Termiz muhandislik texnologiya instituti

III Bob bo’yicha xulosa
XULOSA VA TAKLIFLAR

Mikroelementli o‘g‘itlarni olish jaraѐnida, ularning texnologik jaraѐnga kiritilgan joyiga qarab, mikroelementlarning turli xil tuzlarining mineral o‘g‘itlarning tarkibiy qismlari bilan o‘zaro ta’sirlashishi mumkin, buning natijasida turli xil birikmalar hosil bo‘lishi mumkin.

Termodinamik hisob-kitoblar mikroelementlarni o‘g‘itlarning tarkibiy qismlari va hosil bo‘lgan birikmalar bilan reaksiyasini oldindan aniqlash imkoniyatini beradi.
Ilmiy nashrlarda va ma’lumotnomalarda mikroelementlarning fosfatli tuzlarining termodinamik tavsiflari haqidagi ma’lumotlar to‘la emasligi sababli, qiѐsiy hisoblash usullaridan foydalangan holda, kalsiy fosfatlarning hosil bo‘lishining standart issiqligi va entropiyasining tajribada topilgan qiymatlarini asos qilib olgan holda mis, rux, kobalt, nikel va marganes fosfatlarning termodinamik xususiyatlari hisoblab chiqilgan.
Mis, rux, kobalt, nikel va marganes birikmalari hosil bo‘lishining standart issiqlik darajasi M.X. Karapetyans va ―farqlar doimiyligi‖ usuli ѐrdamida aniqlandi.
Mikroelementlar fosfatlarining standart entropiyasini hisoblash uchun biz Bertlo prinsipiga asoslanib N.N. Drozin usulini, unga ko‘ra kimѐviy yaqinlik o‘lchovi reaksiya issiqligi hisoblanadi, shuningdek M.X.Karapetyans va Kellining ionli qo‘shimchalar (inkrimentlar) sistemasidan foydalandik. Turli xil usullar bilan olingan termodinamik konstantalar bir-biriga mos keladi. Mikroelementlar fosfatlarining issiqlik sig‘imi N.A.Landiy usuli bilan aniqlandi, bu moddalarning yuqori haroratli issiqlik sig‘imlarini ularning standart entropiyasi qiymati bilan hisoblash imkonini beradi.
Mikroelementlar entalpiya, entropiyalari va fosfatlarning issiqlik sig‘imlari qiymatlarini aniqlab, mis, rux, kobalt, nikel va marganesning sulfat tuzlari bilan fosfat kislotasi, digidro- va ammoniy gidrofosfatlar, kalsiy digidrofosfatlar bilan ta’sirlashuv borish mumkinligi aniqlandi.
Hisob-kitoblar natijalari shuni ko‘rsatdiki, 25ºC haroratda mikroelementlarning sulfatlari fosfat kislotasi va kalsiy digidrofosfat bilan o‘zaro ta’sirlashib, mis, rux, kobalt, nikel va marganesning gidrofosfatlarini hosil qiladi. Kalsiy gidrofosfat bilan o‘zaro ta’sirlashuvda mikroelementlarning digidrofosfatlari hosil bo‘lishi mumkin, ammo gidrofosfatlarning hosil bo‘lish ehtimoli yuqoriroqdir, chunki mikroelementlari gidrofosfatlari hosil bo‘lishining ΔG qiymati digidrofosfatlar hosil bo‘lishining ΔG qiymatidan kichikroqdir.
