Termiz davlat universiteti mikroiqtisodiyot

11.5. Oligopoliyaning bozor natijalariga taʼsiri
Faraz qiling, masalan, Shavkat va Davron toʻsatdan oʻzlarini boyliklarini suv quduqlarini ochishdi va Anvar va Bahromning suv oligopoliyasiga qoʻshildi. Ammo bugungi kunda koʻpchilik ishlab chiqaruvchilar bu talabni qondirish uchun layoqatlidir. Shahardagi suvning miqdori va narxi sotuvchilarni ikkitadan toʻrttaga koʻpayishiga qay darajada ta’sir qiladi?
Agarda suv sotuvchilar kartellardan foydalana olganda, ular monopoliya narxini oʻzgartirishi va monopoliya miqdorini ishlab chiqarish tomonidan umumiy foydani oshirishga yana bir bor harakat qilishgan boʻlardi. Qachonki, faqat 2 sotuvchi boʻlsa, kartel a’zolari shartnomani tatbiq qilish uchun ba’zi yoʻllarni topishar va har bir a’zo uchun ishlab chiqarish darajasiga kelishishga rozi boʻlishar edi. Kartelning kengayishida bu natija ehtimol kam samara beradi, chunki guruhlar rivojlanishining hajmiga oʻxshab natijaga erishish va hayotga tatbiq qilishda koʻp qiyinchiliklar vujudga kela boshladi.
Agarda Oligopolistlar kartel shaklida boʻlmasa, ya’ni Monopoliyaga qarshi qonunlar buni taqiqlaydi, shuning uchun, qanchalik koʻp suv ishlab chiqarishlarini oʻzlari hal qilishlari shart. Sotuvchilar sonining ortib borishi natijaga qanchalik ta’sir qilishini koʻrishga, har bir sotuvchining qarama-qarshi qarorlarini e’tiborga olishga harakat qilish kerak. Ishlab chiqaruvchida doimo qoʻshimch 1 bochka suv ishlab chiqarish imkoniyati bor. Qabul qilingan qarorlar 2 xil samara beradi:

• 
  Ishlab chiqarish samarasi: narx chekli xarajatdan yuqori boʻlgani uchun 1bochka qoʻshimcha sotilgan suv daromadni oshiradi, bu yerda narx oʻzgarmas deb olamiz.
  
• 
  Narx samarasi: ishlab chiqarishning oshishi sotishning umumiy miqdorni koʻpaytiradi, va bu suvning narxini pasyishiga va boshqa bochkalarni sotishdan olinadigan foydani pasayishiga olib keladi.
  

Agar ishlab chiqarish samarasi narx samarasiga qaraganda kattaroq boʻlsa, quduq egalari ishlab chiqarishni koʻpaytiradilar. Agarda narx samarasi ishlab chiqarish samarasiga nisbatan kattaroq boʻlganda, quduq egalari ishlab chiqarishni koʻpaytirmas edilar. (Anigʻi shundaki, bu misolda ishlab chiqarishni kamaytirish foydali boʻladi). Har bir Oligopolist ishlab chiqarishni oshrishni bu ikkala chekli samara teng boʻlgunicha, boshqa firmalar ishlab chiqarishni boshlagunga qadar davom ettiradi.
Hozir sanoatda boʻlgan firmalarning soni qanchaligi har bir Oligopolistning chekli tahliliga ta’sirini koʻrib chiqaylik. Sotuvchilarning katta miqdori, kamida har bir sotuvchi bozor qiymatida oʻzining ta’siri haqida tashvishlanadi. Bu Oligopoliya bir oʻlchamda oʻsishiga qarab, narx ta’siri pasayishining ahamiyatga egaligidadir. Qachonki, Oligopoliya juda katta boʻlib rivojlansa, qiymat butunlay natija bermaydi. Bu shuningdek, bozor qiymati yakka firmaning uzoq ta’sir qilmasligining ishlab chiqarishdagi qaroridir. Eng soʻnggi sabablarda har bir firma bozor qiymatini qachonki ishlab chiqarishni qanchalik koʻp qabul qilsa, xuddi bergandek oladi.
Biz hozir raqobatga ega firmalarni bir guruhini aslini olganda bir katta Oligopoliyani koʻrishimiz mumkin. Qachonki, ishlab chiqarishga qanchalik koʻp qaror qabul qilishsa, bu raqobatbardosh firmalar faqat ishlab chiqarish natijasini e’tiborga olishadi: raqobatdosh firma narx oluvchi boʻlganligi sababli, narx natijasi boʻlmaydi. Shunday qilib, katta rivojlanishdagi Oligopoliya sotuvchilari miqdoriga oʻxshab, Oligopolistik bozor yanada raqobatbardosh bozorga oʻxshab bormoqda. Bu narx chetdagi narxga yaqinlashadi, va ishlab chiqarilgan miqdor ijtimoiy jihatdan samarali darajaga erishadi.
Oligopoliyaning tahlillari xalqaro savdoning natijasi ustidagi bir yangi nuqtayi nazarni taqdim qiladi. Faqat Yaponiyada yaratilgan avtomashinlarni, ya’ni Toyota va Honda, Germaniyada yaratilgan Volkswagen hamda BMW avtomashinalari, AQSH avtomobillaridan Ford va General Motors avtomashinalarini tasavvur qilib koʻring. Agarda davlat avtomashina xalqaro savdo sotigʻini taqiqlasa, faqat ikki a’zo oʻrtasida avtomashina Oligopoliyasi boʻlishi mumkin. Aslini olganda bozor eng oliy maqsadlarda yuqori pogʻonalarga koʻtarilar. Garchan xalqaro savdo bilan mashina bozori dunyo bozori boʻlmasada, namunadagi Oligopoliya 6 a’zoga ega boʻladi.