Texnologiyalari

Mget — uzoqlashgan kompyuterdan lokal kompyuterga bir qancha fayllar nusxasini olish;
mput — lokal kompyuterdan uzoqlashgan kompyuterga bir necha fayllar nusxasini olish.
Kataloglar bilan ishlash. FTRda kataloglar bilan ishlash uchun quyidagi buyruqlardan foydalaniladi;
pwd — uzoqlashgan tizimning joriy katalogini chop qilish; cd — uzoqlashgan tizimda katalogni o'zgartirish;
sdur — uzoqlashgan tizim katalogini joriy katalogning ildiz katalogiga o'zgartirish;
dir — uzoqlashgan tizimning katalogini ko'rish;
mdir — uzoqlashgan tizimning katalogi mundarijasini barcha ichiga qo'yilgan kataloglar bilan birgalikda chop etish;
is — uzoqlashgan tizim katalogining faqat fayllari nomlarini chop etish;
mis — uzoqlashgan tizim katalogining unga joylashtirilgan kata- loglardagi fayllari nomlarinigina chop etish;
led — lokal tizimda ishchi katalog nomini o'zgartirish.
GORHER TIZIMI
Gorher dasturi Internetning tavsiyanoma ko'rinishidagi turli resurslariga kirishni ta’minlovchi dasturdir. Bu dastur Gorher ept:er buyrug'i yordamida ishga tushiriladi. Bu buyruq mijoz dastumi ishga tushiradi. U orqali Gorher server dasturiga o'tiladi va bunda ekranda serverda mavjud tavsiyanomalar ro'yxati paydo boiadi. Kerakli tav­ siyanoma tanlansa, natijada yangi tavsiyanoma hosil boiadi va u, o'z navbatida, boshqa Gorher serverga jo'natishi ham mumkin.
Misol: A kompyuterida joylashgan Gorher server В kompyuterida joylashgan Gorher serverga murojaat qilib mos tavsiyanoma tanlansa, u В Gorher serverga dastuming mijoz qismini qayta manzillaydi.


Bunda foydalanuvchi go‘yo o‘z mijoz dasturi bilan В Gorheg serverda ishlayotgandek boiadi. Ya’ni FTR dagi fayl ro‘yxati o'miga tavsiyanoma ro'yxatini beradi. Bu esa ancha qulaydir. Gorher dastur- laridan tarmoqda foydalanish Gorher bilan ishlash imkoniyatini berishi uchun xost kompyuterida server qismi dasturlari, foydala­ nuvchi kompyuterida esa mijoz dasturlari o‘rnatilgan boiishi kerak. Shunday qilib, Gorher mijoz tavsiyanomalar orqali boshqa Gorher serverga ulanish (o‘tish) bu serverdagi fayllarda nimalar borligini aytib berish imkonini beradi va, o‘z navbatida, boshqa xost kompyuterdagi Gorher serverga ulanadi. Umumiy holda har bir Gorher server boshqalariga unda mavjud tavsiyanoma orqali murojaat qilish y o ii bilan bogiangandir. Gorher serverning bun­ day bogianib ishlashi Gorher fazo deb ataladi. Gorher server markazi Minnesota universitetida boigani uchun har bir yangi Gorher server u orqali o'tadi. Va uni dunyo Gorher serveri qatoriga qo'shish uchun ruxsat so'raladi. Gorher tizimlarini kuzatish xizmati mavjud bo'lib, u o'z maxsus serveriga ega.
Uning nomi gorher.ts.umn.edu bo'lib, u orqali barcha Gorher serverlar ro'yxatini topish mumkin.
Yuqori tezlikka ega boigan uzatish kanallari
Internetning muhim ko'rsatkichlaridan biri u orqali istalgan hajmdagi maiumotlami tez uzatishdir. Shuning uchun Internet te­ lefon orqali ishlaydi. Internet ajratilgan ijaraga olingan telefon yoilari orqali o'matilgan bo'lsa, unda ishlash tezligi yuqori bo'ladi. Hozirgi kunda turli tezliklar bilan ishlovchi Tl, T2, TZ kanallar tizimi mavjud. Xususan ular quyidagi tezliklarda maiumotlami uzatishi mumkin.
Tl aloqa liniyasi 1,5 Mbayt/s; T2 aloqa liniyasi 15 Mbayt/s; TZ aloqa liniyasi 45 Mbayt/s.
TZ juda yuqori tezlikka ega bo'lib, Amerika Internet magis- trallarida ishlatiladi. Shuni aytish lozimki, respublikamizda optik-tola magistral yo'llari to'la ishga tushirilishi bilan maiumotlami juda katta tezlikda uzatish imkoniyati paydo bo'ladi.
Intemetda maiumotlami uzatish uchun katta tezlikka ega bo'lgan X25 va ISDN (lntegreted Services Digita Network — xizmatlami integratsiyalovchi raqamli tarmoq) kanallari hozir keng qo'llanmoq- da. Ularning ishlatilishi natijasida turli mamlakatlarda telekonferensi- yalami tashkil qilish va foydalanuvchilami qiziqtiruvchi mavzular bo'yicha muhokama qilish, shu bilan birga shu maqsadlar uchun


