Texnologiya umumiy о‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik

Kazein yelimi.
bu yelim tarkibining asosiy qismi yog‘i olingan quruq 
tvorog – kazeindan iborat bo‘ladi. U yog‘siz sutdan tayyorlanadi. ye-
limning tarkibida kazeindan tashqari kerosin va yelim buzilmasligi uchun 
qo‘shiladigan maxsus antiseptik modda ham bo‘ladi.
kazein yelimi quyidagicha tayyorlanadi: emallangan toza idishga xona 
haroratidagi suv quyiladi va uning ustiga yelim kukuni (ikki hissa suvga 
1-rasm.
yelim qaynatkich.
Yelim
Suv

---

7
bir hissa qilib) sepiladi, keyin bir jinsli massaga aylangunicha yaxshilab 
aralash 
tiriladi. Suvni yoki yelim aralashmasini isitmaslik kerak. Chunki 
bunda yelim buziladi.
Kazein yelimi o‘zining yopishtirish qo
-
biliyatini 3–4 soatgacha saqlaydi. Shunga 
ko‘ra, uni faqat ish uchun yetarli miqdorda 
tayyorlash kerak.
qotib qolgan kazein yelimi aralashmasi-
ni ikkinchi marta suvda eritish yoki yangi 
yelimga qo‘shish mumkin emas.
yog‘och detallarni yelimlashning mus-
tahkamligi faqat tayyorlangan yelim eritma-
sining sifatiga emas, balki biriktirilgan de-
tallar orasida hosil qilingan yelim qat 
lami 
ning qalinligiga ham bog‘liqdir. 
Mazkur de tallar yog‘och orasida 0,1–0,15 
mm 
li qat lam hosil qilib, ularni 
mustahkam bi rik tiradi.
detallarni mustahkam biriktirish uchun 
ularning orasida tirqish qol-
dirmay mos lashtirish lozim. detallarning o‘zaro birikadigan sirtlarini chang-
dan yaxshilab tozalash, keyin ularga qo‘l bilan tegmaslik kerak, chunki 
changlar yelimlashning mustahkamligiga putur yetkazadi.
yelim biriktiriladigan sirtiga cho‘tka bi lan bir tekis qatlam qilib surtila-
di (2-rasm) , shundan keyin yog‘och yelimni shi mib olishi uchun biroz kutib 
turiladi, shun da yelim aralashmasidagi namlik ham bug‘lanadi. Lekin yelim 
qurib qolmasidan oldin detallarni biriktirish kerak.
yelimlash bir tomonlama va ikki tomonlama ham bo‘lishi mumkin. bir 
tomonlama yelimlashda, yelimni faqat bitta detal sirtiga, ikki tomonlama 
yelimlashda esa ikkala detal sirtiga surtiladi. bir tomonlama yelimlash bilan 
detallarning tolalari bo‘ylamasiga, ikki tomonlama yelimlash bilan esa tola
-
lari ko‘ndalangiga biriktiriladi. ho‘l yog‘ochlarni yelimlash mumkin emas.
to‘g‘ri tirnoqli va t simon birikmalarni yelimlashga tayyorlashda 
ularning 
sirtiga duradgorlik yoki kazein yelimi surtiladi. Shundan keyin 
tirnoqli birikmaning detallari biriktiriladi. bunda tirnoq uyaga yoki go‘shaga 
zich joylashuvi hisobga olinadi. buning uchun tirnoqli birikma detallarining 
biriga to‘qmoq bilan yog‘och qistirma orqali sekin-sekin uriladi (3-rasm).
2-rasm.
yelimni surtish:
a – go‘sha va tirnoq; b – uya va 
tirnoq.
a) 
b) 

---

8
yig‘ilgan tirnoqli birikmalar 
dagi bur-
chaklarning 90° bo‘lishi go‘ niya bilan tek -
shiriladi. Ana shu talablar bajarilgach, 
tirnoq li bi rikmalar bilan yig‘ilgan buyumlar 
tirnoq, uya va go‘shaning zich birikishini 
ta’minlaydigan maxsus iskanja moslama-
larga joylashtiriladi (4-rasm) va shu holatda 
yelim batamom qotgunicha saqlanadi.
ishlab chiqarish sharoitida tirnoqli bi-
rik mali buyumlarni yig‘ish maxsus usku-
nalar yordamida bajariladi. bu uskunalar 
buyumlarning geometrik shakli to‘g‘ri 
bo‘ lishini, moslashtirilgan birikmalarning 
mus 
tahkamligini va mehnatning yuqori 
unum dorligini ta’minlaydi.
Lok
– sirtga surtilganda qotib, yaltiroq 
qattiq parda hosil qiluvchi organik mod dalar 
aralashmasi. loklash yog‘och bu 
yum 
larni 
yaltiratib pardozlashning eng keng tarqalgan 
usullaridan biri bo‘lib, bu ish buyumning
sirtiga bir necha qatlam qi lib lokni surtish-
dan iboratdir. Loklashda spirt li, moyli va 
nitroloklardan 
foydalani la di. 
buyumlarni 
loklashni quruq, iliq, yax shi shamollatiladi
-
gan xonada, chang va qipiqlardan xoli joyda 
bajarish kerak. Lok lar cho‘tka yoki tampon 
bilan surtiladi. Tam pon nam o‘tkazmaydigan 
bir bo‘lak pax tani yupqa ip gazlamaga o‘rab 
tayyorlanadi.