Termiz davlat universiteti tojik filologiyasi va sharq tillari kafedrasi

Miqdor sonlar

bir – yek	۱ یک	o‘n yetti – hefdah	۱۷ هفده
ikki – do‘	۲ دو	o‘n sakkiz – hejdah	۱۸ هجده
uch – se	۳ سه	o‘nto‘qqiz – nuzdah	۱۹ نوزده
to‘rt – chor	۴ چهار	yigirma – bist	۲۰ بیست
besh – panj	۵ پنج	yigirma bir – bisto‘ yek	۲۱ بیست و یک
olti – shesh	۶ شش	o‘ttiz – si	۳۰ سی
yetti – haft	۷ هفت	o‘ttiz bir – siyo‘ yek	۳۱ سی و یک
sakkiz – hasht	۸ هشت	qirq – chehel, chel	۴۰ چهل
to‘qqiz – no‘h	۹ نه	ellik – panjoh	۵۰ پنجاه
o‘n – dah	۱۰ ده	oltmish – shast	۶۰ شصت
o‘n bir – yozdah	۱۱ یازده	yetmish – haftod	۷۰ هفتاد
o‘n ikki davozdah	۱۲ دوازده	sakson – hashtod	۸۰ هشتاد
o‘n uch – sizdah	۱۳ سیزده	to‘qson – navad	۹۰ نود
o‘n to‘rt – chordah	۱۴ چهارده	yuz – sad, yeksad	۱۰۰ صد، یکصد
o‘n besh – ponzdah	۱۵ پانزده
o‘n olti – shonzdah	۱۶ شانزده

۰ ۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹

Izoh: صفر sefrsoniarabtilidano‘zlashganbo‘lib, shifrso‘zibilano‘zakdoshdir.Shast 60, صد sad 100 sonlariyozuvdasodharfiilanyoziladi. Buso‘zlarniشستshast – boshbarmoq, سدsadto‘g‘onso‘zlaridanfarqlashkerak.

4, 14, 40 sonlarinito‘liqyokiqisqaholdatalaffuzqilishmumkin. Yozuvda doim to‘liq holda, talaffuzda esa ba’zan qisqa holda qo‘llaniladi.

Yigirmadan yuqori bo’lgan sonlar (o‘nliklar, yuzliklar va mingliklar) bir-birlari bilanو - o‘ bog’lovchisi orqali bog’lanib, murakkab son hosil qiladilar. و- o‘ bog’lovchisi talaffuzda o‘z oldidagi songa qo‘shilib, - o‘ tarzida talafiuz qilinadi, yozuvda esa ajratilgan holda yoziladi. Fors tiiida ham murakkab sonlar tartibi va ulaming yozilishi o‘zbek tilidagidek. 1425628 - ya’ni oldin million, so‘ng ming, yuz va o‘nlik, nihoyat birliklar keladi. Masalan:

بیست و پنج bist-o‘panj – 25

سیصد و چهل و هفت sisad-o‘ chehel-o‘ haft — 347

شش هزارو پانصد و سی و یک shesh hezor-o‘ ponsad-o‘ si-o‘ yek 6531

Murakkab son tarkibidagi har bir son mustaqil urg‘uga egadirlar. Masalan:

هزارو هفصد و نود و چهار hezor- o‘ haftsad-o‘ navad-o' chahor 1794

Agarda sonlar raqamlar bilan ifodalansa sonlar chapdan o‘ngga qarab yoziladi va o‘qiladi. Raqamlarni yozish jarayonida avval ko‘pliklarni va oxirida birliklarni keltirish bilan ifoda qilinadi. Masalan:

1997 tarzidagi raqamlar xuddi shunday, ya’ni ١٩٩٧ tarzida yoziladi. Hozirgi o‘zbek tilida 2, 7, 8, 9, 30, 50 sonlari tarkibidagi o‘rtada kelgan undosh ikkilanadi: ikki, etti, sakkiz, to‘qqiz, o‘ttiz, ellik kabi. Eski o‘zbek tilida esa yozuvda bir belgi bilan berilgan bo‘lib, o‘rniga qarab, ikki xil talaffuz qilingan: iki//ikki, yeti//yetti, sekiz//sekkiz, toquz//toqquz, otuz//ottuz, elik//ellik kabi.

