10.operatoriningvazifasinima? 11.Javadasturlashtiliningvazifasinima? 12.JavaSCRIPTdasturlashtiliqandaytuzilgan? 13.MSFrontPageXPmuharririvazifasinima? 14.MSFrontPageXPdaveb-sahifagaqandayfon,shablontanlanadi? 15.Sahifaparametrlariqandayo'zgartiriladi? 16.MSFront Page veb-komponentlari nima va ular bilan qanday ishlashmumkin? 17.Qandayharakatlanuvchisatryaratishmumkin? 18.MSFrontPagedaobyektlarbilanqandayishlashmumkin? 19.MSFrontPagedajadvalvaformalarqandayyaratiladi? 20.DHTMLeffektlaridanqandayfoydalaniladi? 21.MacromediaFlashningqandayimkoniyatlarimavjud? 22.MacromediaFlashasosiyasbobiyvositalariniizohlabbering. 23.Qatlamlarbilanqandayishlashmumkin? 24.Kadriarbilanqandayishlashmumkin? 25.Videoma’lumotlardanqanday foydalanishmumkin? 26.Ovozlardanqandayfoydalanishmumkin? 27.Flash»kutubxonasi»danqandayfoydalaniladi? 28.ActionScriptdasturlashvositasinima? 29.Flash-roliknichopetishqandaybajariladi? 30.Javatexnologiyasinima? 31.Javascriptdasturlashtiliqandaytuziladi? 32.PHPningqandayimkoniyatlarimavjud?
IXbobMA’LUMOTLARVABILIMLARBAZASI
9.1.Relyatsionma’lumotlarbazasi.Bilimlarbazasi
I 4 Axborottexnologiyalariningrivojlanishivaaxborotoqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlaming tez o'zga-rishi kabiholatlar insoniyatnibuma’lumotlarnio‘z vaqti-daqaytaishlashchoralariniizlabtopishgaundaydi.Ma’lu motlarnisaqlash,uzatishvaqayta ishlash uchunma’lumotlar bazasi(MB) ni yaratish, so'ngra undan keng foydalanish bugungi kunda dol-zarbbo'libqolmoqda. Ma’lumotlarbazasi—buo'zarobog'langanvatartiblanganma’lum o t la rm a jm u a s ibo‘lib ,ик о‘r ila y o tg ano b y e k t la m in gx u su s iy a tin i,h o la tinivaobyektlarо‘rtasidagimunosabatniта’lumsohadatavsiflaydi. Darhaqiqat,hozirgikundainsonhayotidaMBdakerakliaxborotlar- ni saqlash va undan oqilona foydalanish juda muhim rol o'ynaydi. Sababi:jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik, o‘zimizga keraklima’lumotlamiolishuchun,albatta,MBgamurojaatqilishgamajburbo'lam iz.D em ak, MBnitashkilqilishaxborot almashuvtexnologiyasining hal qilinishi lozim bo'lgan eng dolzarbmuammola-ridanbirigaaylanibborayotganidavrtaqozosidir. Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turliko'rinishdafoydalanish juda qiyin edi.Dastur tuzuvchilarm a’lumotlarni shundaytashkilqilaredilarki,ufaqatko'ribchiqilayotgan masala uchungina o'rinli boiardi.Har bir yangi masalanihal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu hoi yaratilgandasturdanfoydalanishniqiyinlashtiraredi. MBniyaratishdaikkitamuhimshartnihisobgaolmoqzarur. Birinchidan,m a’lumotlartipi,ko'rinishiulamiqo'llaydigandasturlarga bog'liq bo'lmasligi lozim, ya’ni MBga yangi ma’lumotlarnikiritgandayoki ma’lumotlar tipini o'zgartirganda dasturlarni o'zgartirishtalabetilmasligilozim. Ikkinchidan,MBdagikerakli ma’lumotni bilishyokiizlash uchunbirordasturtuzishgahojatqolmasin.
