

9-mavzu. O’zbekiston Respublikasining geografik o’rni, sarhad chiziqlari, 

maydoniga umumiy ta'rif (2 soat). 

O’zbekiston  Turkistonning  markaziy  qismida  joylashganligi  va  bu  yerda 

mo’'tadil va subtropik iqlimning tarkib topganligi. 

Serunum  vohalarning  tarkib  topganligi  va  buning  respublika  iqtisodiyotini 

rivojlanishiga  ta'siri.Hududning  Tog`li,  tekislik,  qumliklardan  tarkib  topganligi. 

Respublikaning iqtisodiy geografik o’rni. MODga nisbatan tutgan iqtisodiy geografik 

o’rni.  O’zbekistonning  MDHga  nisbatan  va  boshqa  xorijiy  davlatlarga  nisbatan 

tutgan iqtisodiy-geografik o’rni (makrogeografik). 

10-mavzu. O’zbekistonning xo’jaligiga umumiy ta'rif. (2 soat). 

O’zbekistonning iqtisodiy geografik o’rni, tabiati, aholisi, soni, zichligi, etnik 

tarkibi,  joylashishi.  Xalq  xo’jaligiga  umumiy  ta'rif.  Sanoat  tarmoqlari,  Tog`-kon 

sanoati, 

yoqilІi-energetika, 

mashinasozlik,Qishloq 

xo’jalik: 

dehqonchilik, 

 

54 

paxtachilik,  donchilik,  sabzavot  va  polizchilik.  Chorvachilik:  qoramolchilik  va 

qo’ychilik, parradanchilik. 

Transporti  va  tashqi  iqtisodiy  aloqalari.  Kimyo  sanoati,  metallurgiya,  to’qimachilik, 

yengil va oziq-ovqat sanoati, binokorlik materiallari ishlab chiqarish. 

11-mavzu.  O’zbekistonning  ma'muriy-hududiy  bo’linishi  va  iqtisodiy 

rayonlari (1 soat). 

Respublikaning ma'muriy tarkibi 1 ta respublika va 12 ta viloyatdan iboratligi. 

O’zbekiston hududini  iqtisodiy  rayonlarga  bo’lishda  Z.M.Akramov,  K.N.Berdinsev, 

N.G.Sapekolarning xizmatlari. 

Iqtisodiy rayonlar. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

55 

 

 

 

ADABIYOTLAR   RO’YXATI 

 

1.  Ro’ziyev  A.N.  Markaziy  Osiyo  davlatlari  iqtisodiy  va  ijtimoiy  geografiyasi. 

Termiz, 2001 y. 

 

2. Ro’ziyev A.N., Abirqulov Q. O’zbekiston iqtisodiy geografiyasi. Toshkent, 2001  

 

3. Baratov P. O’zbekiston tabiiy geografiyasi. Toshkent, 1996 y. 

 

4.  Asanov  G.,  Nabixonov  M.,  Safarov  I.  O’zbekistonning  iqtisodiy  va  ijtimoiy 

geografiyasi. Toshkent, 1994 y. 

 

5. Qurbonniyozov R. Umumiy tabiiy geografiya. Toshkent, 1999 y. 

 

6.  Shuls L.V., Mashramov R., O’rta Osiyo gidrografiyasi. Toshkent, 1989 y. 

 

7.  Hikmatov  G`.,  Sirliboyeva  S.,  Aytboyev  P.  Ko’llar  va  suv  omborlari.  Toshkent, 

2000 y. 

 

8. To’xliyev N. O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti. Toshkent, 1998 y. 

 

9. Baratov P. Tabiatni muhofaza qilish.. Toshkent, 1991 y. 

 

10.  Abdullayev  M.,  Maqsudov  A.  Tuproqshunoslik  va  tuproqlar  geografiyasi. 

Toshkent, 1988 y. 

 

11. Ergashev SH. Landshafto' Surxandarinskoy oblasti. Toshkent, 1984 y. 

 

12. Soliyev A. Iqtisodiy geografiya asoslari. Toshkent, 1996 y. 

 

13.  Soliyev  A.,Qarshiboyeva  L.  Iqtisodiy  geografiyaning  nazariy  va  amaliy 

masalalari, 1999 y. 

 

14. Hasanov I.A., G`ulomov P.N. O’rta Osiyo tabiiy geografiyasi. Toshkent, 2002 y. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

56 

 

 

 

 

 

MUNDARIJA 

 

 

1 

Markaziy Osiyo davlatlarining tarkib topishi, hududi,  

chegaralari va geografik o’rni……………………………………………….. 

 

2 

Markaziy Osiyo hududining geologik tuzilishi,  

rel`yefi va foydali qazilmalari……………………………………………….. 

 

3 

Markaziy Osiyo hududining iqlimi va ichki suvlari………………………….   

4 

Markaziy Osiyo hududining tuproqlari, o’simlik va hayvonot dunyosi……..   

5 

Markaziy Osiyo davlatlari aholisi va transport geografiyasi…………………   

6 

MOD iqtisodiy rivojlanishining xususiyatlari, regionlar rivojlanishidagi 

farqlari va xalq xo’jaligining yetakchi majmualari………………………….. 

 

7 

Qozog`iston vaQirg`iziston Respublikalariga umumiy ta'rif………………...   

8 

Turkmaniston davlati va Tojikiston Respublikalari umumiy ta'rifi………….   

9 

O’zbekiston Respublikasining maydoni, chegaralir va  

geografik o’rniga umumiy ta'rif…………………………………………… 

 

10  O’zbekiston Respublikasi xo’jaligiga umumiy ta'rif…………………………   

11  O’zbekistonning ma'muriy-hududiy bo’linishi va  

iqtisodiy-geografik rayonlari………………………………………………… 

 

12  O’quv dasturi…………………………………………………………………   

13  Adabiyotlar ro’yxati………………………………………………………….   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

57 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

58