Termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruvi fakulteti jismoniy madaniyat ta

1.2. Aholining jismoniy tarbiya va sportga bo’lgan ehtiyojlarini o’rganish
Buyuk kelajak avlodlarini aqlan yetuk, jismonan barkamol qilib tarbiyalash muammolari barcha lavlat va jamoat idoralari zimmasiga yuklatilgan. Bunday keng qamrovli va mas’uliyatli tarbiyaviy jarasnlarni amalga oshirishda mahalla oqsoqollari kengashlari, ularning tarkibidagi turli komissiyalar, shuningdek, jismoniy tarbiya va sport faollarining uyushmalari /jamoalari/ ham katta rol o’ynaydi. Bularning zamirila «Sog’lom avlod uchun» davlat dastu'ri mazmuni muhim ahamiyatga egadir.
Aholining jismoniy baquvvat bo’lishi va uzoq umr ko’rishi sog’lom turmush madaniyati bilan belgilanadi. Bu borada O’zbekiston Prezidentining «O’zbekistonning chinakam mustaqillikka erishishidan iborat o’z yo’li respublikani rivojlantirishning quyidagi asosiy o’ziga xos xususiyatlari va shart-sharoitlarini har tomonlama hisobga olishga asoslanadi. Avvalo, u aholining milliy tarixiy turmushi va tafakkuri tarzidan, xalq an’analari va urf-odatlaridan kelib chiqadi» degan mulohazalari e’tiborga loyiqpir. Ayniqsa, «Sog’lom avlod uchun» ordenining ta’sis etilishi, «Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida»gi Qonun, «Sog’lom avlod uchun» davlat dasturi, «Alpomish» va «Barchinoy» maxsus testlarining ishlab chiqilishi hamda ularning hayotga tatbiq qilinishi jis­moniy tarbiya va sport xodimlari zimmasiga aholi o’rtasida sog’lomlashtirish va sport tadbirlarini yanada rivojlantirish mas’uliyatlarini yuklaydi.
O’zbekistonning mustaqillikka erishishi sharofati tufayli mahallalar, dahalar, mavzelar, yirik qishloqqurg’onlarida /posyolkalar/ aholini jismoniy tarbiya, sport, sayohat, xalq milliy o’yinlari hamda ommaviy sog’­lomlashtirish ishlariga jalb qilish ancha rivojlandi.
Mamlakatda milliy qadriyatlarning qayta tiklanishi, uni yanada boyitishda ma’naviy-ma’rifiy tadbirlarning olib borilishi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Aholining ijtimoiy turmush darajasi tobora yaxshilanmoqda. Bunda o’tkazilayotgan turli sport musobaqalari, xalq milliy o’yinlari festivallari katta xissa qo’shmoqda. Bu aholi­ning jismoniy tarbiya va sportga ehtiyoji oshayotganidan dalolatdir. Har yilgi mustaqillik kuni hamda «Navro’z» bayramlaridagi ommaviy sayllar, sport musobaqalari buning isbotidir. Respublika hukumatining qarorlari, turli kursatmalar asosida 'mahallalar va boshqa aholi istiqomat joylarida jismoniy tarbiya va sportni jonlantirish ishlarida mahalla kengashlari, sport tashkilotlarn xodimlari, sport faollari bilan hamkorlikda ish tutmoqda.
Shuni eslatish zarurki, bu namunaviy reja mahalla oqsoqollari kengashlari, ularning qoshidagi jismoniy tarbiya va sport faollari uyushmasi jamoa uchun mo’ljallangan. Shu asosda yangidan tashkil qilinadigan mahalla jismoniy tarbiya jamoalarn kengashlari yoki uyushma ham o’z rejalarini tuzib olishlari maqsadga muvofiqdir.
Mahallalar, qishloqlarda jismoniy tarbiya o’qituvchilari, murabbiylar va sportchi faollarga tayangan holda kichik guruhlar, jamoalar komandalar, uyushmalar tu­zib, mashg’ulotlar, musobaqalar o’tkazib turish lozim.
Turar-joylardagi o’rta va katta yoshdagi kishilar orasida stol tennisi, shaxmat va shashka, milliy o’yinlar, yengil atletika to’garaklari, guruhlar va jamoalarni ommalashtirish ularda sog’lomlashtirish tadbirlarining turli shakllaridan, shu jumladan, ertalabki gimnasti­ka, yurish, sayohat va boshqa turlardan keng foydalaniladi.
Aholi turar-joylarida ommaviy sport ishlarini muvaffaqiyatli o’tkazishda sport inshootlari katta ahamiyat kasb etadi. Bu inshootlar belgilangan qurilish me’yorlari talablariga mos, bolalar hamda kattalarning ehtiyojlarini qondiradigan, shu turar-joy qurilishiga munosib, hamohang bo’lishi kerak.
