Texnika xavfsizligi va kimyo laboratoriyalarida ishlash qoidalari

Kerakli reaktivlar, idish va asboblar:
1 % li amilosubtilin eritmasi, 1 % li glyukazim 
eritmasi; 0,1 n yod eritmasi; 0,1 n natriy tiosulfat eritmasi; 35 % li NaOH eritmasi; 0,1 n li HCl 
eritmasi; metil oranj eritmasi; 10 % li sulfat kislota (Н
2
SO
4
); titrlash uchun eruvchan 
kraxmalning 1 % li eritmasi; tarkibida kraxmal bor material (kartoshka kraxmali, bug’doy uni); 
glyukozooksidaza ferment preparatining eritmasi; glyukoza standart eritmasi (1 mol/l); 4-
aminoantipirinnig fenol bilan aralashmasi, 100 va 250 ml hajmdagi konussimon kolbalar; titrlash 
uchun byuretkalar; voronkalar; pipetkalar; probirkalar; o’lchov tslindrlari; shisha tayoqchalar; 
predmet oynasi; suv hammomi; 30

С termostat; fotoelektrokalorimetr kyuvetalari bilan; analitik 
tarozi. 
Uglevodlar 
Tajribada aldegid yoki keton guruhi bo’lgan poligidrooksil birikmalarini hosil qiluvchi 
moddalar uglevodlar deb ataladi. 
Uglevodlar oziq-ovqat mahsulotlarning asosiy makronutrienti bo’lib, ozuqa ratsionining 
60...80 % kaloriyasiga to’g’ri keladi. Uglevodlar inson organizmining plastik funktsiyasini ham 
bajaradi. Sog’lom odam sutkasiga 300...500 g, yuqori jismoniy va aqliy mehnat bilan 
shug’ullanadiganlar 700 g gacha uglevod qabul qilishi kerak. 
Organizmda uglevod yetishmasa kam quvvatlik, bosh aylanishi, bosh og’rig’i, 
uyquchanlik, och qolish holatlari kelib chiqadi. 
Uglevodlar hazm bo’ladigan va hazm bo’lmaydiganlarga bo’linadi. Hazm bo’ladigan 
uglevodlar: monosaxaridlar (glyukoza, fruktoza, galaktoza), ba‘zi disaxaridlar (saxaroza, 
laktoza, maltoza) va ba‘zi polisaxaridlar (kraxmal, dekstrinlar). Disaxaridlar va hazm bo’ladigan 
polisaxaridlar ovqat hazm bo’lish jarayonida fermentlar yordamida to monozgacha 
gidrolizlanadi, bunda asosan glyukoza katta rol o’ynaydi. 
Hazm bo’ladigan uglevodlar ichida saxaroza asosiy hisoblanib, oziq-ovqat ishlab chiqarish 
soxasida keng qo’llaniladi.
Polisaxaridlar ichida kraxmal asosiy ozuqa komponenti hisoblanadi 
Inson organizmi – tsellyuloza, gemitsellyuloza va pektinni hazm qila olmaydi. 
Monosaxarid va oligosaxaridlar oziq-ovqat mahsulotlarida shirinlik, gidrofillik va aromatik 
moddalar bilan bog’lanish xossasini, polisaxaridlar esa oziq-ovqat mahsulotlar sifatini 
belgilaydi. 
Oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi uglevodlarni miqdoriy aniqlashning ko’pgina 
kimyoviy uslublari negizida qandlarni redutsirlovchi xossasi yotadi. Shuning uchun 
redutsirlamaydigan (qaytarmaydigan) polisaxaridlarni dastlab gidrolizlab, keyin redutsirlaydigan 
(qaytaruvchi) qandlarni miqdoriy titrometrik yoki kolorimetrik usulda aniqlashga qaratilgan 
(masalan: glyukoza, fruktoza yoki maltoza). Keng tarqalgan uslublardan: Bertran usuli, 
yodometrik, Ferritsianidli, glyukooksidazli. 
Qaytaruvchi qandlarni yodometrik usulda aniqlash 
Ushbu titrometrik usul yodni ishqoriy muhitda aldosaxarlarni oksidlash xususiyatiga 
asoslangan bo’lib, bunda mos holda uron kislotalari hosil bo’ladi: 
CH
2
OH-(CHOH)
4 
–CHO+J
2
+3NaOH 
CO(ONa)-(CHOH)
4
-CHO+2NaJ+2H
2
O 
Yod qoldig’i kraxmal ishtirokida kislotali muhitda natriy tiosulfat bilan titrlab topiladi.
Glyukozani aniqlashning glyukozooksidazali usuli 

---

11 
Bu kalorimetrik usul glyukozooksidaza fermentini β–D-glyukozani glyukon kislotasigacha 
oksidlash xususiyatiga asoslangan. Glyukozooksidaza fermenti flavoproteindan iborat bo’lib, β–
D-glyukozaga nisbatan yuqori spetsifik bo’lgani uchun analitikada qo’llaniladi. 
Fermentativ reaktsiya lakton glyukon kislota hosil bo’lishi bilan boradi va FAD 
(flavinadenindinukleotid) guruhi qaytariladi. Hosil bo’lgan lakton glyukon kislotasigacha 
gidrolizlanadi:
Laktonglyukon kislota 
Glyukon kislota 
So’ngra FAD qaytarilgan formasi kislorodga protonini berib, oksidlangan glyukozaning 
miqdoriga ekvimolyar holda Н
2
О
2
hosil bo’ladi. 
FADН
2 
+О
2 
FAD+Н
2
О
2
Ferment preparatida peroksidazaning mavjudligi geksotsianoferroat Н
2
О
2 
bilan 
oksidlanishini katalizlaydi va bo’yalgan geksotsianoferriat kaliy hosil bo’ladi. 
Reaktsiya natijasida eritma och sariq rangga kiradi. Rangning intensivligi hosil bo’ladigan 
glyukozning miqdoriga proportsional geksotsianoferroat kaliy o’rniga 0-dianizidin yoki 4-
aminoantipirin fenol aralashmasi ham ishlatiladi. Rangning intensivligi fotoelektrokalorimetrda 
aniqlanadi.