Texnologiya umumiy о‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik

Metallning plastikligi
deganda esa agar metall tashqi kuch ta’sirida o‘z 
shaklini o‘zgartirsa-yu, lekin sinmasa, u plastik metall deyiladi. Metallning 
mana shu xossasidan uni tekislashda, bukishda, yoyishda va shtampovka
-
lashda keng foydalaniladi.
Metallning mo‘rtligi
 
metallning ortib boradigan kuchlarga qarshilik 
ko‘rsatish qobiliyatidir. Masalan, cho‘yan plitaga bolg‘a bilan urilsa, u si
-
nadi. Cho‘yan mo‘rt metalldir.
Cho‘yan mo‘rt, qattiq qotishma bo‘lganligi uchun undan kuchli zarb 
tushmaydigan buyumlar tayyorlashda foydalaniladi. Cho‘yandan isitish ra-
diatorlari, stanok staninalari, korpusli detallar va boshqa shu kabi buyum
-
lar tayyorlanadi. Cho‘yanni marten pechlarida, konvertorlarda va elektr 
pechlarda po‘lat lomlari bilan aralashtirib po‘lat hosil qilinadi. 
Po‘lat ham cho‘yan singari kremniy, fosfor, oltingugurt va boshqa 
ele 
mentlarning aralashmasiga ega. ammo bular cho‘yandagidan kamroq 
bo‘ladi. po‘lat faqat qattiq bo‘lishi bilan birga bukiluvchan hamdir. Shuning
uchun unga mexanik ishlov berish qulay. po‘latning yumshoq va qattiq 
xillari mavjud. Sizlar tunukani, ya’ni yumshoq yupqa po‘lat listni bilasiz. 
Qattiqroq po‘latdan simlar, mixlar, burama mixlar, parchinmixlar va boshqa 
buyumlar tayyorlanadi. Juda qattiq po‘latdan metall konstruksiyalar, asbob
-
sozlik po‘latidan kesuvchi asboblar tayyorlashda foydalaniladi. Asbobsoz
-
lik po‘latining tarkibida uglerod va boshqa aralashmalar ko‘pligi sababli u 
kons truksion po‘latga nisbatan qattiqroq va mustahkamroqdir.

---

60
41-rasm
. 
Shkalali o‘lchov asboblari: a – chizg‘ich; b – shtangensirkul; d – mikrometr.
a) b) d)
Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar
1. 
po‘lat va cho‘yan bir-biridan nimasi bilan farq qiladi?
2. 
Cho‘yan qanday qotishma?
3. 
po‘lat qanday olinadi? 
4. 
po‘lat va cho‘yandan qanday buyumlar yasashda foydalaniladi?