Tezislər / Theses

ÜSULLARIN MÜQAYİSƏLİ TƏHLİLİ 
Nurlan Cəbizadə, Zaur Quliyev 
SOCAR “Neftqazelmit
ə
dqiqatlayih
ə
” 
İ
nstitutu 
Bak
ı
, Az
ə
rbaycan 
[e-mail] 
Açar sözlər:
modelləşdirmə, korrelyasiya-reqressiya analizi, süni neyron şəbəkələr, çox 
qatlı perseptron, korrelyasiya əmsalı. 
Giriş 
İstər işlənilməsi layihələndirilən, istərsə də uzun müddət işlənilmədə 
olan neft yataqlarının əsas problemlərindən biri, işlənilmə sistemindən asılı 
olmayaraq, onun ehtiyatlarının tam realizə edilə bilməməsidir. Mövcud prob-
lemin aradan qaldırılması üçün yataqların neftveriminə müxtəlif dərəcədə 
təsir edən geoloji-texnoloji parametrləri təhlil etməklə və müvafiq geoloji-

---

THE 3
rd
 INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES OF STUDENTS AND YOUNG RESEARCHERS 
dedicated to the 99
th
anniversary of the National Leader of Azerbaijan Heydar Aliyev
40
riyazi üsulun tətbiqi ilə neftverim modelləri qurulmalıdır. Yuxarıda qeyd edi-
lənləri nəzərə alaraq, həmin model üçün tədqiqat obyekti olaraq Hipotetik 
yatağın qarışıq rejimdə istismar olunan obyektləri seçilmişdir. 
Metodika 
Böyük-elmi praktiki əhəmiyyətə malik olan neftverimin qiymətləndiril-
məsi və proqnozlaşdırılması üçün uzun müddət korellyasiyareqressiya 
analizindən istifadə edilmişdir. Üsul neftveriminə təsir edən parametrləri həm 
kəmiyyət, həm də keyfiyyətcə qiymətləndirir [1]. 
Korrelyasiya-reqressiya analizi neftverimə təsir edən parametrlər arasın-
da əlaqə mövcud olmadıqda qənaətbəxş nəticələr verə bilir. Lakin işlənilmə-
də olan yataqların geoloji-mədən parametrləri arasında müəyyən qarşılıqlı 
əlaqə mövcuddur ki, bu da neftvermənin modelləşdirilmə nəticələrinə mənfi 
təsir göstərir [2]. 
Neftverim modellərinin qurulmasında süni neyron şəbəkələrini (SNŞ) 
tətbiq edərək mövcud olan çatışmazlıqları aradan qaldırmaq mümkündür [2]. 
SNŞ bioloji neyronun riyazi analoqu olmaqla, insan beynində gedən proses-
lərin riyazi modelləşdirilməsinə əsaslanır.
İnsan beynində orta qiymət olaraq 10
11
sinir hüceyrəsi olduğunu nəzərə 
alsaq, sonsuz sayda sinapsisin olduğu qənaətinə gələrik. Sinir hüceyrələrinin 
ötürmə sürətləri kompüterlərə nəzərən daha yavaş olsa da saysız sinapsisin 
yaratdığı bağlantılar, eyni anda birdən çox qərar verilməsini və beynin duy-
ğusal məlumatları çox sürətli dəyərləndirməsini təmin etməkdədir. Bu ba-
xımdan insan beyninin qarışıq strukturu hələ tam olaraq həll edilməmiş və bir 
çox funksiyalar tam olaraq açıqlanmamışdır [3]. 
Nəticə 
Hipotetik yatağın qarışıq rejimlə işlənilən istismar obyektlərinin neftveri-
mini modelləşdirmək üçün neftvermə əmsalına təsir edən əsas parametrlər 
toplanıb, sistemləşdirilmişdir. 
Tətbiq edilən korrelyasiya-reqresiya analizi əsasında qurulmuş neft 
verim modellərində neftverimə təsir edən parametrlər arasında asılılıq olma-
sına baxmayaraq, işlənilmə üçün mühüm əhəmiyyət kəsb etməyən para-
metrlərin modeldə iştirak etməməsi alınan modelin işlənilmə prosesini tam 
əhatə etmədiyini göstərir. 
Çox qatlı perseptron neyron şəbəkəsində 3 laylı şəbəkə qurulmuşdur. 
Aktivləşmə funksiyası olaraq siqmoid funksiyasından istifadə edilmişdir. Bu-
rada: birinci lay (geoloji-mədən parametrləri)-11 neyron, ikinci lay (aralıq qat) - 
8 neyron, üçüncü lay (çıxış parametri yaxud neftverim qiyməti) - 1 neyron. 
Şəbəkənin öyrədilməsi üçün əsasən xətaların geriyə yayılması alqoritmindən 
və qradiyentlər üsulundan istifadə olunmuşdur. Süni neyron şəbəkələrinin tət-
biqi ilə qurulmuş bu modeldə çəki əmsallarının ümumi sayı 105-dir. 
Çox qatlı perseptron üsulunun tətbiqi ilə qurulmuş neftverim modelinin 
struktur təhlilindən göründüyü kimi, tədqiqata cəlb edilmiş bütün parametrlər 

---