80-90 sonlari sekiz, toquz sonlariga on (o‘n) sonining qo‘shilishi yo‘li bilan hosil bo‘lib, (sekiz+on, toquz+on), seksen, toqsan shakllari keyingi davrlarda vujudga kelgan. Sekiz on, to‘quz on shakllari «Devonu lug‘otit turk»da ham ko‘rsatilgan (Qarang: MK, I tom, 410-b.).

Eski o‘zbek tilida sanoq sonlarning kattalari tuman( تومان) , lak (لک) bo‘lib, oldida kichik miqdordagi sonlar qo‘llangan. Lak «Boburnoma» asari tiliga xos: Uch to‘rt lak olub qo‘yarlar (BN, 332). Bir lak afg‘on yig‘ilibdur (BN, 468). Tuman so‘zi esa barcha ijodkorlar asarlari tilida qo‘langan: Bir tuman xalq qirildi bari (ShN, 37). Yuz tuman barqi balo urdung manga (Nav. LT, 83).

Eski o‘zbek tilida murakkab sanoq sonlar komponentlari orasida dag‘i//taqi bog‘lovchi bo‘lishi hollari ham uchraydi. Masalan, Yigirmi dag‘i bir (ShN, 223). Yilg‘a ming sakkiz yuz-u, to‘qson edi (Furqat, 2, 26).

1-topshiriq. Quyidagi sonlarni yozing.

95; 100; 81; 4; 0; 13; 15 ; 29; 32; 21; 17; 8; 56; 7; 45; 78; 87; 18; 9; 11; 68; 91; 6; 4; 99; 12.

2-topshiriq. 1, 5, 8, 9, 12, 16, 17, 23, 24, 26, 29, 31, 35, 38, 83, 97, 98 sonlarini arab raqamiga va yozuviga o‘giring.

3-topshiriq. Quydagi savollaga javob yozing.

خواهر شما سالی چند هزار ریال خرج لباس می کند؟

شما ماهی چند تومان خرج میکنید و ماهی چند هزار ریال پس انداز می کنید؟

شما چند برادر زاده و چند خواهر زاده دارید؟

یک استاد دانشکاه سالی چند صوم حقوق میگیرد؟

هفته ای چند ساعت کلاس فارسی دارید؟

کارمندان این بانک، سالی چند ماه مرخصی دارند؟

معمولاً روزی چند ساعت به کتبخانه میروید و درس میخوانید؟

عادتاً در خانه با مادر به چه زبانیگفتگو میکنید؟

او زبان فارسی دوست دارد یا انگلسی؟

مگر زبان روسی زبان مشکلی است؟

4-topshiriq. Nuqtaiar o‘rniniچند olmoshi yoki 1-10 gacha bo‘lgan sonlar bilan to‘ldiring.

ما امروز... یاعت درس داریم. ... کتاب روسی روی میز است. در کلاس ما ... دانشجو است. ... دانشجو پسرند و... دانشجو دخترند. آنها هر روز ... ساعت کار می کنند و ... ساعت استراحت می کنند. درس زبان فارسی ... ساعت ادامه دارد. ... دانشجو به دانشگاه نیامدند. من ... برادر و ... خواهر دارم. ... دانشچو به زبان فارسی گفمگو میکند.

• 
  Birlik va o‘nlik sonlarni arab raqamlari bilan yozing.
  
• 
  Namunaga muvofiq murakkab sonlarga 10 ta misol yozing.
  

Namuna: ١٩٨٧- یک هزار و نه صد و هشتاد و هفت-1987

Sovollar:

1. 
   Eng qadimgi raqamlar kimlarga tegishli?
   
2. 
   Hozirgi raqamlarning timsollari qayerda yuzaga kelgan?
   
3. 
   Nima uchun arab raqamlari deb nomlanadi?
   
4. 
   Arab raqamlarining qo’llanishida kimning muhum hissasi bor?
   
5. 
   Arab raqamlarining birlik va o’nliklarini yozilishini ko’rsatib bering?
   
6. 
   Forscha sanab bering.
   

Testlar: