Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

Tayanch iboralar: Balans, aktiv, passiv, mablag‘, manba, aylanma mablag‘lar, majburiyatlar, foyda, zaxira, xo‘jalik jarayonlari, tenglik, uzoq muddatli aktivla, joriy aktivlar, o‘z mablag‘larining manbalari, majburiyatlar, balansdan tashqari schyotlar, yig‘ib taqsimlovchi schyotlar, tranzit schyotlar, schyotlarning bog‘lanishi, buxgalteriya balansi ma’lumotlaridan foydalanuvchilar.
1.Buxgalteriya balansi, uning tarkibiy tuzilishi.
Korxonalarning ma’lum bir davrga moliyaviy holati qay darajada ekanligini, ular mablag‘lari joylashishi, ishlatilishi qanday olib borilayotganligini va umuman korxona xo‘jalik faoliyatiga baho berish, nazorat etish, tekshirib borish zarur. Bu zaruriyat korxonaning
boshqaruv xodimlariga, hamda ichki xodimlariga, yuqori tashkilotlariga, bank, soliq
inspeksiyasiga, kreditorlarga, investorlarga kerakdir. Ularning bu masala yuzasidan talabini korxonaning balansi kondiradi. Balans hisobotdagi 5 shaklning birinchisi bo‘lib, oylik, choraklik, yarim yillik va yil oxirida bo‘lishi mumkin.
Dastlabki balans, hisobot balansi, tugatish balansi kabi turlari esa uning korxona faoliyatini qay holatda tuzilayotganligini bildiradi. Dastlabki balans korxonaning tashkil topayotgan vaqtda tuziladi. hisobot balansi esa, korxona faoliyati davomida tuziladi. Va nixoyat tugatish balansi korxona, tashkilot, muassasani tugatilayotgan muddatdagi xo‘jalik mablag‘lari va ularni manbalari qay holatda ekanligi hisobot ma’lumot beradi. Balansdagi ma’lumot qo‘yidagicha yig‘ilgan bo‘ladi. har bir jarayon ro‘y berishi natijasida xo‘jalik mablag‘lari va ularning manbalari miqdoriy va tarkibiy jixatdan o‘zgarib boradi.
Bu holat dastlabki hujjatlarda aks ettirilib, so‘ngra buxgalteriyada sintetik hisob yuritiladi va schetlarda ikki yoqlamayozuv orqali aks ettiriladi. Oy oxirida esa xar bir schetlar bo‘yicha qoldiq summalar aniqlanadi. Ba’zi schetlar esa byokitiladi. Bu xakda kelgusi mavzularda kengrok tuxtalamiz. Schetlardagi oxirgi qoldiqlardagi ma’lumotlar bosh kitobga kuchiriladi va balansga o‘rnatilgan tartibda aks ettirib chikadi.
Balans tenglik degan ma’noni anglatadi va korxona mablag‘lari va uning tashkil topish manbalarining ma’lum bir sanadagi qoldig‘ini aks ettiradi.
Balansning 2 qismi bo‘lib, ular Aktiv va Passivdan iborat. Ularning xar ikkalasi ham o‘z moddalariga ega. Aktiv qismida 2 bo‘lim mavjud:

1.