Termiz davlat universiteti mikroiqtisodiyot

Rasm

Odamlar soni

O’rtacha ovoz beruvchi teoremasi: misol uchun
Bu rasm qay darajada 100 saylovchining afzal byudjetlarini 5 varianti orasida taqsimlanishini ko’rsatadi, 0 dan 20 mlrd. $ oralig’ida o’zgartiradi. Agar jamiyat ko’pchilik saylovchi o’rtasida tanlov qilsa (kimki bu yerda 10 mlrd. $ni afzal ko’rgan) ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini belgilab beradi.

Byudjetnning tasdiqlangan miqdori (milliardda)

Kondorset ovoz berish paradoksi haqida oʻylayotgan boʻlsangiz, yuqoridagi holatda har bir odam bir paytda qatorda oʻzining ajrata oladigan mablagʻiga ega va bu paradoksni keltirib chiqarmaydi. Oʻrta ovoz beruvchining eng yoqtirgan natijasi qolganlarnikidan ustun.
Bu teoremani bir tomoni mavjuddir. Masalan, hukumatda ikkita siyosiy partiya oʻrta ovoz beruvchilarni ular tomondagi sonini koʻpaytirishga intilganida sodir boʻladi. Demokratik partiya va Respublikachilar partiyasi misolida oladigan boʻlsak, Demokratlar 15 mlrd liklar tarafdori boʻlib chiqdi, Respublikachilar 10 mlrd liklarni tarafdori boʻlib chiqdi. Yuqorida koʻrganimizday oʻrta ovoz beruvchilar (10mlrd) koʻpchilikni tashkil qilishdi va Demokratlar oʻzining 15 mlrd ni 10 mlrdga tushiradi. Hayotda ham xuddi shunday, siyosiy partiyalar oʻrtahol aholini tarafini olishga harakat qilishadi.
Yana bir holat mavjuddir. Unda, ovoz beruvchilarni ikki xili mavjud. Masalan, pulni park qurishga sarflashni xohlovchilar 40% va pulni umuman sarflanishini xohlamaganlar 60%. Bu holatda, oʻrta ovoz beruvchilar mavjud emas. Demokratiyada ham shunday, kompramisga kelish oʻrniga, koʻpchilik qoidasi qollaniladi va oʻrta ovoz beruvchilar har doimgday oʻzi istaganiga erishishadi.
Siyosatchilar ham odamlar
Iqtisodisodchilar iste’molchilar xulqini oʻrganganida, ular xaridor oʻziga eng katta naflilik darajasini beradigan tovar yoki xizmat turini tanlaydi deb faraz qilishadi. Agar iqtisodisodchilar firmalar xulqini oʻrganadigan boʻlsa, u firmalarni eng katta daromad olib keladigan xizmat va tovarlarni ishlab chiqaradi deb faraz qiladi. Nima deb oʻylaysiz, iqtisodisodchilar, siyosat bilan ishlaydigan odamlarni qanday qilib oʻrganishadi?
Siyosatchilar ham oʻz maqsadlariga ega. Siyosatchilar xalqning faravonligi va tinchligini oʻylab yashashadi va tenglikga harakat qilishadi deb faraz qilsak yaxshi boʻlardi. Yaxshi boʻlardiyu, ammo haqiqatga yaqin emas. Xaridorlar va firmalar kabi siyosatchilar uchun oʻzining manfaati yuqori turadi. Ba’zi siyosatchilar, yana bir bor saylanish umidida xalqqa jon kuydirib qattiq harakat qiladi. Ba’zi bir siyosatchilarning jon kuydirishiga sabab, nafsdir. Agarda bunga qarshi boʻlsangiz, dunyoning qashshoq davlatlariga nazar tashlang va u yerda korrupsiyani oddiy holga aylanib qolganini koʻrasiz.
Bu kitob siyosiy nazariyalarni oʻrganib chiqmaydi, ammo shuni aytib oʻtish kerakki, barcha qabul qilinadigan qonunlar odamlar tomonidan qabul qilinadi va ularning barchasi ham jamiyatni oʻylab qabul qilishmagan boʻlishi mumkin.