Texnologiyalari

2 .4 . M a’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari.
M a’lumotlar bazasini loyihalashtirish

Ilmiy tadqiqotlar va loyiha-konstruktorlik ishlarining samaradorligi ko‘p jihatdan avtomatlashtirishning umumiy darajasiga bog'liq. Bu ikki yo‘nalishdagi avtomatlashti- rishda hal qiluvchi rol yangi axborot texnologiyalariga

tegishlidir. Ilmiy faoliyatda asbob-uskunalar dastlabki o‘rinlardan birini ishg‘ol etadi. Shu bois ilmiy tadqiqotlar samaradorligini oshi­ rish uchun ularni avtomatlashtirish muhim ahamiyatga ega. Chunki bu hoi eksperimentni nafaqat avtomatlashtirishga, balki o'rganila- yotgan obyektlar, hodisa va jarayonlarni modellashtirishga ham imkon beradiki, ularni an’anaviy vositalar bilan o'rganish juda qiyin yoki buning imkoni yo‘q. Bu vazifani hal etishga ilmiy tadqiqotlaming avtomatlashgan tizimlari(lTAT) xizmat qiladi.
Loyihalashtiruvchi muhandislar ham o‘z asbob-uskunalariga ega. Biroq bu klassik vositalar eskirgan. Texnik vositalarni ishlab chiqishda quyidagi muhim tendensiyalar aniq ko'zga tashlanadi: ishlab chiqilayotgan mahsulotlar soni har o‘n besh yilda ikki barobar ko'paymoqda, mahsulotlar murakkabligi esa har o‘n yilda, yangi namunalami yaratishda tahlii qilinadigan ilmiy-texnik axborot hajmi har sakkiz yilda ikki barobar oshmoqda. Ayni paytda loyihalashda so'nggi paytlargacha loyihachilar sonining ekstensiv o'sish tenden- siyasi ustuvorlik qilmoqda. Chunki mehnat samaradorligi juda sekin oshyapti. Shuni aytish kifoyaki, sanoat ishlab chiqarishi sohasida samaradorlik 1900-yildan buyon o'rtacha 100% ga, loyihalashda esa bor-yo‘g‘i 20% ga oshgan. Yangi axborot texnologiyalaridan barcha joylarda foydalanish bu salbiy tendensiyani avtomatik loyihalash tizimini(ALT) yaratish yo‘li bilan yengib o‘tishga imkon beradi.
ITAT va ALT tizimlaridan har biri, albatta, o‘ziga xoslikka ega va oldiga qo'yilgan maqsad, metodlarga erishishi jihatidan farqlanishadi. Biroq ko'pincha bu turdagi tizimlar o‘rtasida o'zaro yaqin aloqani kuzatish mumkin. Ulami EHM bazasida amalga oshiriladigan jarayonda u yoki bu tadqiqotni bajarish talab etilishi va, aksincha, ilmiy tadqiqot davomida yangi asbobni konstrukturalash, loyihalashda esa ilmiy eksperimentni amalga oshirish ehtiyoji yuzaga kelishi mumkin. Bundan o'zaro bog'liqliq shunga olib keladiki, asttda «sof» ITAT va ALT bo'lmaydi, ulaming har biridan umumiy elementlami topish


mumkin. Bundan tashqi, ITAT va ALT bir-biriga konvergensiyalashadi, bu hoi eng awalo ular intellektualligining oshishi bilan bog'liq. Oxir- oqibatda unisi ham, bunisi ham aniq predmet soha vazifalarini hal etishga yo'naltirilgan ekspert tuzilmani o‘zida namoyon etadi.