Sport maydonchalari, sog’lomlashtirish shaharchalari, yugurish va chigal yozish yo’lakchalari, o’yin maydonchalaridan iborat hovli o’yingohlari shinam bo’lishi kerak. Bun­day o’yingohlarda usti yopiq joylar bo’lishi, yaxshi yoritilishi ham kerakki, bu narsa ulardan foydalanish muddatini uzaytiradi.
Sport inshootlarini maxsus moslamalar, trenajyorlar bilan jihozlashga alohida e’tibor berish zarur. Chunki shu yo’l bilan avvalo ulardan yoz va qish fasllarida foydalanish imkoniyatini, qolaversa, ko’pchilik bo’lib yoki yakka tartibda o’tkaziladigan mashg’ulotlar samaradorligini oshirish mumkin.¹
Xulosa qilib aytganda, aholi turar-joylarida sog’lom­lashtirish tadbirlarini tashkil qilish mahalla oqsoqol­lari kengashlari hamda mutaxassislar ishtirokida o’tkazilishi lozim. “Navro’z”, “Mustaqillik kuni” va boshqa bayramlarga tayyorgarlik jarayonlarida futbol, kurash, voleybol, yugurish va xalq milliy o’yinlarini mu'sobaqa shaklida o’tkazish lozim. Tuman, shahar hokimiyatlari, sport qo’mitalari hamda homiylarning faol ishtiroklarini ko’proq jalb qilish lozim bo’ladi.
1994 yil 23 aprelda O’zbekiston Prezidentining «Ma’­naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazini tashkil etish to’g’risida farmoyi e’lon qilindi. SHu asosda O'zbekiston Respublikasn Vazirlar Mahkamasi Respublikada «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markaznning faoliyatnii tashkil egish to’g’risida /1994 yil iyun/ qaror qabul qildi.
Ushbu qarorda ta’kidlanganidek, «Ma’naviyat va ma’­rifat» jamoatchilik markazi keng omma bilan hamkorlikda ishlovchi, davlat byudjetidan mablag bilan ta’minlanishi va shu bilan bir qatorda xo’jalik hisobyda ham ish yurituvchi ijtimoiy tashkilotdir. Bu tashkilot zimmasiga bir qator muhim vazifalar yuklatilgan. Ular qatorida «Sotsiologik tadqiqotlar, surovlar o’tkazish orqali uzbek xalqining boy ma’naviy merosi, sharqona va umuminsoniy qadriyatlar asosida mamlakat, millat kelajagini belgilaydigan ilg’or g’oyalarni yuzaga chiqarish hamda hayotga tatbiq etish, ma’naviy-ma’rifiy ishlarni tashkil etish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqish»dek o’ta muhim vazifa ham belgilangan.
«Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazining o’z nashri, ya’ni «Tafakkur» jurnal i mamlakatimizda kechayotgan iqtisodiy, siyosiy, madaniy islohotlarning mohiyatini ksng yoritib, ularni hayotga singdirishda yetarli darajada faoliyat ko’rsatib kelmokda.
Yuqoridagi qaror asosan, ta’lim-tarbiya ishlariga mas’ul idoralar, tashkilotlar, muassasalar hamda teleradio kompaniyasi, ommaviy axborot vositalari, milliy qadriyatlar mazmuni, ma’naviy-ma’rifiy meroslar, ulug’ adiblar hayoti va ilmiy meroslarini aholi ongiga chuqur singdirish yo’lida keng targ’ibotchilik ishlarini olib bormoqda.
Yuqorida boshqa bo’limlarda qayd etilganidek, «Ma’­naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazi Davlat jis­moniy tarbiya va sport qo’mitasi, Xalq ta’limi, Oliy ta’lim hamda Sog’liqni saqtash vazirliklari, shuningdek, Kasaba uyushmalari federatsiyaei, «Kamolot» yoshlar ijtimoiy xarakati kabi tashkilotlar bilan hamkorlikda «Sog’lom avlaod uchun» davlat dasturini amalga oshirmokda, jismoniy tarbiya va sport bilan bog’liq bo’lgan Respublika ilmiy-nazariy anjumanlarini o’tkazishda faol qatnashmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi tizimidagi sport maktablari o‘quvchi-sportchilari o‘rtasida «Bolalar sport o‘yinlari»ni o‘tkazish orqali iqtidorli sportchilarni aniqlash va yoshlar terma jamoalariga zaxira yaratish hamda oliy ta’lim muassasalari talabalari o‘rtasida «Talabalar sport o‘yinlari»ni tashkil etish natijasida talabalarni sport bilan muntazam shug‘ullanishga jalb etish; aholining keng qatlamlari, jumladan umumta’lim maktabi o‘quvchilari, professional va oliy ta’lim muassasalari o‘quvchi va talabalari o‘rtasida jismoniy tarbiyani ommalashtirish, ular orasida iqtidorlilarini aniqlash maqsadida «Umumta’lim maktab sporti» festivali, «Jismoniy tayyorgarligi rivojlangan muassasa» ko‘rik-tanlovini bosqichma-bosqich (tuman/shahar, hudud, respublika) o‘tkazish tizimini ishlab chiqish va jismoniy tayyorgarlik darajasi rivojlangan eng yaxshi umumta’lim maktabi, professional va oliy ta’lim muassasasi nominatsiyasini joriy etish;
1.3. “Mahalla” jamg’arma uyushmasi, “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik markazi, Mahalla oqsoqollari kengashlarining faoliyatida jismoniy tarbiya va sport ishlarining mazmun vazifalari

• 
  Mahalla oqsoqollarn kengashlarining faoliyatida jismoniy tarbiya va sport ishlarshshpg mazmuni hamda vazifalari; Mahalla oqsoqollari kengashlarining faoliyatlari keng qal!rovli va fidokorona mehnat qilyshni talab etuvchi sohalardam hisoblanadi. Mahallada jismoniy tarbiya va ommaviy sport tadbirlarini o’tkazish faoliyatlari yil sayin kengayib va ularga bo’lgan e’tibor kuchaymoqda.
  

Xalq iborasi bilan aytganda, Vatan ostonadan, oiladan, mahalladan boshlanadi. Vatan tushunchasi har bir insonning yuksak darajadagi his-tuyg’ulari, sadoqati, fidoiy mehnati, o’zaro izzat-hurmat kabi insoniy fazilatlarida namoyon bo’ladi. Bu o’rinda respublika sportchilarining Xalqaro sport maydonlaridagi, ayniqsa, Olim­piya o’yinlaridagi ishtiroki, g’alabasi ana shu xislatlar tufayli ustuvor ekanligini aytib o’tish kerak. Ayniqsa, yurtimiz bayrog’ining uzoq o’lkalarda viqor bilan ko’tarilishi, madhiyamizning baland yangrashi sportchilarning ona-Vatan sharafi uchun kurashgan va hissa qo’shganligining timsolidir. Buning boisi shundaki, o’shanday g’olib sportchilar, ularning murabbiylari, qolaversa, sport tashkilotlar», jamiyatlari xodimlari hamda jismoniy tarbiya va sport sohasidagi mutaxassislar ham u yoki bu mahallada istiqomat qiladi. Mahalla oqsoqollari ken­gashlari faoliyatida ular ham ishtirok etib, sportni targ’ib qilish, yoshlarni sportga jalb etish, an’anaviy bayramlarda qatnashib, ma’ruzalar o’qish, o’z taassurotlari bilan o’rtoqlashish kabi tadbirlarni birgalikda olib boradilar. Bunday tadbirlar mahalla oqsoqollari kenga­shi tarkibidagi faollar, sportsevarlar, mutaxassislar tomonidan uyushtirib borilmoqda. Bunday xayrli ishlarni qishloq sharoitlarida ham doimiy o’tkazib turilishi lozim.
Mahalla oqsoqollari kengashi qoshida sport klublarini tashkil qilish amalga oshirilmokda. Bunday tashabbuslarni ommalashtirish zarur bo’ladi. Ba’zi bir ilg’or tajribaga ega bo’lgan mahallalar sport yo’riqchisi shtatini tashkil qilmoqda. Ular bevosita tuman-shahar sport qo’mitalariga itoat etib, aholi o’rtasida sportni omma­lashtirish, bolalar va o’smirlar orasida sport musobaqalarini tashkil qilish bilan faoliyat ko’rsatmoqda. Ma­halla oqsoqollari kengashlari va ularning jismoniy tarbiya va sport sohasidagi faollari oldida mahalla ahli salomatligini yaxshilash, yoshlarni sportga jalb etish, sport va xalq milliy o’yinlari orqali aholining dam olishi, ruhiy oziqlanishi, jismonan barkamol bo’lishlariga erishtirish kabi vazifalar mavjuddir.
Ba’zi milliy urf-odatlarimiz va diniy dunyoqarashlar xotin-qizlarning erkin ravishda jismoniy mashqlar, xalq milliy o’yinlari yoki biron sport turi bilan shug’ullanishlariga salbiy ta’sir qilishi jarayonlari davom etmoeda. «Sog’lom avlod uchun» davlat dasturida belgilanganidek, sog’lom avlodni yetishtirish uchun eng avvalo onalar sog’lom bo’lishi va o’z farzandlarining sog’lom o’sishi uchun barcha shart-sharoig va imkoniyatlardan foydalanishi zarurdir. Bunda bolalarni eng kichik yoshdan boshlab oila, bog’cha va maktablarda jismoniy tarbiya bi­lan shug’ullanishga odatlantirish alohida ko’zda tutilgan. Bu jihatlarni amalga oshirishda mahalla oqsoqollari kengashi, uning faollari va jismoniy tarbiya va sport mutaxassislari astoydil ish olib borishlari lozim.
Aholi o’rtasida ommaviy jismoniy tarbiya va sport ishlarini tashkil qilish, «Sog’lom avlod uchun» davlat dasturini amalga oshirish hamda «Aapomish» va «Barchi­noy» maxsus gestlari talablarining mohiyatlarini ki­shilar ongiga singdirish hozirgi kunning dolzarb muammolaridandir. SHu sababdan mahalla oqsoqollari kenga­shi «Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida»gi qonun-hamda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida» gi /1999 yil 27 may/ qarorini chuqur o’rganishlari, unda ko’zda tutilgan eng zarur tadbirlarni mahallalarda ishlab chiqish, aholini sportga jalb etish yo’llarini topishlari lozim.
Xulosa shundaki, aholi turar-joylarida eng avvalo sport inshootlari, oddiy o’yin maydonlaridan maqsadli foydalanish zarur. Sport ixlosmandlari, sportsevarlar, mutaxassis xodimlar yoshlar o’rtasida ko’chalararo, mavzelar, dahalar va mahalla birinchiligi uchun ular sevgan sport musobaqalarini tashkil qilishlari kerak.
«Sog’ tanda sog’lom aql» naqtiga rioya etgan holda jis­moniy tarbiya va sportni kengtarg’ib qilish, uning salomatlikni mustahkamlash, ish faoliyati va umuman umrni uzaytirishdagi muhim omillardan biri ekanligiga aholi­ni iqror etish kerak bo’ladi.
«Navro’z», «Mustaqillik kuni» bayramlari va boshqa milliy an’analarda xalq milliy o’yinlarini tashkil qilish
«Navro’z» bayrami, hosil bayrami, to’ylar qadimgi milliy an’analardan hisoblanadi. Ularning safiga mil­liy bayram sifatida «Mustaqillik kuni» bayrami ham qo’shildi. Bu an’anaviy bayramlar. xalq sayillari va to’ylarda kurash, ko’pkari /uloq/, poyga, otdan ag’darish, «qiz quvmoq», dorbozlik, tosh ko’tarish, bilak kuchini sinash va boshqa o’nlab o’yinlar doimiy ravishda qo’llanib kelingan. Ular haqida «Achpomish», «Go’ro’g’li», «Qirqqiz», «To’maris» afsonasi, «SHohnoma», «Manas» kabi juda kup dostonlar guvohlik beradi.
O’zbekiston istiqlol sari dadil borar ekan, xalq mil­liy o’yinlari milliy qadriyatlar sifatida yanada e’zozlanmoqda. O’lar «Navro’z», «Mustaqillik kuni», «Hosilbayrami», kasb-hunar bayramlari, to’ylar va ulug’ sanalarni nishonlash jarayonlarida yangi shakl va mazmunda keng qo’llanilmoqda.
O’zbek kurashi xalqaro sport maydoniga chiqdi. Sportning bu turi bo’yicha jahon chempionatlari muvaffaqiyatli o’tkazildi. SHu tufayli kurash shahar va qishloq yoshlarining sevimli sporti sifatida ommalashmokda.
Qishloqlardagi katta to’ylar kurashsiz va ko’pkarisiz o’tkazidmaydi. Otlarning zotini ko’paytirish, chavandozlar sonini oshrish borasida qishloq, qo’rg’on faollari jiddiy ish yuritmoqtsa. Barcha milliy bayramlarimizda faqat chavandoz polvonlargina emas, hatto yoshlar ham poyga, ko’pkari va boshqa xalq miliy o’yinlarida faol qatnashmoqdalar.
1991 yil aperldan buyon respublika miqyosida xalq mil­liy o’yinlari, musobaqalari, «Alpomish» o’yinlari festivallari o’tkazilayotgani haqida yuqorida bayon etilgan edi. Ayollar yiliga bag’ishlab o’gkazilgan xalq milliy o’yin­lari «To’maris» festivali xalq milliy o’yinlarining mazmun va shakl jihatdan boyligi, ularning ijtimoiy pedagogik mohiyatlari qenchalik ustun ekanligini namoyish qildi.