Shuning uchun ham MBni tashkil etishda ma’lum qonun va qoida-larga amal qilish lozim.Bundan buyon axborot so'zini ma’lumot so'zi-dan farqlaymiz, ya’ni axborot so‘zini umumiy tushuncha sifatida qabulqilib, ma’lumot deganda aniq belgilangan narsa yoki hodisani nazardatutamiz. Bugungi kundama’lumotlarni eng ishonchlisaqlaydigan vositalardan biri hozirgi zamon kompyuterlaridir. Kompyuterlarda saqlanadiganMB — maxsus formatga ega boigan muayyan tuzilmali fayl demakdir.Kompyuter xotirasida har birfayl yozuvdeb ataladigan bir xil tipdagiqismlardaniboratboiadi.Yozuv—o‘zarobogianganmaiumotlar-ning bir qismi.Fayldagi yozuvlar soni ko'rib chiqilayotgan ma’lumot-ningoichoviga bogiiq.Harbiryozuvesamaydondebataladiganboiaklardan tashkil topadi. Maydon maiumotlaming imkon qadar qisqato'plamidaniborat boiishi lozim.Har bir maydon,o‘ziifodalaydiganmaiumotlargako'ra,biror nomgaega boiadi.Fikrimiznimisolbilanifodalashgaharakatqilamiz. Masalan, biror oliy o'quv yurtining aniq fakultetida tahsil olayotganbir guruh talabalar to'g'risidagi ma’lumotlar bitilgan quyidagi jadvalniko'raylik:
Familiyasi Ismi Tug‘ilgan Guruhi Turar Qiziqqan sanasi joyi fani Matyoqubov Alisher 2.05.1978 5-M Ts-1,15 Matem.Hojiyev Ikrom 2.12.1979 6-E l.Sino,l AdabiyotIbragimova Dinara 25.12.19845-M Ts-2,12 TarixQo‘ziyev Akmal 24.5.1975 6-E Beruniy,2 Iqtisod Bu misolda4ta yozuv boiib, ulaming har biri 6 ta maydondaniborat.Mazkurmaydonlamingharbirimosravishda«Familiyasi»,«Ismi», «Tug'ilgansanasi»,«Guruhi»,«Turar joyi»va«Qiziqqanfani»debnomlangan.Demak,yozuvdagimaydonlarsoniyozuvgakiritiladiganma’lumotlar hajmiga bogiiq. Fayldagi bu yozuvlar birlamchi hisoblanadi.Chunkibiror yozuvdagiixtiyoriymaiumotni boshqayozuvdagima’lumotlar bilantaqqoslab aniqlash mumkin emas.Shuning uchun hambizga kerakli boiadigan ikkilamchiyozuvlarnifaqatamaliydasturlaryordamida olish mumkin boiadi. Modomiki shunday ekan, MB tashkilqilish,ulargaqo'shimchamaiumotlamikiritishvamavjudMBdanfoydalanishuchunMBlarbilanishlaydiganmaxsusdasturlarzarurboiadi. Bundaydasturlarmajmuyima’lumotlarbazasiniboshqarish
sistemasi(MBBS)debyuritiladi.Aniqroqaytganda,MBBS— buko'plab foydalanuvchilar tomonidanMBni yaratish,unga qo'shimchama’lumotlarni kiritish va MBni birgalikda ishlatish uchun zarur bo'lgandasturlar majmuyidir.MBBSning tarkibida asosiy komponenti ma’lumotlarbo'lsa,boshqakomponenti—foydalanuvchilar,Hardware-texnikvaSoftware-dasturiyta’minotihisoblanadi.Hardwaretashqiqo'shimcha xotira (disk, magnit lentasi)dan iborat boisa, dastur qismiMB bilanfoydalanuvchi o'rtasidagi muloqotni tashkil qilishni amalgaoshiradi.MBningtuzilishio'rganilayotganobyektningmaiumotlariko'rinishi,ma’nosi,tuzilishivahajmigabogiiqboiadi.