Fosfat kislota va nitrofosfat eritmalaridagi mikroelementlarning sulfatli tuzlari va oksidlarining holatlarini o‘rganish orqali, ularni gaz holatidagi ammiak bilan neytrallashtirish darajasiga qarab, fosfat va nitrofosfat eritmalarini gaz holatidagi ammiak bilan neytrallanganda, fosfat kislotalar eritmalari uchun pH=1,2 - 1,7 gacha va nitrofosfat eritmalari uchun esa pH=1,2 gacha fazalar tarkibida o‘zgarishlar bo‘lmaganligi aniqlandi. Fosfatli eritmalar uchun pH=1,7-2,0 va nitrofosfat eritmalari uchun pH= 1,2-4,1 bo‘lganda, CuHPO₄·H₂O tarkibli qattiq faza hosil bo‘lishi kuzatildi. Fosfatli eritmalar uchun uchun pH=2,0-5,8 va nitrofosfat eritmasi uchun pH=4,1-7,0 oralig‘ida hosil bo‘lgan qattiq fazalar CuHPO₄·H₂O va CuNH₄PO₄·H₂O aralashmali tarkibga to‘g‘ri keladi. pH=6,3-7,1 darajasida fosfat eritmalarida mis CuNH₄PO₄·H₂O shaklida bo‘ladi.
Rux sulfat pH=3,6-6,0 muhitda fosfat kislotali eritmalarda va pH=2,5-7,0 muhitda nitrofosfatli eritmalarida ZnNH₄PO₄·H₂O birikmasini hosil qiladi. Kobalt sulfat uchun pH=2,24-3,51 va 3,51-3,62 oralig‘ida fosfat va nitrofosfat kislotali eritmalarda CoHPO₄·2H₂O hosil qilish xususiyatiga ega bo‘ladi.
Mikroelementlarning sulfatli tuzlarining nitrat va ammoniy sulfat bilan o‘zaro ta’sirini hamda ularning suvli muhitdagi aralashmasini o‘rganish MeSO₄·(NH₄)₂SO₄·6H₂O umumiy formulaga ega bo‘lgan birikmalar hosil bo‘lganligini ko‘rsatdi.
MeSO₄ – NH₄H₂PO₄ –H₂O sistemasida 25ºC da mis va rux sulfatlari o‘zaro ta’sirlashganda ikkita tuz MeHPO₄·H₂O va MeNH₄PO₄·H₂O aralashmasi hosil bo‘ladi, kobalt, nikel va marganesning sulfat tuzlari esa MeSO₄·(NH₄)₂SO₄·6H₂O umumiy formulaga ega bo‘lgan birikmalar hosil qiladi. 80ºC haroratda MeSO₄ – (NH₄)₂HPO₄ – H₂O sistemasida mikroelementlarining sulfatlari MeNH₄PO₄·H₂O hosil bo‘lishi bilan o‘zaro ta’sir qiladi.
25ºC haroratda CuNH₄PO₄·H₂O, MnNH₄PO4·H₂O, ZnNH₄PO₄·H₂O, shuningdek CoNH₄PO₄·6H₂O va NiNH₄PO₄·6H₂O hosil bo‘ladi.
ZnSO₄ – NH₄NO₃ – NH₄H₂PO₄ – H₂O sistemasida mis sulfatli sistemadan 4H2O farqli o‘laroq, qattiq fazaning tarkibi rux fosfat tetragidratiga Zn₃(PO₄)₃∙to‘g‘ri keladi.
Rux fosfatning tetragidrati bu sistemaga ammoniy sulfat kiritilganda ham hosil bo‘ladi.
Zn(CH₃COO)₂ – NH₄NO₃ – H₂O sistemasini -20,4ºC dan + 70ºC gacha bo‘lgan haroratlar oralig‘ida politermik usul bilan vizual ravishda o‘rganib chiqib, kristallanish maydoni politermik diagrammaning ko‘p qismini egallaydigan Zn(CH₃COO)₂·NH₄NO₃ tarkibiga mos keladigan yangi qattiq faza hosil bo‘lganligi aniqlandi.
Mikroelementlarning sulfatli tuzlarining ammofos va nitrofosfat bo‘tqalarining tarkibiy qismlari bilan o‘zaro ta’siri natijasida hosil

bo‘lgan yangi birikmalar rentgen fazali, termogravimetrik, IQ-spektroskopik va elektron spektrlarni qo‘llash, tahlil qilish va qayd etish usullari ѐrdamida o‘rganildi.