xizmat safarlariga jo'natishdan xoli bo'lish imkoniyati paydo bo‘ldi. Bundan foydalanish uchun kompyuter orqali uzoqlashgan kompyu­ ter bilan ishlash imkoniyatini beruvchi qo'shimcha raqamli adapter va ko'prik o'matiladi. Shuning hisobiga kompyuterlararo maiumot almashish modem orqali maiumot almashishga qaraganda bir necha bor tez boiadi. ISDN bilan ishlovchi maxsus dasturlar Windows 9X va Internet brauzerlari uchun ishlab chiqilgan.
Wais (Wide Agea Information System) — keng qamrovli axborot tizimi. Kirish uchun ochiq berilganlar bazasi tizimi. U tarmoq resurslarining ko‘rsatkichlangan maiumotlarini saqlovchi global be­ rilganlar bazalarining majmuyidir. Wais taqsimlangan berilganlar bazasida qandaydir satr yoki kalit so'zlar yordamida maiumotlami topish imkoniyatini beradi. Bundan ko'rinib turibdiki, Wais fayl nomlari va formati bilan emas, balki ularda joylashgan matnlardan tashkil topgan berilganlar bazasi bilan ish ko'radi.
Wais da boshqa xost kompyuterlarda mavjud berilganlar bazasi bilan bevosita aloqa bogiab, kerakli hujjatni undan avtomatik ravishda oladi. Demak, Wais tufayli intermurojaatlar turli bazalar tizimi bilan ham bogiangan. Bundan tashqari, Waisda mavjud berilganlar bazasiga yangi berilganlar bazasini qo'shish mexanizmi yaxshi ishlab chiqilgan Wais da ishlatiladigan matnlardan tashkil topgan fayllardagi matnlar oichoviga hech qanday chegara yo'q. Bunday imkoniyat hozir tijorat maqsadlarida maiumot olishda keng qoilanilmoqda.
Finger — bu Intemetning buyrug'i boiib, u foydalanuvchilar haqida ma’lumotlar olish uchun xizmat qiladi. Uning deyarli barcha amaliyot tizimlari (DOS, Widows) uchun versiyalari mavjud.
Finger buyrug'ini bajarish (Unix da) quyidagicha boiadi. Finger foydalanuvchi ro'yxat nomi (login ). Misol uchun: Finger [e-mail] buyrug'i orqali Internet bilan bogianilsa, Finger orqali mirarip haqida maiumot olish mumkin. Finger dan foyda­ lanish uchun foydalanuvchining nomi (login) va foydalanuvchi ro'yxat­ dan o'tgan kompyuteming toia nomini bilish kerak.
Bu ma’lumotlar maium boisa, Finger foydalanuvchi to'g'risida quyidagi maiumotni beradi: uning ismi sharifi, uy katalogi, Internet bilan oxiigi marta qachon aloqa qilgani, o'qilmagan elektron pochtaning borligi. Ayniqsa, oxiigi maiumot ko'p hollarda foydali bo'lishi mumkin. Chunki xususan siz yuborgan xatingiz o'qilgan yoki o'qilmagani (olinmagani) haqida maiumotga ega boiasiz.
Finger yordamida plan (shaxsiy reja) faylini ochib ko'rish imko- niyati ham, agar u uy katalogida joylashtirilgan boisa, mavjud. O'z shaxsiy plan faylingizda esa xohlagan rejani yozishingiz mumkin.


Finger dan foydalanish har doim muvaffaqiyatli kechavermaydi.
Quyidagi uch holatda u kerakli natijani bermasligi mumkin.
1. Finger foydalanuvchini topolmaydi. Bunda Finger atayin paydo boiadi. Bu esa foydalanuvchi manzili noto'g'ri kiritilganini bildiradi.
2. Finger kompyutemi topolmaydi, Finger unknown host: mirarip @law.silk.org. Bu xato kompyuter nomi noto'g'ri
ko'rsatilganda paydo boiadi.
3. Kompyuter Finger buyrug'ini topa olmaydi. Finger mirarip @law.silk.ogg.
Finger: Sommand not found (buyruq topilmadi).
Bu uzoqlashgan kompyuter — serverda mijoz kompyuter Finger buyrug'ini topa olmadi va shuning uchun bu buyruqni bajara olmadi. Bu Finger Intemetning barcha kompyuterlarida boimasligi mumkin- ligidan dalolat beradi.
Finger yordamida, xususan turli sohalarga oid yangiliklami ham olib turish mumkin. Misol uchun: Finger nasanews @srase.mit.edu buyruq yordamida NASA yangiliklarini olish mumkin. Yer qimirlashi haqidagi ma’lumotlar esa Finger [e-mail] buy­ rug'i orqali olinadi.
Agshie. Mavjud fayllar haqidagi ma’lumotlar turli serverlarda boiadi. Archie kalit so'zlar orqali serverlarga talabnoma yuborish uchun xizmat qiladi. Mavjud tizim orqali Archie ga kirish mumkinligini tekshirish Archie enter buyrug'i bilan amalga oshiriladi.