TəTBİQİ Rİyaziyyat və Kİbernetika faküLTƏSİ Bakalavr pilləsi üzrə "Tətbiqi Riyaziyyat" ixtisası a/b 396 saylı qrupun tələbəsi

III Fəsil. Pirson kriterisi

3.1 Ðèéàçè ñòатистиканын бяçè ясас мясяляляри .........................................................25

3.2 Empirik paylanma..................................................................................................28

3.3 Щипотезлярин йохланылмасы.Узлашма критериляри....................................................32

3.4 (xi-kvadrat) uzlaşma kriterisi.........................................................................35

Nəticə...........................................................................................................................39

Ədəbiyyat.....................................................................................................................40

Giriş

Riyazi statistika praktikanın tələblərindən yaranan və tətbiqi xarakter daşıyan bir elmdir. Bu gün elə bir sahə yoxdur ki, orada riyazi statistika metodlarından istifadə olunmasın. Tibb, ekologiya, maliyyə, bank işi, sosiologiya, texnika və digər sahələrdə bu gün riyazi statistika metodlarından geniş istifadə olunur. Son illər kompyuterlərdən istifadə edib riyazi statistika metodları vasitəsilə müxtəlif sahələrdə qarşıya çıxan mühüm məsələlərin həllinə nail olmaq mümkün oldu. Riyazi statistikaya əsaslanan yeni yaranmış elm sahələri – kompyuterli statistika, stoxastik maliyyə riyaziyyatı və digər yeni elm sahələri bu gün cəmiyyətin inkişafında böyük rol oynayır. Ona görə də riyazi statistika tətbiqi sahədə aparıcı bir elmə çevrilmişdir. Riyazi statistikanın ehtimal nəzəriyyəsi ilə əlaqəsi müxtəlif hallarda müxtəlif xarakter daşıyır.

Ehtimal nəzəriyyəsi kütləvi hadisə və ya prosesləri deyil, təsadüfi hadisə və ya prosesləri, məhz «ehtimali-təsadüfi» hadisə və ya prosesləri, yəni elələrini öyrənir ki, onlara uyğun ehtimal paylanmaları haqqında danışmaq məna kəsb etsin. Bununla belə, ehtimal nəzəriyyəsi, ixtiyari təbiətli, ehtimali-təsadüfi kateqoriyaya aid olmayan belə, kütləvi hadisə və ya proseslərin statistik öyrənilməsində müəyyən rol oynayır. Bu – ehtimal nəzəriyyəsinə əsaslanan seçim metodu nəzəriyyəsi və ölçmə xətaları nəzəriyyəsi vasitəsilə həyata keçirilir. Bu hallarda ehtimal qanunlarına öyrənilən hadisə və ya proseslərin özləri deyil, onları araşdırma üsulları tabe olur.

Ehtimal nəzəriyyəsi ehtimalı hadisələrin statistik araşdırılmalarında ən mühüm rol oynayır. Burada Riyazi statistikanın ehtimal nəzəriyyəsinə əsaslanan: ehtimali hipotezlərin statistik yoxlanılması nəzəriyyəsi, ehtimal paylanmalarının və bunlara daxil olan parametrlərin statistik qiymətləndirilməsi nəzəriyyəsi və s. kimi bölmələri tam mənası ilə tətbiqini tapa bilirlər. Bu daha dərin statistik metodların tətbiq oblastı olduqca dardır, çünki burada tələb olunur ki, öyrənilən hadisə və ya proseslərin özləri kifayət qədər müəyyən ehtimal qanunauyğunluqlarına tabe olsunlar.

Ehtimal qanunauyğunluqları böyük ədədlər qanunu əsasında statistik ifadə oluna bilinir.